Korunan alanlarda sürdürülebilir yönetim etkinlik düzeyinin belirlenmesi: Milli parklar örneği

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 4, 390 - 398, 28.12.2023

Gül Binboğa , İsmet Daşdemir

https://doi.org/10.18182/tjf.1358403

Öz

Korunan alanlarda koruma-kullanma dengesi sağlanarak yönetim etkinliğinin sürekli olarak değerlendirilmesi ve iyileştirici önlemlerin alınması sürdürülebilir bir yönetim için gereklidir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’deki korunan alanların yönetim etkinlik düzeyinin belirlemek ve değerlendirmektir. Çalışmada örnek alan olarak Ege Bölgesindeki Spil Dağı Milli Parkı, Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı ve Marmaris Milli Parkı seçilmiştir. Söz konusu alanların yönetim etkinlik düzeyinin belirlenmesinde küresel düzeyde yaygın olarak uygulanan araçlardan Yönetim Etkinliğini İzleme Aracı (METT-4) kullanılmıştır. Her üç milli parkın uzun devreli gelişme planları, yöneticiler ile yapılan görüşmeler ve METT-4 uygulamasından elde edilen veriler bu araştırmanın materyalini oluşturmaktadır. METT-4’ün uygulanmasında alanların bizzat yönetimlerinden sorumlu Milli Park Müdürleri, Milli Park Müdür Yardımcıları ve Milli Park Şeflerinin görüşlerine yer verilmiştir. Elde edilen veriler çizelgeler ile gösterilmiş ve verilerin değerlendirilmesinde yüzde hesaplamaları ile ortalamadan yararlanılmıştır. Yapılan değerlendirmeler neticesinde, Spil Dağı Milli Parkının yönetim etkinlik düzeyi %58 (orta düzeyde), Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkının %63 (iyi düzeyde) ve Marmaris Milli Parkının %48 (orta düzeyde) olarak bulunmuştur. Üç milli parkın yönetim etkinlik düzeyinin aritmetik ortalaması ise %56 olup, orta düzeyde bir etkinliği göstermektedir. Söz konusu alanlarda yönetim etkinliği değerlendirme unsurlarından Planlamanın ortalaması %70’lik düzeyle en iyi durumda iken, Girdiler (%59), Süreçler (%52), Çıktılar (%62) ve Sonuçlarda (%42) daha düşük bir etkinlik düzeyi olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla bu çalışmaya konu olan korunan alanların yönetim etkinlik düzeyinin yeterli olmadığı söylenebilir. Bu sonuçta başta yeterli sayıda ve nitelikte personel yetersizliği olmak üzere mevzuat, bütçe/finansman, koordinasyon gibi birçok konuda yaşanan yetersizliklerin etkili olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak, Türkiye’deki korunan alanların sürdürülebilir yönetimini sağlamak amacıyla yönetim etkinlik düzeyinin artırılması ve mevcut sorunların çözümü için gerekli çalışmaların kararlılıkla yapılması gerektiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Korunan alanlar, Milli park, METT-4 yöntemi, Yönetim etkinliği, Türkiye

Determining the level of sustainable management effectiveness in protected areas: The case of national parks

Öz

It is necessary for a sustainable management to continuously evaluate the management effectiveness and take remedial measures by ensuring the protection-use balance in the protected areas. The aim of this study is to determine and evaluate the level of management effectiveness of protected areas in Turkey. The Spil Mountain National Park, the Dilek Peninsula-Büyük Menderes Delta National Park, and the Marmaris National Park in the Aegean Region were selected as the sample area in the study. The Management Effectiveness Tracking Tool (METT-4), one of the tools widely applied globally, was used to determine the management effectiveness level of these areas. The material of this study consists of the long term development plans, interviews with managers and data obtained from the METT-4 application of the three national parks. In the application of the METT-4, the opinions of the National Park Directors, Deputy National Park Directors and National Park Chiefs who are responsible for the management of the areas are included. The obtained data were shown in tables, and percentage calculations and averages were used to evaluate the data. As a result of the evaluations, the management effectiveness level of Spil Mountain National Park was found to be 58% (medium level), Dilek Peninsula-Büyük Menderes Delta National Park was 63% (good level) and Marmaris National Park was 48% (medium level). The arithmetic average of the management effectiveness level of the three national parks is 56%, indicating a medium level of effectiveness. It was determined that while they are at their best with an average level of 70% in planning, which is one of the elements that determine management effectiveness in the areas in question, they had lower levels of effectiveness in Inputs (59%), Processes (52%), Outputs (62%) and Results (42%). Therefore, it can be said that the management effectiveness level of the protected areas subject to this study is not sufficient. It was determined that this result is affected by inadequacies in many issues such as legislation, budget/financing and coordination, especially the lack of sufficient number and quality of personnel. Consequently, it was determined that in order to ensure the sustainable management of protected areas in Türkiye, the necessary studies must be carried out decisively to improve the level of management effectiveness and to solve the current problems.

