Names Expressing Divine Authority in the Qur’ān (Special to the al-Asmā al-Husnā Narration)

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 241 - 276, 31.12.2022

Fatih Özaktan

https://doi.org/10.33718/tid.1179800

Öz

In the Qur’ān and hadīths, there are names, adjectives and compounds that introduce Allāh. In the Qur’ān, attention is drawn to the existence of Allāh’s names with the combination of al-asmā al-husnā in four verses. Although these names appear in different surahs and verses in the Qur’ān, they are mentioned together in the narration of the al-asmā al-husnā narrated by Ibn Mâce and Tirmidhī. In this study, the names mentioned in the Qur’ān and in the list of Ibn Mājah and Tirmidhī and expressing the divine authority directly, are discussed, names that are not directly related to the authority of Allāh are not included. With this study, it is aimed to categorize the names that express the divine authority in the narration of al-asmā al-husnā and to draw attention to the divine authority, which is actually the main theme in the narrative of tawhid and prophecy, which is a common topic in almost every chapter of the Qur’ān. In the verse, it is also aimed to determine the connection and harmony of the divine names, which seem independent with the previous one, with the verse and the meaning they add to the sentence. In line with this aim, semantic analyzes of the names related to divine authority were made, it was determined how many times they were mentioned in the Qur’ān, to whom they were used, and in which period they were revealed, and their relationship with the previous verses was examined in terms of the science of the Munasabah al- Qur’ān, by applying to the source works, In al-asmā al-husnā, the names al-Azīz/All mighty, al-Qawee/The powerful, al-Jabbār/The all compelling, al-Muqtadır/The Powerful, al-Qadeer/The Omnipotent One, al-Mālik/The eternal lord, al-Qayyoom/The Sustainer, sometimes appear at the end of the verse, sometimes in the middle of the verse, expressing the authority of Allāh. It has been seen that the seven names expressing divine authority are not randomly placed in the verses, they have a close semantic connection with the verses before them, sometimes they certify the meanings before it, and sometimes they give the reason for the previous expressions. In particular, it should be noted that Allāh has used a meaning and style that states that he does not adhere to the principle of causality in order to make the interlocutor feel his authority, especially through the al-asmā al-husnā that come at the end of historical stories and news.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, al-Asmāʾ al-husnā, Al-Qadeer, Authority.

Kur’ân’da İlâhî Otoriteyi İfade Eden İsimler (Esmâ-i Hüsnâ Rivâyeti Özelinde)

Öz

Kur’ân’da ve hadislerde Allah Teâlâ’yı tanıtan isim, sıfat ve terkipler yer almaktadır. Kur’ân’da Allah’ı tanıtan isimlere dört âyette esmâ-i hüsnâ terkibi ile dikkat çekilmiştir. Bu isimler, farklı sûre ve âyetlerde bulunmakla birlikte İbn Mâce ve Tirmizî’nin naklettiği esmâ-i hüsnâ rivâyetinde bir arada zikredilmiştir. Bu çalışmada Kur’ân’da geçen, diğer taraftan İbn Mâce ve Tirmizî’nin listesinde yer alan ve doğrudan ilâhî otoriteyi ifade eden isimler ele alınmış, Allah’ın otoritesi ile doğrudan irtibatı olmayan isimlere yer verilmemiştir. Kur’ân’da pek çok yerde tevhîd, nübüvvet ve âhiret konuları işlenirken yönetmenin sadece Allah’a ait olduğu vurgulanmaktadır. Bu nedenle özellikle tevhîd inancı açısından ilâhî otoriteye dikkat çeken isimlerin tespit ve tahlili önemlidir. Bu amaçla yapılan bu çalışmada, esmâ-i hüsnâ rivâyetinde ilâhî otoriteyi ifade eden isimleri kategorize etmek, isimlerin içinde geçtiği âyetle olan irtibatını, uyumunu ve cümleye kattığı anlamı tespit etmek hedeflenmiştir. Bu gaye doğrultusunda ilâhî otorite ile ilgili isimlerin semantik tahlilleri yapılmış, Kur’ân’da kaç defa geçtiği ve kime hitaben kullanıldığı ve hangi dönemde nâzil olduğu tespit edilmiş ve de kaynak eserlere müracaat edilerek önceki âyetlerle ilişkisi münâsebâtü’l-Kur’ân ilmi açısından incelenmiştir. Esmâ-i hüsnâ içerisinde azîz, kavî, cebbâr, muktedir, kâdir, melik, kayyûm isimleri, bazen âyet sonlarında, bazen âyet ortasında gelerek Allah’ın otoritesini ifade etmektedir. Ayrıca bu yedi ismin, öncesindeki âyetlerle sıkı bir anlam bağı olup, bu isimler, kimi zaman öncesindeki manaları te’kit etmekte, kimi zamanda bunların gerekçesini bildirmektedir. Otoriteyi ifade eden bu isimler, özellikle şirke karşı tevhidin ikame edildiği bağlamda, mutlak otoritenin Allah’a ait olduğunu ifade sadedinde gelmiştir. Allah Teâlâ, özellikle tarihî kıssaların ve haberlerin sonunda gelen esmâ-i hüsnâ aracılığıyla muhataba kendi otoritesini hissettirmek adına sebeplilik ilkesine bağlı kalmak zorunda olmadığını ifade eden bir anlatım ve üslûp kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Kur’ân, Esmâ-i hüsnâ, Kâdir, Otorite

