Çok boyutlu sağlık kontrol odağı ölçeği b formu Türkçe geçerlik ve güvenirliği

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 1, 37 - 55, 01.04.2022

Aysun Güzel , Sevgi Turan , Sarp Üner

https://doi.org/10.20518/tjph.898821

Öz

Amaç: Bu araştırmanın amacı Çok Boyutlu Sağlık Kontrol Odağı Ölçeği (ÇBSKOÖ) B Formunun Türkçe geçerlik ve güvenirliğinin belirlenmesidir. Yöntem: Metodolojik tipte planlanan epidemiyolojik araştırma, Örneklem 1 (20-69 yaş grubundaki genel toplum içindeki bireyler), Örneklem 2 (18 yaş ve üstü üniversite öğrencileri) ve Örneklem 3 (18-65 yaş aralığındaki kronik hastalık sahibi bireyler) olarak tanımlanan üç ayrı veri grubunu kapsamaktadır. Araştırma verileri 2016-2019 yılları arasında ve üç örneklem için ayrı ayrı toplanmıştır. Örneklem büyüklüğü Örneklem 1 için 275, Örneklem 2 için 360, Örneklem 3 için 275 kişi olarak belirlenmiştir. Araştırmada belirlenen örneklem olasılıksız örnekleme yöntemleri arasında bulunan kota örnekleme yöntemidir. Araştırmada SPSS ve LISREL programları kullanılmıştır.Bulgular: Örneklem 1, Örneklem 2 ve Örneklem 3 için ÇBSKOÖ B Formu alt boyut puanları Cronbach Alfa değerleri en yüksek 0.63 ve en düşük 0.02 olarak bulunmuştur. ÇBSKOÖ B formuna yönelik yapılan doğrulayıcı faktör analizi değerlendirildiğinde Örneklem 1 için p<0.05, χ²/sd=2.6 RMSEA=0.07, SRMR=0.08, GFI=0.87; Örneklem 2 için p<0.05, χ²/sd=2.9 RMSEA=0.07, SRMR=0.08, GFI=0.89; Örneklem 3 için p<0.05, χ²/sd=7.9 RMSEA=0.16, SRMR=0.14, GFI=0.69 değerleri bulunmuştur. Sonuç: Üç faktörden oluşan model uyum istatistiklerinde (her üç örneklem grubu içinde) kabul edilebilmesi için gereken değerlere ve uyuma ulaşamamıştır. ÇBSKOÖ B Formu Türkçe geçerli ve güvenir değildir.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal araştırma, nüfus sağlığı, kırsal nüfus

Turkish validity and reliability of multidimensional health locus of control scale form b

Öz

Objective: The purpose of this study was to determine the validity and reliability of B Form of the Multidimensional Health Locus of Control Scale (MHLC) in Turkish. Methods: The research is an epidemiological research in methodological type and covers three separate data groups defined as Sample 1 (individuals in the 20-69 age group in the general public), Sample 2 (university students aged 18 and over) and Sample 3 (individuals with chronic diseases between the ages of 18-65). Research data were collected between 2016-2019 and for three samples separately. Sample size was determined as 275 for Sample 1, 360 for Sample 2, 275 for Sample 3. The sample determined in the study is the quota sampling method, which is among the improbable sampling methods. The SPSS and LISREL programs was used for statistical analysis. Results: The Cronbach’s Alpha values of the sub-dimension scores of the MHLC Scale Form B were determined the highest as 0.63 and the lowest as 0.02 for Sample 1, Sample 2, and Sample 3. In the confirmatory factor analysis of MHLC Scale Form B model were analysed for Sample 1, p < 0.05, χ²/df = 2.6, RMSEA = 0.07, SRMR = 0.08, GFI = 0.87; for Sample 2, p < 0.05, χ²/df = 2.9, RMSEA = 0.07, SRMR = 0.08, GFI = 0.89; for Sample 3 p < 0.05, χ²/df = 7.9, RMSEA = 0.16, SRMR = 0.14, GFI = 0.69. Conclusion: The Turkish version of MHLC Scale Form B was not accepted as valid and reliable.

