İslam Ceza Hukuku ile Çağdaş Ceza Hukukundaki Kusur İlkesinin Mukayesesi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 303 - 324, 31.12.2022

Abdulmuid Aykul

https://doi.org/10.33718/tid.1186094

Cited By: 1

Öz

Çağdaş ceza hukukunun önemli ilkelerinden biri olarak kabul edilen kusur ilkesi, “kusursuz ceza olmaz. (Latincesi: Nulla poena sine culpa)” anlayışına dayanmaktadır. Kısaca, suçun en önemli iki unsuru olan fiil ile fâili arasındaki mânevî ilişki olarak tanımlayabileceğimiz kusurluluk ceza sorumluluğunun da temeli olarak kabul edilir. Zira bir fiilin suç olma vasfı o fiili işleyen fâilin kusurlu bir hareketi sonucunda meydana gelmektedir. Fâilin hiçbir kusuru olmaksızın meydana gelen fiiller -istisnai haller bulunmakla birlikte- suç olma vasfını kazanmaz. Bu açıdan bakıldığında kusurluluk suçun sübjektif unsurunu teşkil etmektedir. “Kusursuz suç olmaz” prensibinin, batı ceza hukuklarında yerini alması İslam ceza hukukuna göre oldukça geç bir zamanda meydana gelmiştir. Kur’ân-ı Kerim’in nüzûlü ile birlikte özellikle kısas suç ve cezalarında kast-taksir ayrımı yapılmış, kusurluluğun derecelenmesine göre cezalarda da farklılaşma öngörülmüştür. Kusursuz suçun olmayacağı öngörülmesine rağmen işlenen fiil sonucunda meydana gelen zararların telafi edilebilmesi için tazmin yükümlülüğü kabul edilmiştir. Bu itibarla İslam ceza hukukunda kusursuz sorumluluk hükümleri sebep sorumluluğu çerçevesinde tazmin karakterlidir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İslam Ceza Hukuku, Kusur İlkesi, Kasıt, Taksir

Comparison of the Principle of Culpability in İslamic Criminal Law and Contemporary Criminal Law

Öz

The principle of fault, which is accepted as one of the important principles of contemporary criminal law, “no punishment without fault" or "no punishment without culpability (in the Latin language: Nulla poena sine culpa)”. In short, culpability, which we can define as the moral relationship between the two most important elements of the crime, the act and the perpetrator, is also accepted as the basis of criminal responsibility. Because the character of an act as a crime occurs as a result of a faulty act of the perpetrator who committed that act. Acts that occur without any fault of the perpetrator -although there are exceptional cases-do not qualify as a crime. From this point of view, culpability constitutes the subjective element of the crime. The fact that the principle of " no punishment without fault " took its place in western criminal law occurred quite late compared to İslamic criminal law. With the revelation of the Qur'an, a distinction was made between intent and negligence, especially in retaliation crimes and punishments, and a differentiation was envisaged in punishments according to the degree of culpability. Although it is foreseen that there will not be a perfect crime, the obligation of compensation has been accepted in order to compensate for the damages incurred as a result of the act committed. In this respect, the provisions of strict liability in İslamic criminal law are in the character of compensation within the framework of cause liability.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, İslamic Criminal Law, Principle of Culpability, Intent, Negligence

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. “İslam Borçlar Hukukunda İradiyi Sakatlayan Sebepler II- İkrah”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (Aralık 2002), 13-32.
• Acar, İsmail. “Hanefi Fıkhında Mükrehin Cezaî Sorumluluğu”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2015), 9-41.
• Akman, Mehmet. “Osmanlı Hukukunda Faili Bilinmeyen İtlaf Durumlarında Öngörülen Ortak Sorumluluğun Hukuki Niteliği”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 3 (2007), 7-12.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizade. Dürerü’l-hükkam şerhu Mecelleti’l-ahkam (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye). çev. (Osmanlıcadan) Raşit Gündoğdu, Osman Erdem. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2016.
• Aykul, Abdulmuid. İslam Ceza Hukukunda Tazir “Suç ve Ceza Belirleme Siyaseti”. İstanbul: Hikmetevi, 2022.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/473-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bardakoğlu, Ali. “İkrah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/30-37. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Çalış, Halit-Hacak, Hasan. “Rehin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/538-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Demirbaş, Timur. Ceza Hukuku Genel Hükümler (Yeni Türk Ceza Kanunu’na Göre Gözden Geçirilmiş). Ankara: Seçkin, 5. Basım, 2007.
• Demîrî, Ebûl-Bekā Kemâluddîn. eş-Şâmil fî fıkhi’l-İmâm Mâlik. thk. Ahmed b. Abdulkerîm Necîb. b.y.: Merkezu Nuceybiyye li’l-Mahtûtât ve Hıdmetu’t-Turâs, 2008.
• Desûkî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ şerhi’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Dönmezer, Sulhi - Erman, Sahir. Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku. İstanbul : Beta Basım Yayım Dağıtım, 10. Basım, 1986.
• Ersoy, Uğur. “Türk ve Alman Ceza Hukuku Sistemlerinde Kusur Prensibinin Kapsamı ve Objektif Cezalandırılabilme Şartlarının Kusur Prensibi ile Bağdaştırılabilirliği”. TBB Dergisi 109 (2013), 203-250.
• Gânîm el-Bağdâdî, Ebû Muhammed Gıyaseddin b Muhammed. Mecmaü’d-damânât. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fi’l-mezheb. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1997.
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed ez-Zebîdî. el-Cevheretü’n-neyyire. Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Haskefî, Alaeddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed Dımaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr fî şerhi tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmün’ím Halil İbrahim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hüseyni, Abdulfettâh. el-İkrâh ve eseruhu fi’l-ahkâmi’ş-şer’iyye. Mektebetü’t-Türâsi’l-İslamî, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr: şerh-i tenvîri’l-ebsâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-Kalem, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Cemmâîlî Makdîsî. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, ts.
• İbn Rüşd (Hafîd), Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed Hanefî. Bedâiü’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kayıhan, İçel. “Çağdaş Ceza Hukukunun Evrensel ilkelerinin Kabahat Türürnden eylemler Alanındaki Boyutları”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 7 (Haziran 2016), 621-635.
• Koçak, Muhsin. “Ehliyete Tesiri Açısından Sarhoşluk”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1991), 91-120.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî :Şerhu muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasan Alâeddîn Ali b. Süleyman b. Ahmed. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1986.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedi. thk. Yusuf Talâl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. Kâhire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref b. Nûrî. Ravzatü’t-tâlibîn. thk. Zeheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1991.
• Özgenç, İzzet. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 9. Basım, 2013.
• Recrâcî, Ebü’l-Hasan Ali b. Saîd. Menâhicü’t-tahsîl ve netâicü letâifi’t-te’vîl fî şerhi’l-Müdevvene ve halli müşkilâtihi. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed. Bulğatü’s-sâlik li-akrebi’l-mesâlik ilâ mezhebi’l-İmâm Mâlik: Hâşiyetü’s-Sâvî. Dârü’l-Meârif, ts.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma´rife, 1993.
• Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku: Genel Kısım. Ankara: Savaş Yayınevi, 2008.
• Yıldız, Kemal. İslam Hukukunda Kusura Dayanmayan Akit Dışı Sorumluluk. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 1996.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen ez-. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şelebî ile birlikte). Bulak-Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, ts.