Anahtar Kelimeler

Protected areas, National park, METT-4 method, Management effectiveness, Türkiye

Teşekkür

Bu çalışma, Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalında yürütülen " Korunan Alanlarda Sürdürülebilir Yönetimin Etkinliği ve Sorunları: Spil Dağı, Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası ve Marmaris Milli Parkları Örneği" adlı başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Kaynakça

• BÇS, 1996. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi. T.C. Resmî Gazete, Sayı: 22860, 27 Aralık 1996.
• Daşdemir, İ., Ersoy, İ., 2018. The evaluation of the effectiveness level of management in the Soğuksu and Yozgat Çamlığı national parks. International Congress on Engineering and Life Science, Proceeding Book, 26-29 April, Kastamonu, Turkey, pp. 92-96.
• DKMPGM, 2019a. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Spil Dağı Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Revizyon Planı: Analitik Etüt ve Sentez Raporu, Manisa, 347 s.
• DKMPGM, 2019b. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Revizyon Planı: Analitik Etüt Raporu, Aydın, 360 s.
• DKMPGM, 2020. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Marmaris Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Revizyon Planı: Analitik Etüt Raporu, Muğla, 438 s.
• DKMPGM, 2022a. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Korunan Alan İstatistikleri. https://www.tarimorman.gov.tr/DKMPG/Menu/18/Korunan-Alan-Istatistikleri, Erişim: 15.07.2022.
• DKMPGM, 2022b. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Tabiatı Koruma Durum Raporu 2021, https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Belgeler/Tabiat%20Koruma%20Durum%20Raporu/Tabiat%C4%B1%20Koruma%20Durum%20Raporu%202021%20T%C3%BCrk%C3%A7e.pdf0Raporu/Tabiat%C4%B1%20Koruma%20Durum%20Raporu%202021%20T%C3%BCrk%C3%A7e.pdf, Erişim: 21.03.2022.
• Ersoy, İ., Daşdemir, İ., 2016. Korunan alanlarda yönetimin etkinlik düzeyinin belirlenmesi (Soğuksu ve Yozgat Çamlığı Milli Parkları örneği). Journal of Bartın Faculty of Forestry, 18(1): 32-46.
• Farhum, M.F., Jompa, J., Restu, M., Salman, D., 2021. Management effectiveness of the Bunaken National Park, Indonesia. AACL Bioflux, 14(2): 1089-1097.
• Hockings, M., Stolton, S., Dudley, N., 2000. Evaluating Effectiveness: A framework for Assessing the Management of Protected Areas, IUCN Gland, Switzerland and Cambridge, UK. x+121pp., http://www.selfpas.it/libreria/IUCN-PAEvaluationGuidelines.pdf, Accessed: 10.05.2022.
• Hockings, M., Stolton, S., Leverington, F., Dudley, N., Courrau, J., 2006. Evaluating Effectiveness: A framework for assessing management effectiveness of protected areas, 2nd edition. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.xiv+105 pp., https://portals.iucn.org/library/efiles/documents/pag-014.pdf, Accessed: 24.02.2022. IUCN, 1994. Guidelines for Protected Area Management Categories, https://portals.iucn.org/library/efiles/documents/ 1994-007-En.pdf, Accessed: 20.04.2022.
• IUCN, 2021. New Edition: Protected Area Management Effectiveness Tracking Tool (METT). https://www.iucn.org/news/commission-environmental-economic-and-social-policy/202101/new-edition-protected-area-management-effectiveness-tracking-tool-mett, Accessed: 20.04.2022.
• Katırcıoğlu, G., 2019. Korunan alanların planlanması ve yönetimi üzerine bir değerlendirme, Kayseri Sultan Sazlığı örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gebze Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı, İzmit.