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Mısır: Dâru’l-Kütüp, 1945.
• Âdil, Ebû Hafs Ömer b Ali ed-Dımaşkî İbn. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb. 20 Cilt. Beyrût : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr Ferâhidî Halil b. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdi Mahzûmî - İbrâhim Samerraî. Beyrut: Mektebetü Hilâl, ts.
• Altın, Mehmet. Dil ve Bağlam Açısından Kur’ân’da Esmâ-i Hüsnâ. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2021.
• Arpaguş, Hatice K. Fazlur Rahmân’a Göre Allah ve İnsan. İstanbul: Çamlıca Yayınları. 2010,
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer. Fethü’l-bari bi-şerhi Sahihi’l-Buhari. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1959.
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl. el-Furukü’l-lugaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dârü’l-İlim, ts.
• Aynur, Hatice Şahin. “Âyet Sonlarındaki Esmâ-i Hüsnânın Birbiriyle İrtibatı: Azîz İsmi Örneklemi, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXI/1 (2017), 539-576.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı. thk. Kerim Can Bayar. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 4. Basım, 2011.
• Balaban, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Balaban b. Abdullah İbn. el-İhsân fî takrîbi sahîhi İbn Hibbân. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Kitabü’l-Esmâ ve’s-sıfât. thk. Makbil b. Hâdi el-Vâdî. 2 Cilt. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahîh-i Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyyi. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1997.
• Çelik, Ahmet. “Kur’ân’da Kayyûmiyet Kavramı Ve Kâinattaki Tecellisi” Kadim Hikmet Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 2 (Haziran 2020 ), 19-44.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları, 23. Basım, 2011.
• Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, İbn Hacer el-Askalânî. Tahrîcu hadisi’l-esmâi’l-hüsnâ. thk. Meşhur (Mashhour) b. Hasan b. Mahmud b. Salman. Medine: Mektebetü’l-Gurebai’l-Eseriyye, 1992.
• Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddîn İmâd Ebüssuûd. Tefsîru Ebi’s-Suûd. 9 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Mushaf, ts.
• Ertürk, Ahmet Çetin. Fransızca-Türkçe Bilge Sözlük. Ankara: y.y., 5. Basım, 2012.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Ivaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâ’i-Türâsi, 2001.
• Fazlurrahman. İslâm ve Çağdaşlık, çev. Alparslan Açıkgenç, M. Hayri Kırbaşoğlu. İstanbul: Fecr Yayınevi, 1990. Fîruzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhîd. thk. Muhammed Naim el-Arksûsi. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Huccetülislâm Muhammed b. Muhammed. el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Bassâm Abdülvehhâb el-Câbî. Kıbrıs: el-Cefân ve’l-Câbî, 1987.
• Gusn, Abdullah Sâlih b. Abdülazîz. Esmâullâhi’l-hüsnâ. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Gündüz, Şinasi. Kur’ân’ı Anlamak. İstanbul: İlimyurdu Yayıncılık, 2015.
• Hacımüftüoğlu, Halil. Kral Tanrı: Allah’ın krallığı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Hâlîmî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Hasen b. Muhammed b. Halîm Halîmî Cürcânî. el-Minhâc fî şuabi’l-îmân. 3 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Fikr, 1979. Hatip, Abdülaziz. Allah’tan Gönüllere Sevgi Kuşağı Esma-i Hüsna. İstanbul: Nun Yayıncılık, 2008.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim. Şe’nü’d-duâ. thk. Ahmed Yusuf Dekkâk. Dımaşk: Dârü’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, 1992.
• Hâzin, Ali b. Muhammed el-. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1415.
