OTTOMAN SHAYK AL-ISLAM ÇİVİZADE DAMADI HAMİD EFENDİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 5, 179 - 194, 28.02.2019

Mehmet Aykanat

https://doi.org/10.30520/tjsosci.521175

Öz

Hamid Efendi lived in a period when the Ottoman Empire was strong. He is an important person who served in the important positions in the ilmiye. In comparison there are few studies about his life. In this study, it is aimed to give basic information about the life and works of Hamid Efendi. His life, his family, his duties, his fatwas, his scientific and political works were investigated from the sources related to Ottoman history and law.

There are many members of ilmiye among his family. He served as Rumeli kazaskeri and shayk al-islam in the two top officials of the ilmiye. Hamid Efendi, who was the first shayk al-islam from Konya, has not seen any interest, despite his important works. He has done all of the ilmiye professions. He has made innovations in mulazemet system during his qadi asker duty. He prepared a fatwa book, which was read as a course book in madrasahs. It is necessary to work on Fetava-yı Hamidiyye, which is one of the sources of Medjelle.

Anahtar Kelimeler

shayk al-islam, Çivizade, Hamid Efendi, fatwa, Martoloszade, Ottoman law

ŞEYHÜLİSLAM ÇİVİZADE DAMADI HAMİD EFENDİ

Öz

Hamid Efendi, Osmanlı Devleti’nin güçlü olduğu bir
dönemde yaşamış ve ilmiye sınıfı içerisinde en üst makamlarda görev yapmış
önemli bir kişidir. Buna karşın hakkındaki çalışmalar yetersizdir. Bu
çalışmada, Hamid Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında temel bilgiler ortaya
konulmaya çalışılmıştır. Hayatı, ailesi, görevleri, fetvaları, ilmi ve siyasi
çalışmaları, Osmanlı tarihine ve hukukuna ilişkin kaynaklardan araştırılmıştır.

Hamid Efendi, çok sayıda ilmiye mensubu yetiştiren bir
aileye sahiptir. Rumeli kazaskerliği ve şeyhülislamlık gibi ilmiye sınıfının en
üst iki makamında görev yapmıştır. Konyalı ilk şeyhülislam olan Hamid Efendi,
önemli çalışmalar yapmasına karşın, hak ettiği ilgiyi görmemiştir. İlmiye
mesleklerinin tümünü yapmıştır. Kazaskerliği sırasında mülâzemet sisteminde
yenilikler yapmıştır. Medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş bir fetva
mecmuası sahibidir.  Mecelle’nin
kaynakları arasında gösterilen mecmua üzerinde çalışmalar yapılması gereklidir.

