Quran and its interpretation according to ʻUthman ibn Saʻīd al-Dārimī

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 163 - 189, 30.06.2023

Kadir Eser

https://doi.org/10.33718/tid.1239040

Öz

The thought of Ahl al-ḥadīth, which emerged as a reaction movement in a period when the pressure of different cultures on Islamic-Arab culture increased, crystallized in the mihna process. The outcome of the mihna process in favor of the Ahl al-ḥadīth has elevated the thought of the Ahl al-ḥadīth to a decisive position on Islamic thought. In order to understand the Islamic thought and scientific tradition in a healthy way, the thought of Ahl al-ḥadīth should be handled from different perspectives. Generally, the method of examining the issues of Ahl al-ḥadīth is to compile the narrations related to the subject from the narration heritage and to express their own thoughts through narration texts. One of the exceptions to this is Dārimī. He defended the thoughts of Ahl al-ḥadīth in a theological style in his works. Therefore, he has important contributions to the systematization of the Ahl al-ḥadīth thought. In this study, the views of Dârimî, who is one of the important representatives of Ahl al-ḥadīth thought, on the Qur'an and its interpretation are discussed. With this study, it is aimed to reveal the approach of the Ahl al-ḥadīth about the Qur'an and its interpretation, in particular Dārimī. Discuss in his views from different aspects will contribute to the understanding of the Ahl al-ḥadīth thought with all its dimensions. Literature review, document analysis and description method were used in the study. Dārimī's works that have survived to the present day were scanned and the data obtained were analyzed and transferred to the study. The main problem that Darimi deals with regarding the Qur'an is the issue of the creation of the Qur'an. According to him, the Qur'an was not created because it is a word from God. He used the Qur'an, the Sunnah, the views of the Ṣaḥābah and the Tābiʻīn as a source in his tafsīr. According to him, tafsīr is a matter of narration. Because narrations give the meaning of text. It is a deviation to go beyond the meaning that the narrations describe and to move away from the literal meaning. Dārimī often emphasizes the context in understanding the Qur'an and determining the meaning of the word, and argues that the meaning emerges in the context. Therefore, he is based on the literal meaning obtained from the context of the text and the general use of language.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Dārimī, Creation of the Qur’an (khalq al-Qur’an), Narration, Context, Interpretation

Osman b. Saîd ed-Dârimî’ye Göre Kur’an ve Yorumu

Öz

Fethedilen bölgelerde hâkim olan farklı kültürlerin İslam-Arap kültürü üzerinde baskısını arttırdığı bir dönemde tepki hareketi olarak doğan Ehl-i hadîs düşüncesi mihne sürecinde billurlaşmıştır. Mihne sürecinin lehine neticelenmesi Ehl-i hadîsi İslam düşüncesi üzerinde belirleyici bir konuma yükseltmiştir. İslam fikriyatının ve ilim geleneğinin sağlıklı bir şekilde anlaşılabilmesi için Ehl-i hadîsin farklı açılardan ele alınması gerekir. Ehl-i hadîsin meseleleri tartışma yöntemi genellikle rivayet mirasından konuyla ilgili rivayetleri derleme ve kendi görüşünü rivayet metinleri üzerinden dile getirme şeklindedir. Bunun istisnalarından biri Dârimî’dir (öl. 280/894). O, eserlerinde Ehl-i hadîs düşüncesini kelami bir üslupla savunmuştur. Dolayısıyla Ehl-i hadîs düşüncesinin sistemli hâle gelmesinde onun önemli katkıları vardır. Bu çalışmada Dârimî’nin Kur’an ve yorumuna ilişkin görüşleri ele alınmıştır. Çalışmayla Dârimî’nin Kur’an ve tefsir anlayışını ortaya koymak amaçlanmıştır. Onun görüşlerinin farklı açılardan incelenmesi Ehl-i hadîs düşüncesinin muhtelif boyutlarıyla kavranmasına önemli katkılarda bulunacaktır. Çalışmada literatür taraması, döküman analizi ve betimleme yöntemi kullanılmıştır. Dârimî’nin günümüze ulaşan eserleri taranmış ve elde edilen veriler analiz edilerek çalışmaya aktarılmıştır. Dârimî’nin Kur’an’a ilişkin ele aldığı temel problem halku’l-Kur’ân meselesidir. O, mütekellim olan Allah’tan çıktığı için Kur’an’ın yaratılmadığı kanaatindedir. Tefsirde Kur’an’ı, sünneti, sahâbî ve tâbiîn görüşlerini kaynak olarak kullanmıştır. Ona göre tefsir faaliyeti rivayet işidir. Metnin anlamını rivayetler verir. Rivayetlerin tasvir ettiği mananın ötesine geçmek ve akli çıkarımlarla lafzi manadan uzaklaşmak bir sapmadır. Dârimî Kur’an’ın anlaşılması ve lafzın anlamının tespit edilmesinde sıklıkla metnin bağlamına vurgu yapmakta ve anlamın bağlamda ortaya çıktığını söylemektedir. Dolayısıyla o, metin bağlamından ve dilin genel kullanımından elde edilen lafzi manayı esas almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Dârimî, Halku’l-Kur’ân, Rivâyet, Bağlam, Yorum