• Kolahi, M., Sakai, T., Moriya, K., Makhdoum, M.F., Koyama, L., 2013. Assessment of the effectiveness of protected areas management in Iran: Case study in Khojir National Park. Environmental Management, 52(2): 514–530.
• Kuvan, Y., 2005. Korunan alan yönetiminde etkinliğin önemi ve değerlendirilmesi. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül, SDÜ, Isparta, s. 81-89.
• Leverington, F., Kettner, A., Nolte, N., Marr, M., Stolton, S., Pavese, H., Stoll-Kleemann, S., Hockings, M., 2010a. Protected Area Management Effectiveness Assessments in Europe: Supplementary Report. Germany. https://bfn.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/518/file/Skript271b.pdf#page=19, Accessed: 21.07.2022.
• Leverington, F., Costa, K.L., Pavese, H., Hockings, M., 2010b. A Global analysis of protected area management effectiveness. Environmental Management, 46: 685-698.
• Namsrai, O., Ochir, A., Baast, O., van Genderen, J.L., Muhar, A., Erdeni, S., Chonokhuu, S., 2019. Evaluating the management effectiveness of protected areas in Mongolia using the management effectiveness tracking tool. Environmental Management, 63(2): 249-259.
• Nolte, C., Leverington, F., Kettner, A., Marr, M., Nielsen, G., Bomhard, B., Stolton, S., Stoll-Kleemann, S., Hockings, M., 2010. Protected Area Management Effectiveness Assessments in Europe: A Review of Application, Methods and Results. BfN-Skripten 271a, Federal Agency for Nature Conservation Editor. Bonn, Germany: Federal Agency for Nature Conservation, https://www.researchgate.net/publication/265658132_Protected_Area_Management_Effectiveness_Assessments_in_Europe, Accessed: 22.03.2023. Protected Planet, 2020. Protected planet report 2020, https://livereport.protectedplanet.net/, Accessed: 15.02.2022.
• Protected Planet, 2022. The Management effectiveness tracking Tool (METT), https://www.protectedplanet.net/en/thematic-areas/protected-areas-management-effectiveness-pame?tab=METT, Accessed: 24.02.2022.
• Stolton, S., Dudley, N., Belokurov, A., Deguignet, M., Burgess, N.D., Hockings, M., Leverington, F., Mackinnon, K., Young, L. 2019. Lessons learned from 18 years of implementing the management effectiveness-tracking tool (METT): a perspective from the mett developers and implementers. Parks, 25(2): 79-92.
• Stolton, S., Hockings, M., Dudley, N., 2020a. METT-4: A Guide to the online Excel version of the Management Effectiveness Tracking Tool (METT) for protected and conserved areas, https://rris.biopama.org/sites/default/files/2020-12/METT-4%20guide.pdf, Accessed: 26.10.2022.
• Stolton, S., Hockings, M., Dudley, N., 2020b. Management Effectiveness Tracking Tool. Reporting progress at protected area sites: Fourth edition. Excel workbook and Guidance, https://www.protectedplanet.net/en/thematic-areas/protected-areas-management-effectiveness-pame, Accessed: 03.02.2022.
• Stolton, S., Dudley, N., Hockings, M., 2021. METT Handbook: A guide to using the Management Effectiveness Tracking Tool (METT). Second edition guidance for using METT-4. WWF, Gland, Switzerland, https://wdpa.s3.eu-west-1.amazonaws.com/PAME/METT/METT_4_Handbook.pdf, Accessed: 03.10.2022.
• USAID, 2015. Baseline Assessment: Management Effectiveness Tracking Tool (METT), https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/ PA00TDZ3.pdf, Accessed: 22.12.2022.
• WWF, 2007. Management Effectiveness Tracking Tool: Reporting Progress at Protected Area Sites: Second Edition, Gland-Switzerland, ISBN: 978-2-88085-281-8, WWF International, 22 pp., https://wwfeu.awsassets.panda.org/downloads/mett2_final_version_july_2007.pdf, Accessed: 19.07.2022.