Anahtar Kelimeler

Behavioral research, population health, rural population

Kaynakça

• Graffeo LC, Silvestri L. Relationship between locus of control and health-related variables. Education 2006;126(3):593-596.
• Rotter BJ. Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied 1966;80(1):1-28.
• Ayan D, Eser G. Çalışanların iç kontrol odakları, liderleri ile etkileşimleri ve örgüte duygusal bağlılıklarının işten ayrılma niyetine etkisi: kamu çalışanları üzerinde bir araştırma. PAUSBED 2016;25:35-51.
• Rotter JB. Internal versus external control of reinforcement. A case history of a variable. Am Psychol 1990;45(4):489-493.
• Basım N, Şeşen H. Çalışanların kontrol odaklarının örgüt içi girişimcilik tutumları ile ilişkisi: kamu sektöründe bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 2008;63(3):50-54.
• Debnam K, Holt CL, Clark EM, Roth DL, Foushee HR, Crowther M, et al. Spiritual health locus of control and health behaviors in african Americans. Am J Health Behav 2012;36(3):360-372.
• Rodin J. Aging and health: effects of the sense of control. Science 1986;233(4770):1271-1276.
• Morowatisharifabad MA, Mahmoodabad SSM, Baghianimoghadam MH, Tonekaboni NR. Relationships between locus of control and adherence to diabetes regimen in a sample of Iranians. Int J Diabetes Dev Ctries 2010;30(1):27–32.
• Wood R, Bandura A. Impact of conceptions of ability on self regulatory mechanism and complex decision making. J Pers Soc Psychol 1989;56:407-415.
• Wallston KA, Wallston BS. Health locus of control scales research with the locus of control construct. Academic Press 1981;1:189-243.
• Kourmousi N, Xythali V, Koutras V. Reliability and validity of the multidimensional locus of control IPC scale in a sample of 3668 greek educators. Soc Sci Med 2015;4(4):1067-1078.
• Wallston KA, Wallston BS, DeVellis R. Development of the multidimensional health locus of control (MHLC) scales. Health Education Monographs 1978;6:160-170.
• Ustündağ-Budak M, Mocan-Aydin G. The role of personality factors in predicting the reported physical health symptoms of Turkish College Students. Adolescense 2005;40(159):559-572.
• Çepni SA. Üniversite öğrencilerinde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile sağlık kontrol odağı ve sağlık öz yeterliği ilişkisi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi 2010.
• Ulamış B, Özmen D. Bir kamu hastanesinde çalışan hemşirelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile sağlık kontrol odağı arasındaki ilişki. Tepecik Eğit Hast Derg 2014;24(2):119-125
• Güzel A, Turan S, Üner S. Turkish validity and reliability of Multidimensional Health Locus of Control Scale Form A. Int J of Nurs Pract 2020;26(5):e12813. doi: 10.1111/ijn.12813
• Hekimoğlu L, Şensoy N. Aile sağlığı merkezine başvuran hastaların sağlık denetim odağı algılama düzeyleri ve sağlık davranışlarına etkisi. Euras J Fam Med 2014;3(3):157-162.
• Sanberk İ, İnanç BY. Yaşam kalitesinin sağlık denetim odağı, fiziksel belirti ve özyeterlik algısı açısından incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2009;36:92-104
• Luszczynska A, Schwarzer R. Multidimensional health locus of control: comments on the construct and its measurement. J Health Psychol. 2005;10(5):633-42.
• Victor EA, Haruna K. Relationship between health locus of control and sexual risk behaviour. Retrovirology 2012;9(1):62.
• Acharya S. Professionalization and its effect on health locus of control among Indian dental students. J Dent Educ. 2008;72(1):110-15.
• Helmer SM, Kramer A, Mikolajczyk RT. Health-related locus of control and health behaviour among university students in North Rhine Westphalia, Germany. BMC Res Notes 2012;5(703):1-8.
