Evaluation of protected area statuses of nature parks: The case of Western Black Sea

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 2, 148 - 158, 30.06.2020

Erdoğan Atmış , Hikmet Batuhan Günşen , Damla Yıldız

https://doi.org/10.18182/tjf.711344

Öz

Since the services that protected areas offer become more understandable, the importance of these areas is increasing day by day throughout the world. Therefore, efforts to increase both the quality and the quantity of these areas have accelerated. On the other hand, economic gains desired from existing or potential protected areas can disrupt the protection of these resources. This study was carried out to investigate the protected area status of nature parks, which are managed for utilization rather than protection, in the regime of protected areas. Accordingly, nine nature parks in three provinces in the Western Black Sea Region were examined, current master plans were evaluated in terms of nature protection and surveys were conducted with users in the three nature parks that are open to use. According to the findings of the study these areas are mostly used for picnics. The fact that the nature parks are established in the forest is the most attractive side for the users. However, the majority of interviewed nature park users do not even know that the place they come is a protected area and thinks that the promotions of these parks are insufficient. Users do not even know which organization manages the nature parks. It is clearly seen that nature parks play an important role in the protection of nature in areas where absolute nature protection is not possible due to human-nature interaction. However, instantaneous political decisions regarding nature parks, regardless of knowledge, legislation and participation, cause the protection-use balance to shift towards the use in nature parks, and cause the right place of nature parks in the protected area regime to change negatively. In order to prevent this change, it is necessary for the nature parks to regain a management approach in which nature protection gains importance.

Anahtar Kelimeler

Forestry, Green infrastructure, Protected area, Recreation, Urbanization

Proje Numarası

2017-FEN-A-012

Tabiat parklarının korunan alan statülerinin değerlendirilmesi: Batı Karadeniz örneği

Öz

Sunduğu hizmetlerin daha anlaşılır olmaya başlamasından dolayı korunan alanların önemi dünya genelinde her geçen gün daha da artmaktadır. Bundan dolayı bu alanların hem sayısını hem de niteliğini yükseltmeye yönelik çalışmalar hız kazanmıştır. Fakat diğer taraftan mevcut veya potansiyel korunan alanlardan elde edilmek istenen ekonomik kazanımlar, bu kaynakların korunmasını sekteye uğratabilmektedir. Bu çalışma; günümüzde korumadan çok kullanıma dönük olarak yönetilen tabiat parklarının korunan alan statülerinin korunan alanlar sistematiğindeki yerinin sorgulanması amacıyla yapılmıştır. Bu doğrultuda Batı Karadeniz Bölgesi’ndeki üç ilde bulunan 9 tabiat parkı incelenmiş, mevcut gelişme planları doğa koruma bakımından değerlendirilmiş ve kullanıma açık olan üç tabiat parkındaki kullanıcılarla anketler yapılmıştır. Çalışma bulgularına göre bu alanlar büyük bir oranda piknik yapmak için kullanılmaktadır. Tabiat parklarının orman içinde tesis edilmiş olması kullanıcılar için en çekici yandır. Ancak görüşülen tabiat parkı kullanıcılarının çoğunluğu geldikleri yerin bir korunan alan olduğunu dahi bilmemekte ve bu parklara ait tanıtımların yetersiz olduğunu düşünmektedir. Kullanıcılar tabiat parklarının hangi kuruluş tarafından yönetildiğini de bilmemektedir. Tabiat parklarının insan-doğa etkileşiminden dolayı mutlak doğa korumanın mümkün olmadığı alanlarda doğanın korunmasında önemli rol üstlendiği açıkça görülmektedir. Ancak bilgi birikimi, mevzuat ve katılım gözetilmeden, tabiat parklarıyla ilgili alınan anlık politik kararlar, tabiat parklarında koruma-kullanma dengesinin kullanmaya doğru kaymasına ve tabiat parklarının korunan alan sistematiğindeki doğru yerinin olumsuz yönde değişmesine neden olmaktadır. Bu değişimi önlemek için; tabiat parklarının doğa korumanın ağırlık kazandığı bir yönetim anlayışına yeniden kavuşturulması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kentleşme, Korunan alan, Ormancılık, Rekreasyon, Yeşil altyapı

