The Change Of Istanbul’s Daily Life On The Road To The Republic Through The Eyes Of Hakkı Süha Gezgin: 1920-1923

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 99 - 121, 30.01.2024

Abdullah Tok , Burcu Öztürk Genç

Öz

The study of daily life practices enables the understanding of the life codes, habits, identity perception, public space practices of a culture from individual to social, in other words, from micro to macro. The ruptures in the life practices that exist within the historical continuity of every society are not the result of sudden events, but the product of a process. The change in the daily life of Istanbul is also the product of a century-long process that started in the 19th century and continued with the proclamation of the Republic in the 20th century. This process started with the adoption of Western-oriented change by Mahmud II (1808-1839), one of the innovative sultans of the Ottoman State who could be described as radical. The sultans and state officials who came after Mahmud II continued the Western-oriented change. In this context, the foundations of a long process of Western-oriented change in Ottoman culture were laid in the 19th century in Istanbul, which can be described as the centre, gained momentum during the Tanzimat and Constitutional Monarchy periods, and took on a diversified dimension with the Republic.
The five-year period starting in 1918 and lasting until the proclamation of the Republic in 1923 is the period in which the daily life habits of Istanbul changed the fastest. In this period, the occupation of Istanbul by the Entente and the consequent influx of foreigners had a great impact on the change in the daily life of the city, which was a mirror of Ottoman culture. The arrival and settlement of Russians in Istanbul in large groups during the occupation of the city led to the formation of different cultural centres in Istanbul culture. This situation gradually became one of the issues frequently covered in the newspapers of the period. The influences and positions of both the Entente soldiers and the Russians in the daily life of Istanbul on social life were one of the factors that formed the face of the new regime in the daily life of Istanbul after the proclamation of the Republic. Hakkı Süha (Gezgin) Bey, one of the most important journalists of the period, travelled around Istanbul during this period and wrote about the city's flowing life down to the finest details. The articles he published in Vakit newspaper between 1920-1923 under the title "Istanbul Life" were later published as a book. In this study, the foreigners who came to Istanbul and their effects on social life will be analysed within the framework of the impact of the new regime on social daily practices on the road to the Republic. What Hakkı Süha Bey saw and told about the subject will be elaborated by comparing with other sources.

Anahtar Kelimeler

Hakkı Süha Gezgin, Istanbul’s quotidion life, occupation of Istanbul, Russia refugee

Hakkı Süha Gezgin’in Gözünden Cumhuriyet’e Giden Yolda İstanbul’da Gündelik Hayatın Değişimi: 1920-1923

Öz

Gündelik hayat pratiklerinin araştırılması bireyselden toplumsala başka bir değişle mikrodan makroya bir kültürün yaşam kodlarının, alışkanlıklarının, kimlik algısının, kamusal alan pratiklerinin anlaşılmasına olanak sağlamaktadır. Her toplumun tarihsel sürekliliği içinde mevcut olan yaşam pratiklerindeki kırılmalar ise aniden gelişen olaylarla değil, bir sürecin ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır. İstanbul’un gündelik hayatındaki değişim de 19. yüzyılda fark edilmeye başlanan ve 20. yüzyılda Cumhuriyet’in ilanıyla devam eden bir sürecin ürünüdür. Bu süreç Osmanlı Devleti’nin radikal olarak nitelenebilecek yenilikçi padişahlarından II. Mahmud’un (1808-1839) Batı odaklı değişimi benimsemesiyle temellendirilmiştir. II. Mahmud’dan sonra gelen padişahlar ve devlet erkanı da Batı merkezli değişimi devam ettirilmiştir. Bu bağlamda Osmanlı kültüründe Batı kaynaklı uzun bir değişim sürecinin temelleri merkez olarak nitelendirebileceğimiz payitaht İstanbul’da 19. yüzyılda atılmış, Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde hız kazanmış, Cumhuriyetle ise çeşitlenen bir boyut almıştır.
1918’de başlayan ve 1923’te Cumhuriyet’tin ilanına kadar geçen beş senelik süreç, İstanbul’un gündelik hayat alışkanlıklarının en hızlı değiştiği senelerdir. Söz konusu dönemde İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgali ve buna bağlı olarak kentin yabancı akınına uğraması, Osmanlı kültürünün aynası durumundaki şehrin gündelik hayatının değişimine de büyük etki etmiştir. Şehrin işgal edildiği bu dönemde Rusların da İstanbul’a kalabalık gruplar halinde gelmesi ve yerleşmesi, İstanbul kültüründe farklı kültür odaklarının oluşmasına neden olmuştur. Bu durum gün geçtikçe dönemin gazetelerinde de sıklıkla işlenen mevzulardan biri haline gelmiştir. İstanbul’un günlük hayatında yer etmiş olan gerek İtilaf askerlerinin gerekse Rusların toplumsal hayata dair tesirleri ve konumları, Cumhuriyet’in ilanı ile bilhassa İstanbul’un gündelik hayatında yeni rejimin de çehresini oluşturan faktörlerden biri olmuştur. Dönemin önemli gazetecilerinden Hakkı Süha (Gezgin) Bey, İstanbul’u bu süreçte karış karış gezmiş ve şehrin akan hayatını en ince ayrıntılarına kadar yazmıştır. 1920-1923 arasında Vakit gazetesinde “İstanbul Hayatı” üst başlığı altında çıkan yazılar daha sonra kitap olarak da neşredilmiştir. Bu çalışmada söz konusu gezi yazılarında İstanbul’a gelen yabancılar ve onların sosyal hayata olan etkileri, Cumhuriyet’e giden yolda yeni rejimin toplumsal gündelik pratiklerine olan etkisi çerçevesinde işlenecektir. Hakkı Süha Bey’in konu ile alakalı görüp anlattıkları diğer kaynaklarla da karşılaştırılarak anlatılanlar detaylandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hakkı Süha Gezgin, İstanbul’da gündelik hayat, İstanbul’un işgali, Beyaz Ruslar