• İbn Aşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tûnusî. Tefsirü’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tûnus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem b Ali el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. eş-Şi'r ve'ş-şuarâ. 2 Cilt. Kâhire: Dârü'l-Hadis, 2002.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. Müfredâtu fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1992.
• Karadaş, Çağfer. “İnsanın Fiilleri”. Kelam El Kitabı, ed.Şaban Ali Düzgün. 403-417. Ankara: Grafik Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Karagöz, İsmail. Ayet ve Hadislerin Işığında Allah’ın İsim ve Sıfatları Esma-i Hüsna. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2011.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakati’l-Hanefiyye. 2 Cilt. Pakistan: Mir Muhammed Kütüb, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi ʿli-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrâhim el-Itfiyyîş. 20 Cilt. Kâhire: Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 3. Basım, 1964.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevazin. et-Tahbîr fi’t-tezkîr şerhu esmâillâhi’l-hüsnâ. Beyrut: Dârü zâd, 1986.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevhîd. İskenderiyye: Dâru’l-Câmiâti’l-Mısriyye, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâgî. 30 Cilt. Kâhire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l-A’la. Tefhîmu’l-Kur’ân. 7 Cilt. çev. Muhammed Han Kayaâni vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahihu Müslim. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Necdî, Muhammed Hammûd. en-Nehcü’l-esmâ fî şerhi esmâillâhi’l-hüsnâ. Kuveyt: Mektebetü’l-İmam ez-Zehebî, 2000.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm. 12 Cilt. Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyye, 1990.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr, Mâtüridiye Akâidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 6. Basım, 1998.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü ihyâ’i-Türâsi, 2002.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîru Şa‘râvî. 20 Cilt. Mısır: Mısır: Ahbâru’l-yevm, 1997.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî. Fethül-kadîr. Beyrut : Dârü İbn Kesîr, 1994.
• Şinkitî, Muhammed Emin b. Muhammed Muhtâr Cekenî. Edvâü’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
• Temizer, Aydın. “Kur’ân’da ‘Rab’ Kavramı Üzerine Semantik Bir Analiz”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 44 (Ocak 2013), 39-66.
• Tilimsânî, Afîfgüddîn Süleyman b. Ali b. Abdullah. Meâni’l-esmâi’l-ilâhiyye. thk. Orkhan Musakhanov. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, İslâm Araştırmaları Merkezi 2018.
• Topaloğlu, Bekir. “Allah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/471-498. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Topaloğlu, Bekir. “Cebbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/181-182. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/404-418. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Topaloğlu, Bekir. “Hakîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/181-182. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Turhan, Abdullah. Câhiliye’de Yönetim. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Ünverdi, Veysi. “İnsanın Fiilleri”. Sistematik Kelam, ed. Mehmet Evkuran. 427-439. Ankara: Bilay Yayınları, 2019.
• Yurdagür, Metin. Allah’ın sıfatları: esmaü’l-hüsna. İstanbul: Marifet, 1984.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtazâ Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Dârü’l-Hidâye, ts.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serî b. Sehl. Tefsîru esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Ahmed Yusuf Dekkâk. Dımaşk: Dârü’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, ts.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk. İştikâku esmâillâh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûnü’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1987.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Burhân. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1957.