Destekleyen Kurum

Bartın Üniversitesi

Proje Numarası

2017-FEN-A-012

Teşekkür

Bu çalışma Bartın Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’nce desteklenen 2017-FEN-A-012 numaralı “Tabiat Parklarının Korunan Alan Statülerinin Değerlendirilmesi: Batı Karadeniz Örneği” adlı proje kapsamında hazırlanmıştır. Çalışma sırasında yardımlarını gördüğümüz Tarım ve Orman Bakanlığı 10. Bölge Müdürlüğü’nün Zonguldak, Bartın ve Karabük il şube müdürlüklerinin kıymetli çalışanlarına çok teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Akesen, A., 2005. Yeni Yaklaşımlar Karşısında Korunan Alanlarımızın Yönetim ve Organizasyonu, Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu Sözlü Bildiriler Kitabı, 8-10 Eylül 2005, Isparta, 107-112.
• Akten, M., 2003. Isparta ilindeki bazı rekreasyon alanlarının mevcut potansiyellerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, A(2): 115-132.
• Akten, M., Akten, S., 2005. Ekolojik Planlama Yaklaşımı ve Gölcük Tabiat Parkı Örneğinde İrdelenmesi. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005, s.329-337.
• Akten, S., Gül, A., 2014. Korunan doğal alanlarda ziyaretçilerin olası etki düzeyleri önlem ve standartların belirlenmesi (Gölcük Tabiat Parkı Örneği). Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 15(2): 130-139.
• Akyol, A., Akbulut, E., 2017. Korunan alanların planlaması ve etkin yönetiminde ziyaretçi özellikleri ve algılarının önemi: Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı örneği. Türkiye Ormancılık Dergisi, 18(3): 197-206.
• Alkan, H., Korkmaz, M., 2009. Korunan Alanların Yönetiminde Yaşanan Sosyo-Ekonomik Odaklı Sorunlara İlişkin Bir Değerlendirme. II. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, 19-21 Şubat 2009, s.13-22.
• Altunöz, Ö., Tırıl, A., Arslan, Ö.E., 2014. Hamsilos Tabiat Parkı’nın rekreasyon potansiyelini belirlemeye yönelik bir araştırma. Journal of Recreation and Tourism Research, 1(1): 20-38.
• Altuntaş, A., 2020. Siirt ili Tillo Tabiat Parkı’nın kullanıcı memnuniyeti açısından değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 18: 359-367.
• Arıkan Saltık, I., 2017. Ölüdeniz Tabiat Parkı hizmet kalitesinin önem performans analizi ile değerlendirilmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1): 197-210.
• Arnberger, A., Eder, R., Allex, B., Sterl, P., Burns, R.C., 2012. Relationships between national-park affinity and attitudes towards protected area management of visitors to the Gesaeuse National Park, Austria. Forest Policy and Economics. 19, 48–55.
• Atmiş, E., Özden, S. Lise, W., 2007. Urbanization pressures on the natural forests in Turkey: an overview. Urban Forestry and Urban Greening, 6(2): 83-92.
• Atmiş, E., Artar, M., 2013. Türkiye’de Korumadan Kullanmaya Yönelen Doğa Koruma Politikalarının Değerlendirilmesi. 2023’e Doğru 2. Doğa ve Ormancılık Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 31 Ekim-3 Kasım 2013/Antalya. Orman Mühendisleri Odası Yayını. S: 403-422.
• Atmiş, E., 2017. Türkiye’de Politika, Toplum ve Ormancılık. Ormancılık Politikaları ve Orman Köylülerinin Durumu. Yayına Hazırlayanlar: Kula, O. B., Durmuş, Ş., CHP Yayını. Yayın No: 2. ISBN 978-605-8596-87-0. S. 41-68, Ankara.
• Atmiş, E., 2018. A critical review of the (potantially) negative impacts of current protected area policies on the nature conservation of forests in Turkey. Land Use Policy, 70(2018) 675–684.