Anahtar Kelimeler

şeyhülislam, Hamid Efendi, Çivizade, Fetava-yı Hamidiyye, Martoloszade

Kaynakça

• Akgündüz, Murat (2002), Osmanlı Devletinde Şeyhülislamlık, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Akgündüz, Ahmet (2003), “Ma’ruzat”, DİA, c.28, İstanbul: TDV Yayınları.
• Akman, Mehmet (1997), Osmanlı Devletinde Kardeş Katli, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Altunsu, Abdülkadir (1972), Osmanlı Şeyhülislamları, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Anhegger, Robert (1942), Martoloslar Hakkında, Türkiyat Mecmuası, c.7, İstanbul Maarif Matbaası.
• Atai, Nev’izade (1268), Zeyl-i Şakaik, İstanbul: Daru’t Tıbbati’l Amire.
• Avcı, Mustafa (2018), Türk Hukuk Tarihi, Konya: Atlas Akademi Yayınevi.
• Aydın, Ahmet (2006), Çivizade Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Fıkhi Görüşleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Aydın, Melikşah (2016), İslam ve Osmanlı Hukukunda Hakimlik ve Hakimlerin Nitelikleri, Ankara: Adalet Yayınevi.
• Aykanat, Mehmet (2018, Nisan), “Bir Osmanlı Hukuk Adamı Ilgınlı Şeyhülislam Hasan Fehmi Efendi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.26, S.1.
• Aykanat, Mehmet (2018), “Klasik Dönemde Osmanlı Devletinde Hâkim Adaylığı: Mülâzemet”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 9, S.34.
• Balcı, Ramazan (2012, Ocak-Nisan), “Medreselerin Islahı Konusunda Sultan II. Abdülhamid’in Hazırlattığı Bir Layihanın Tahlili”, Tarih Okulu, S.XII.
• Baltacı, Cahid (1976), XV-XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri: Teşkilat- Tarih, İstanbul: İrfan Matbaası.
• Baltacı, Cahid (1997), “Hamid Efendi, Çivizade Damadı”, DİA, c.15, İstanbul: TDV Yayınları.
• BOA, A.{DVNSMHM.d…, 1/80/, 23.09.961; 25/2342/, 5.5.982; 4/177/, 6.5.967.
• BOA, AE.SAMD.III, 41/4084/0, 6.6.1135.
• BOA, AE.SMST.III, 187/14774/0, 29.12.1182.
• BOA, C..EV.., 458/23172/0, 29.11.1171; 250/12508/0, 16.2.1206.
• BOA, C..MF.., 102/5099/0, 29.11.1206; C..ADL, 10/661/0, 12.10.1209.
• BOA, EV.d.., 31357/0/0, 1.2.1330.
• BOA, EV.HMH.d…, 3385/0/0, 29.12.1144; 7307/0/0, 29.12.1219.
• BOA, İ..DH.., 689/48113/0, 20.7.1291.
• BOA, İ..EV.., 3/55/0, 4.12.1310.
• BOA, ŞD, 125/86/0, 15.11.1310.
• Çavuşoğlu, Mehmet (1991), “Baki”, DİA, c.4, İstanbul: TDV Yayınları.
• Danişmend, İsmail Hami (1971), Osmanlı Devlet Erkanı, Türkiye Yayınevi.
• Erdoğan, Abdülkadir (1937), Kanuni Süleyman’ın Vakfiyesi ve Kazasker Hamid Efendi, Konya, Halkevi Yayını, S.8.
• Erünsal, İsmail E. (2008), Türk Kütüphaneleri Tarihi II, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını.
• Gel, Mehmet (2010), XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Toplumunun Dini Meselelerine Muhalif Bir Yaklaşım: Şeyhülislam Çivizade Muhyiddin Mehmed Efendi ve Fikirleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi)
• Güzel Erdoğan, Esra (1994), “Çivizade Kızı Mescidi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• İlgürel, Mücteba (1995), “Evliya Çelebi”, DİA, c.11, İstanbul: TDV Yayınları.
• İlmiyye Salnamesi. (1998). Ed. A. Nezih Galitekin, İstanbul: İşaret Yayınları.
• İpekten, Haluk (1988), Baki, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayını.
• İpşirli, Mehmet (1993), “Çivizade Muhyiddin Mehmed Efendi”, DİA, c.8, İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, Mehmet (1997), “Osmanlı Devletinde Kazaskerlik (XVII. yüzyıla kadar)”, Belleten, c.LXI, S.232.
• İpşirli, Mehmet (2010), “Şeyhülislam”, DİA, c.39, İstanbul: TDV Yayınları.
• İyanlar, Arzu (2005), “Molla Çelebi Külliyesi”, DİA, c.30, İstanbul: TDV Yayınları.
• Kaçalin, Mustafa S. (2012), “Vankulu”, DİA, c.42, İstanbul: TDV Yayınları.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1964), Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya: Yeni Kitap Basımevi.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (1976-77), “1869’da Faal İstanbul Medreseleri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S.7-8.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmani, Yay. Haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mehmed Tahir, Bursalı (1972), Osmanlı Müellifleri, Ed. A. Fikri Yavuz- İsmail Özen, İstanbul.
• Moacanin, N. (2009). “Martolos”, Encyclopedia of the Ottoman Empire, Eds. Gabor Agoston- Bruce Masters, New York: Infobase Publishing.
• Mumcu, Ahmet (2007), Divan-ı Hümayun, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Ortaylı, İlber (1994), Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Örsten, Seda (2007, Güz), “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Fetva Mecmuaları”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S.4.
• Özcan, Tahsin (2008), “Sadık Mehmed Efendi, Sakızi”, DİA, c.35, İstanbul: TDV Yayınları.
• Özel, Ahmet (1999), “İbn Abidin, Muhammed Emin”, DİA, c.19, İstanbul: TDV Yayınları.
• Özen, Şükrü (2005), Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergsisi, c.3, S.5.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Refik, Ahmed (1965), “Osmanlı Şeyhülislamlarının Teracimi Ahvali: Hamid Efendi”, Diyanet İlmi Dergi, c.4, S.3-4.
• Sarı, İbrahim (2016), Mimar Sinan: Taşları Konuşturan Adam, Antalya: Net Medya Yayıncılık.
• Şentop, Mustafa (2005), Osmanlı Yargı Sistemi Ve Kazaskerlik, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Şimşirgil, Ahmet (2016, Nisan), “Osmanlı Vakıf Medeniyeti”, Keşkül Dergisi, S.38.
• Şişman, Abdurrahman (2017, Ekim), Mimar Sinan Su Yolları, Keşkül Dergisi, S.43.
• Tabakoğlu, Ahmet (2000). “İmdadiyye”, DİA, c.22, İstanbul: TDV Yayınları.
• Tarih-i Selaniki (1999), Selaniki Mustafa Efendi, Haz. Mehmet İpşirli, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uz, Mehmet Ali (1995), Baha Veled’den Günümüze Konya Alimleri ve Velileri, Konya: Alagöz Ofset.
• Uz, Mehmet Ali (1999, Aralık), “Osmanlı Döneminde Konyalı Şeyhü’l-İslamlar”, Yeni İpek Yolu Dergisi, Özel Sayı.
• Uz, Mehmet Ali (2015). Konya Alimleri ve Velileri, Ed. Hasan Yaşar, Konya: Meram Belediyesi Kültür Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1995), Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünal Özkorkut, Nevin (2008), “Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlıda ve Günümüz Türkiye’sinde Yargıya Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.57, S.1.
• Yakut, Esra (2003), “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Müftülerle İlgili Gerçekleştirilen Hukuki Düzenlemeler”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.3, S.1.
• Yakut, Esra (2005), Şeyhülislamlık Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yıldız, Kemal - Nacar, Tayyip (2012), “Mir’at-ı Mecelle’de Belirtilen Mecelle Kaynakları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.20.