Mulla Sadrā’s Proof of God

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 67 - 85, 31.12.2023

Fevzi Yiğit

https://doi.org/10.33718/tid.1341848

Öz

The purpose of this article is to draw attention to the fact that the proof of God is based on “being” in the “metaphysical tradition.” For example, the greatest philosopher of Islamic philosophy in the classical period, Ibn Sīnā, based his proof of God on the apprehension of "being as being" and stated that only a select group of individuals called "siddiqīn" could comprehend it. The metaphysician who advanced this proof one step further by establishing the doctrine of the unity of being is Ibn Arabī. Mulla Sadrā, on the other hand, brought the evidence to a systematic and advanced form with his competent explanations about existence. In the study, Mulla Sadrā's proof of God is comprehensively and holistically discussed based on the foundation of being. The subheadings of the article are based on Mulla Sadrā's work "Mefātihu'l-gayb" (The Keys to the Unseen). In this work, he has made the existence in the sense that exist, “three substances that consisting of intellect, soul and body” and accident, as evidence for the existence of God. We can also include the perfect form of existence, the “insan-ı kāmil” (the Perfect Man), among these entities. Although Mulla Sadrā does not examine the mental forms of existence as a separate topic, he includes narratives on ontological and possibility proofs. Therefore, we decided to examine these two under separate headings.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Mulla Sadrā, Proof of God, Existence, Siddiqīn Proof

Molla Sadrâ’nın Tanrı Kanıtlaması

Öz

Bu makalenin yazılış amacı, Tanrı ispatlamasının, “metafizik gelenekte” varlık üzerinden yapıldığına dikkatleri çekmektir. Örneğin İslâm felsefesinin klasik dönem en büyük filozofu İbn Sînâ Tanrı kanıtlamasını “varlık olması açısından varlığın” idrakine dayandırmış ve bunu ancak sıddıklar dediği seçkin insan grubunun anlayabileceğini dile getirmiştir. Bu delili bir adım ileri götürerek varlığın birliği öğretisini tesis eden metafizikçi İbnü’l-Arabî’dir. Molla Sadrâ ise varlık hakkındaki yaptığı yetkin açıklamalarla delili sistematik ve gelişmiş bir forma ulaştırmıştır. Bu çalışmada Molla Sadrâ’nın Tanrı kanıtlaması varlık temelinde kapsamlı ve bütüncül olarak ele alınmıştır. Makaleyi teşkil eden alt başlıklar oluşturulurken Molla Sadrâ’nın Mefâtihu’l-gayb adlı eseri esas alınmıştır. O, bu eserde var olması bakımından varlığı, “akıl, nefis ve cisimden ibaret olan” üç çeşit cevheri ve arazı Tanrı’nın varlığına delil kılmıştır. Bunlara varlığın en yetkin formlarından birisi olan insan-ı kâmili de ekleyebiliriz. Yine Molla Sadrâ müstakil başlık altında incelemese de varlığın zihinsel formalarına dair -ontolojik ve imkân delillerine- anlatılarda bulunur. Bu yüzden bu ikisini ayrı başlıklar altında incelemeye karar verdik.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Molla Sadrâ, Tanrı İspatlaması, Varlık, Sıddıkîn Delili