• Başarangil, İ., Öztürk, H., 2019. Kamp alanlarının hizmet kalitesi bileşenlerinin sadakat değişkeni üzerindeki etkisi: Gökçetepe Tabiat Parkı örneği. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(66): 1013-1022.
• Başkaya, Z., 2017. Küçükelmalı Tabiat Parkı’nın (Pazaryeri-Bilecik) eko-turizm ve rekreasyonel potansiyeli açısından değerlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(60): 164-188.
• Bekdemir, Ü., Sezer, İ., 2016. Yedi Değirmenler ve Mağarası Tabiat Parkı’nın coğrafi özellikleri ile ekoturizm olanaklarının değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 36: 43-78.
• Çalık, İ., Pir, B., 2019. Korunan alanların sürdürülebilir turizm kapsamında değerlendirilmesi: Gümüşhane Limni Gölü Tabiat Parkı örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(Ek sayı): 159-169.
• Çinis, F., Atmiş, E., Günşen, H.B., 2017. An Investigation of Expectations of Urban Forest Users: Example of Western Black Sea Region. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 17(3): 383-393.
• Dal, İ., Karayılmazlar, A.S., 2019. Balamba Tabiat Parkı Açık Hava Rekreasyon Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Cumhuriyet 2. Uluslararası Uygulamalı Bilimler Kongresi,28-30 Ekim 2019, Bildiriler Kitabı, s: 55-68.
• Demirtaş, A., 2007. Yeni “Tabiat Parkları” mı? Radikal Gazetesi. 2 Aralık 2007.www.radikal.com.tr, Erişim: 31.10.2008.
• DKMP, 2011. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Resmi Kayıtları.
• DKMP, 2020. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Resmi Korunan Alan İstatistikleri, http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/ istatistik.aspx?sflang=tr, Erişim: 18.02.2020.
• Dönmez, S., 2008. Akdağ Tabiat Parkı’nda Ekoturizm. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Dudley, N., 2008. Guidlines for Applying Protected Area Management Categories. Gland, Switzerland: IUCN, 86pp.
• Erdönmez, İ.M., 2005. İstanbul’daki Korunan Alanlarda Rekreasyonel Kullanımların Görsel Etkileri: Polonezköy Tabiat Parkı Örneği. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005, Isparta, 449-456.
• Erduran, F., Cırık, U., 2011. Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın rekreasyonel peyzaj değerlerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42(1): 63-77.
• Genç, K., Şengel, Ü., Işkın, M., 2017. Abant Tabiat Parkı’nın Eko Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi. International West Asia Congress of Tourism Research, 28 September – 01 October 2017, The Congress Book of Full Texts, s: 242-250.
• Gül, A., Örücü, Ö.K., Karaca, Ö., 2005. Korunan Alanlarda Rekreasyon Uygunluk Analizi ile Potansiyel Alanların Belirlenmesi (Gölcük Tabiat Parkı Örneği). Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005, Bildiriler Kitabı, s: 423-434.
• Güneş, G., 2011. Korunan alanların yönetiminde yeni bir yaklaşım: katılımcı yönetim planları. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(1): 47-57.
• Kaptan Ayhan, Ç., 2019. Ayazmapınarı Tabiat Parkı’nın (Bayramiç, Çanakkale) rekreasyonel potansiyelin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(1): 219-228.
• Karadağ, A.A., Sayın, Ş., 2016. Demografik Farklılıkların Rekreasyonel Beklentilere Etkisinin Değerlendirilmesi: Abant Tabiat Parkı (Bolu, Türkiye). 3rd International Symposium on Environment and Morality, 22-25 Agust 2016, s:1052-1061.