Kaynakça

• Aydınlı, Abdullah. “Dârimî, Osman b. Saîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/495-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib el-. el-İntisâr li’l-Kur’ân. thk. Muhammed Isâm el-Kudât. Ammân: Dâru’l-Feth&Daru İbn Hazm, 1422–2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Halku efʿâli’l-ʿibâd ve’r-red ʻale’l-Cehmiyye ve ashâbi’t-taʻtîl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1411/1990.
• Çakın, Kamil. “Ebû Said ed-Darimî’nin Allah’ın Sıfatları ile İlgili Bazı Görüşleri”. Dinî Araştırmalar 3/8 (2000), 47-56.
• Çakın, Kâmil. “Ashâbu’l-Hadis Perspektifinden Ehl-i Sünnet”. Dinî Araştırmalar 8/24 (2006), 13-26.
• Dârimî, Osman b. Saîd. er-Red ʿale’l-Cehmiyye. thk. Ebû Âsım eş-Şevâmî el-Eserî. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Dârimî, Osman b. Saîd. Nakzü’l-İmâm Ebî Saʿîd ʿOsmân b. Saʿîd ʿale’l-Merîsiyyi’l-Cehmiyyi’l-ʿanîd fîme’fterâ ʿalellâhi azze ve celle mine’t-tevhîd. thk. Reşîd b. Hasan el-Elmaî. 2 Cilt. Riyad: el-Mektebetü’r-Rüşd, 1418/1998.
• Dârimî, Osman b. Saîd. Nakzü’l-İmâm Ebî Saʿîd ʿOsmân b. Saʿîd ʿale’l-Merîsiyyi’l-Cehmiyyi’l-ʿanîd fîme’fterâ ʿalellâhi mine’t-tevhîd. thk. Ebû Âsım eş-Şevâmî el-Eserî. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1433/2012.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm. er-Red ʿalâ Siyeri’l-Evzâʿî. nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Mısır, 1357.
• Erdemci, Cemalettin. “Mihne Sürecinin Kelam İlmine Etkileri”. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. 99-120. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen. Makâlâtü’l- İslâmiyyîn: İlk Dönem İslâm Mezhepleri. çev. Ömer Aydın-Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım., 2019.1
• Gürler, Kadir. “Ehl-i Hadis’in Tarihî Süreçteki Yeri ve Temel Özellikleri -Ehl-i Sünnet’in Oluşumu Öncesi Dönemi Ait Kısa Bir Tarihsel Seyir-”. Ehl-i Sünnet. 33-60. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Gürler, Kadir. Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı -İlk Dönem Ehl-i Hadis Örneği-. Bursa: Emin Yayınları, 1. Baskı., 2007.
• Gürler, Kadir. “Ekolleşme Sürecinde Ehl-i Hadis’in Dini Anlam(landırm)a Yöntemi”. Dinî Araştırmalar 8/24 (2006), 27-58.
• Haçkalı, Abdurrahman. “Ehl-i Hadis-Ehl-i Re’y Ayrışması Fıkhî mi, İtikâdî mi?” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 59-68.
• Hatîb el-Bağdâdî. Şerefü ashâbi’l-hadîs. thk. Mehmed Said Hatiboğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1972.
• İbn Kuteybe. Hadis Müdafaası. çev. M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: OTTO Yayınları, 2017.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mecmûʻu fetâvâ. nşr. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım. 37 Cilt. Medîne: Vezâratü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Daʻve ve’l-İrşâd, 1425/2004.
• İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik: İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 5. Basım, 2014.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-ʿadl. nşr. Tâhâ Hüseyin, İbrâhim Medkûr. 20 Cilt. Kahire, 1380.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Karagöz, Numan-Arslan, Hulusi. “Dilin Kökeni ve Teolojik Bağlamı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12/2 (31 Aralık 2021), 431-451.
• Kaya, Ali. İlk Dönem Hadis Tartışmaları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Kaya, Ali. “Osman b. Saîd ed-Dârimî’ye Göre Hz. Peygamber Döneminde Hadislerin Yazılması Meselesi”. Usûl: İslam Araştırmaları 23 (2015), 127-160.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Bişr b. Gıyâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/220-221. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları: Ashabu’l-hadise Göre Allah’ın Sıfatları Meselesi. Ankara: OTTO Yayınları, 2011.
• Kur’an’ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2005.
• Kutlu, Sönmez. Selefiliğin Fikrî Arkaplanı: İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: OTTO Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Lâlekâî, Hibetullāh b. el-Hasen. Şerhu usûli iʿtikādi Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa. thk. Ahmed b. Saʻd b. Hamdân el-Gâmidî. 4 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 4. Basım, 1416/1995.
• Melchert, Christopher. “Ehl-i Hadis’in Dindarlık Anlayışı”. çev. Abdulvahap Özsoy. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2004), 303-324.
• Neşşâr, Ali Sami. İslam’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Öğmüş, Harun. “Mu‘tezile’nin Müşebbihe Algısını Oluşturan Amiller: Sıfat Ayetleri Bağlamında Bir Tahlil”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 9/3 (2009), 141-155.
• Özafşar, Mehmet Emin. İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arkaplanı. Ankata: OTTO Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Öztürk, Mustafa. “Mihne ve Tefsir”. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Şahyar, Ataullah. Ehli Hadis ve Ehl-i Re’y İhtilafları. İstanbul: Akdem Yayınları, 2011.
• Topaloğlu, Bekir. “er-Red ale’l-Cehmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/512-513. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Turhan, Ayşe. “Mu’tezilî Sıfat Telakkîsinin İnşâında Cehm b. Safvan’ın Belirleyiciliği”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (Şubat 2018), 92-101.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Dârimî, Osman b. Saîd (Akaide Dair Görüşleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/496-498. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn. el-ʿUlüv li’l-ʿaliyyi’l-gaffâr fî sahîhi’l-ahbâri ve sekîmihâ. nşr. Ebu Muhammed Eşref b. Abdulmaksûd. Riyad: Mektebetü Edvâu’s-Selef, 1416/1995.