Kaynakça

• Aydeniz, Hüsnü. “Molla Sadrâ’da Allah’ı Bilmenin İmkânı ve O’nun Hakkında Konuşmanın Sınırları”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/1 (2021), 347-376.
• Baran, Sedat. “Molla Sadrâ’da Vâcibü’l-Vücûd’un İspatında Burhan-ı Sıddıkîn”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 205-224.
• Baran, Sedat. “Molla Sadrâ’da Vâcibü’l-Vücûd’un İspatında Burhan-ı Nefs”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2020), 36-49.
• Burckhardt, Titus. İslam Tasavvuf Doktrinine Giriş. çev. Fahreddin Arslan. İstanbul: Ribat Yayınları, 1982.
• Çınar, Bayram. “İslam Kelamında Tanrı Hakkında Konuşmanın İmkânı: Din Dili Tartışmaları”. Din ve Bilim – Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/2 (2020), 29-48.
• Dâvud el-Kayserî. Mukaddemât, çev. Hasan Şahin vd. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları,1997.
• Erdem, Engin. “İbn Sînâ’nın Metafizik Delili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 97-119.
• Fazlur Rahman. The Philosophy of Mullā Ṣadrā. New York: State University of New York Press, 1975.
• Gimaret, Daniel. “Un Traité Théologıque Du Philosophe Musulman, Abû Hâmid Al-Isfızārī”, Mélanges De l’Université Saint-Joseph 50 (1984), 207-252.
• Hanoğlu, İsmail. “İbn Sînâ’dan Sadreddin Konevî’ye Eşyanın Hakikati Sorunu”, Felsefe Dünyası 52/2 (2010), 164-181.
• İbnü’l-Arabi, Muhyiddin. Fusûsü’l-hikem. thk. Ebu’l A‘la Afifî. Beyrut: Dâru’l Kitâbi’l Arabî, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Tsh. Ahmed Şemseddin. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütbü’l-İlmiyye, 1999.
• Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî b. Sînâ. İşaretler ve Tembihler, çev. Ali Durusoy – Ekrem Demirli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî b. Sînâ. Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Kalın, İbrahim. Varlık ve İdrak, Molla Molla Sadrâ’nın Bilgi Tasavvuru. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Karaağaç, Osman. Tanrı ve Yaşam. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2023.
• Konevî, Sadreddin. Fatiha Sûresi Tefsiri. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Kur’ân Yolu. Erişim 21 Haziran 2023. https://yayin.diyanet.gov.tr/File/Download?path=429_1.pdf&id=429.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Arşa Ait Hikmetler. çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2019.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Esrârü’l-âyât. tsh. Muhammed Hâcevî. Tahran: İran Felsefe Akademisi Yayınları, 1402 (1981).
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Hak ve Yakîn Yolunun Marifeti Hakkında Âriflerin İksiri. çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2017.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. el-Hikmetü’l-müte‘âliye fî’l-esfâri’l-akliyyeti’l-erba‘a. Kum: Menşuratu Mustafevi, 1368.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. İlâhî Tecelliler (el-Mezâhirü’l-ilâhîyye). çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2022.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Kalbin Uyanışı (İkâzü’n-nâimîn). çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2018.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. “Tefsîr-u Sûratü’t-Tevhîd”. Mecmûatü’r-Resâili’l-Felsefiyyeti, thk. Celâleddin Aştiyânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Tûrasi’l-Arabî, 2001.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Kitâbü’l-meşâ‘ir. çev. Ahmet Kâmil Cihan vd. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2. Baskı, 2021.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. el-Mebde’ ve’l-me‘âd fî Hikmeti’l-Müte‘âliye. thk. Muhammed Zebihî-Cafer Şah Nazarî. 2 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Molla Sadrâ, 1381.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Mefâtihü’l-gayb. thk. Necefkulu Habibî. 2 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Molla Sadrâ, 1384.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. Mefâtihü’l-gayb. tlk. Mevla Ali en-Nuri. tsh. Muhammed Hâcevî. Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi Encümen-i İslami-i Hikmet ve Felsefe-i İran, 1363.
• Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrazî. eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye fi’l-menâhici’s-sülûkiyye. thk. Celâleddin Aştiyânî. Kum: Müessese-i Bustân-ı Kitap, 1392/1972.
• Pakoğlu, Abdullah. Çevre ve Tanrı. İstanbul: Dönem Yayıncılık, 2023.
• Râzî, Kutbüddin. Şerhü’l-işârât ve’t-tenbihât. Kum: Neşrü’l-Belâga, 1435.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. Hikmet Parıltıları (Kitâbü’t-telvîhât). çev. Ahmet Kâmil Cihan-Salih Yalın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2019.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. Nihâyetü’l-hikme. tlk, Şeyh Abbas Ali. 2 Cilt. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1434.
• Yezdî, Muhammed Tâkî Misbâh. el-Menhecü’l-cedîd fi ta‘limi’l-felsefe. Nşr. Muhammed Abdü’l Münim el-Hakanî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’t Teârifi li’l-Matbûât, 2008.
• Yiğit, Fevzi. “İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da Varlık Kavramının Teşkîk Niteliği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 / 41 (Haziran 2020): 57-80. https://doi.org/10.17335/sakaifd.711785.
• Yiğit, Fevzi. “İbn Sînâ’da Sıddıkîn Delili: Tanrı Kanıtlaması”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2021), 89-109.