• Kocalar, A.C., 2018. Koruma alanlarının yükselen rantı ile çevre-orman koruma mevzuatındaki değişimler ve Bolu-Gölcük Tabiat Parkı örneği. Kesit Akademi Dergisi, 4(16): 136-159.
• Koday, S., Kaymaz, H. ve Kaya, G., 2018. Kuzalan Tabiat Parkı’nın doğa turizm potansiyeli (Dereli-Giresun). Marmara Coğrafya Dergisi, 37: 124-143.
• Korkmaz, M., Tolunay, A., Alkan, H., 2005. Korunan Alanların Uzun Devreli Gelişme Planlarının Hazırlanmasında Kırsal Yerleşimlerin Sosyoekonomik Yapısının Önemi. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005, s: 199-202, Isparta.
• Kuvan, Y. 2012. Doğa Koruma ve Korunan Alanlar. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul, 201s.
• Kuvan, Y., 2013. Türkiye’deki Korunan Orman Alanları ve Belgrad Ormanı. Belgrad Ormanı Sorunlar ve Çözüm Yolları Paneli. Çekül Vakfı Yayını. s31-45. İstanbul.
• Müderrisoğlu, H., Yerli, Ö., Altanlar Turan, A., Duru, N., 2005. ROS (Rekreasyonel fırsat dağılımı) yöntemi ile Abant Tabiat Parkı’nda kullanıcı memnuniyetinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 11(4): 397-405.
• Özbay, S., 2008. Doğa Koruma Alanlarında Planlama Çalışmaları ve Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Yönetim Planı Önerisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özçalık, M., Kumru, S.N., 2019. Kapıçam Tabiat Parkı’nın gülez yöntemine göre rekreasyon potansiyelinin belirlenmesi. Turkish Journal of Forest Science, 3(2): 129-141.
• Polat, S., Aktaş Polat, S., 2016. Rekreasyonel tabiat parklarının korunan alanlar kapsamında incelenmesi: Mersin ili örneği. Social Sciences (NWSASOS), 11(2): 85-115.
• Phillips, A., 2002. Management Guidelines for IUCN Category V Protected Areas: Protected Landscape/Seascapes. IUCN Gland, Switzerland and Cambridge, UK, 122pp.
• Protected Planet, 2020. Protected Planet Digital Report 2020. Updated: February 2020. https://livereport. protectedplanet.net/chapter-2, Erişim: 16.03.2020. Rega, 2020. 16 Mart 2020 tarihli ve 31070 sayılı T.C. Resmi Gazetesi Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik .
• Sayın, Ş., Karadağ, A.A., 2016. Abant Tabiat Parkı rekreasyonel beklentilerinin değerlendirilmesi. Ormancılık Dergisi, 12(2): 80-93.
• Sezer, İ., 2015. Koç Kayası Tabiat Parkı’nın ekoturizm olanakları açısından değerlendirilmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(12): 172-207.
• Surat, H., Surat, B.Z., Özdemir, M., 2014. Korunan Alanların Rekreasyonel Kullanımı ve Yerel Halkın Farkındalığı: Borçka Karagöl Tabiat Parkı Örneği. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 22-24 Ekim 2014, Isparta, s:331-342.
• Tekin, H., Erdönmez, C., Özgüç Erdönmez, İ. M., Kart Aktaş, N., Bekdemir, A. P., Öztoprak, Ö., Tekşen, S., 2014. Tabiat Parkı – Mesire Yeri ( Orman İçi Dinlenme Yeri) Kavramları ve Tabiat Parkı Belirleme Kriterleri Üzerine Yeniden Yapılandırma Önerisi: Belgrat Ormanı Örneği. Orman Genel Müdürlüğü Marmara Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Projesi. 135s. İstanbul.
• TÜİK, 2020. Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn= 95&locale=tr, Erişim: 20.02.2020.
• Yavuz, M., 2011. Afyonkarahisar-Sandıklı İlçesi Akdağ Tabiat Parkı’nın Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Zencirkıran, M., Eraslan, E., Çetiner, S., Görür, A., Tanrıverdi, D., Çelik, B.H., 2017. Ballıkayalar ve Beşkayalar (Kocaeli) tabiat parkları peyzaj ve rekreasyon değerleri üzerine bir araştırma. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31(2): 157-175.