• Aflakseir AA, Mohammed-Abadi MS. The role of health locus of control in predicting depression symptoms in a sample of Iranian older adults with chronic diseases. Iranian J Psychiatry 2016;11(2):82-86.
• Sengul Y, Kara B, Arda MN. The relationship between health locus of control and quality of life in patients with chronic low back pain. Turk Neurosurg 2010;20(2):180-185.
• Thakral S, Bhatia T, Gettig EA, Nimgaonkar VL, Deshpande SN. A comparative study of health locus of control in patients with schizophrenia and their first degree relatives. Asian J Psychiatr 2014;7(1):34–37.
• Omeje O, Nebo C. The influence of locus control on adherence to treatment regimen among hypertensive patients. Patient Prefer Adherence 2011;5:141-148.
• Goldbeck L, Bundschuh S. Illness perception in pediatric somatization and asthma: complaints and health locus of control beliefs. Child Adolesc Psychiatry Ment Health 2007;1(5):1-7.
• Wallston KA. Frequently asked questions [Internet]. 1993 [Erişim Tarihi: 18.03.2017] Erişim Adresi: http://www.vanderbilt.edu/nursing/kwallston/FAQMHLC.htm.
• Seçer İ. SPSS ve Lisrel ile pratik veri analizi. 2. Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• Dağ İ. Rotter’ın iç-dış kontrol odağı ölçeğinin üniversite öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği. Psikoloji Dergisi 1991;7(26):10-16.
• İlhan M, Çetin B. LISREL ve AMOS programları kullanılarak gerçekleştirilen yapısal eşitlik modeli (YEM) analizlerine ilişkin sonuçların karşılaştırılması. EPOD 2014;5(2):26-32.
• Kılıç S. Cronbach’ın alfa güvenirlik katsayısı. JMOOD 2016;6(1):47-48.
• Türk Ç, Karataş H, Bektaş M. Tip 1 diyabetli adölesanlarda diyabet bakımında ebeveyn izlemi ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. J Pediat Res 2016;3(1):35-40.
• Şimşek ÖF. Yapısal eşitlik modellemesine giriş temel ilkeler ve Lisrel uygulamaları. Ankara: Ekinoks, 2007.
• Kline Rex B. Structural equation modeling. London: The Guilford Press, 1998.
• Byrne BM. Structural equation modeling with Lisrel, Prelis, and Simplis. Basic concepts, applications, and programming. London: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 1998.
• Berglund E, Lytsy P, Westerling R. The influence of locus of control on self-rated health in context of chronic disease: a structural equation modeling approach in a cross sectional study. BMC Public Health 2014;14:492.
• Brown S, Steele K. Nurse-mediated serum cholesterol reduction and health locus of control - a device for targeting health promotion? Br J. Gen Pract 1999;49:467-468.
• Moshki M, Ghofranipour F. Iranian version of form B of the multidimensional health locus of control scales among the youth. J Clin Nurs 2011;20:1561-1567.
• Ross TP, Ross LT, Short SD, Cataldo S. The multidimensional health locus of control scale: psychometric properties and form equivalence. Psychological Rep. 2015;116(3):889-913.
• Batman H. Yaşamın zorluklarıyla başa çıkmada kader inancının rolü (Yüksek Lisans Tezi), Adana: Çukurova Üniversitesi, 2008.
• Hubley AM, Wagner S. Using alternate forms of the multidımensional health locus of control scale: caveat emptor. Soc Indic Res 2004;65:167-186.
• Alpar R. Uygulamalı istatistik ve geçerlik güvenilirlik. 2. Baskı. Ankara: Detay Yayıncılık, 2012.
• Kassianos AP, Symeou M, Loannou M. The health locus of control concept: Factorial structure, psychometric properties and form equivalence of the multidimensional health locus of control scales. Health Psychology Open 2016;3:1-10.
• Hürriyet.com.tr. 7. sınıf sosyal bilgiler kültürel farklılıklar konu anlatımı [Internet]. [Erişim Tarihi: 28.09.2021] Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/egitim/7-sinif-sosyal-bilgiler-kulturel-farkliliklar-konu-anlatimi-41587679