Kaynakça

• Afyoncu, F. (2009). Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre İşgal Döneminde İstanbul (16 Mart 1920- 31 Aralık 1922) . Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi. İstanbul.
• Ar, B. (2019). İşgal İstanbul’unun Kentsel Dönüşümünü Beyaz Ruslar Üzerinden Okumak. YILLIK: Annual of Istanbul Studies (1), p. 101-122.
• Arslan, M. Y. (2010). İşgal Yıllarında Bir İstanbul Gazetesi: Dersaadet. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Araştırmaları Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Araştırmaları Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aslan, N., Bayrak, N., & Gürler, M. (2019). İstanbul’un İtilaf Devletleri Tarafından İşgali (Vol. 1).
• Ayvazoğlu, B. (1999). Hakkı Süha Gezgin Edebi Portreler. İstanbul: Timaş.
• Balan, C. (2017). Imagining Women at the Movies, Male Writers and Early Film Culture in İstanbul. In C. G. Knight, Doing Women's Film History: Reframing Cinemas, Past and Future. (p. 53-65). University of Illinois Press.
• Balan, C. (2022). Uluslar, Metinler ve Mecralar Arasında: Birinci Dünya Savaşı ve İstanbul’un İşgali ile Kurgulanan Sinema Seyirciliği. Kültür ve İletişim, 25(2), p. 447-474. doi:10.18691/kulturveiletisim.1133401
• Baran, T. A. (2006). Mütareke Döneminde İstanbul’daki Rus Mültecilerin Yaşamı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22(64-65-66), p. 119-140.
• Criss, B. (2020). İşgal Altında İstanbul 1918-1923,. (A. Kaçmaz, Trad.) İstanbul: İletişim.
• Çağaç, F., & Öztürk, İ. (2018, Haziran). İstanbul'a Rus Göçü ve Bu Göçün Kültürel İzleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, p. 21-25. doi:http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20185739849
• Çakmak, S. (2022, July 31). Bolşevik Devrimi Sonrası Türk Topraklarına Sığınan Beyaz Ruslar. Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(54), p. 884-895. doi:http://dx.doi.org/10.29228/JOSH
• Deleon, J. (2003). Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar. İstanbul: Remzi.
• Doygun, E. (2022). Enflasyon Gölgesinde İstanbul 1914-1921. CTAD(36), p. 729-744. Tratto il giorno 09 17, 2023
• Evren, B. (2000). İstanbul'un Deniz Hamamları ve Plajları. İstanbul: İnkılap.
• Gezgin, H. S. (2019). İşgal Günlerinde İstanbul. (N. Sağlam, A cura di) istanbul: Kapı.
• İnalcık, H. (2003). II. Mehmet. 28, 395-407. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi.
• İppolitov, S., Karpenko, S., & Pivovar, Y. (2012). 1920’lerin Başında İstanbul’a Rus Göçü /Sayıları, Maddi Durumları, Ülkelerine Geri Dönüşleri/. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi / Journal of the Human and Social Science Researches, 1(3), p. 386-397.
• Kaplan, K. A. (2018). Rus Mültecilerinin İstanbul’daki Ekonomik Uğraşları ve Meslekleri (1920’li Yılların Başları). Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(4), p. 479-496.
• Kısa, A. (2020). Mütareke İstanbulu’nda Muallimler Cemiyeti ve Faaliyetleri (1918-1922). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16(31), p. 209-307. Tratto il giorno 10 09, 2023 da https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/461593/mutareke-istanbulunda-muallimler-cemiyeti-ve-faaliyetleri-1918-1922
• Korkmaz, E. (2012). Mondros Mütarekesi Döneminde Sansür. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları(19-20), p. 29-55.
• Lefebvre, H. (2017). Gündelik Hayat Eleştirileri III, Moderniteden Modernizme (Gündelik Hayatın Meta-Felsefesi). (I. Ergüden, Trad.) İstanbul: Sel.
• Olcay, T. (2018). İstanbul'da Rus Mülteci Okulları (1920-1925). Turkish History Education Journal, 7(2), p. 325-343.
• Özdemir, F. (2011). İstanbul\'dan İnsan Manzaraları: Türk Romanında Beyaz Ruslar. Cankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 8(2), p. 215-262.
• Özer, İ. (2009). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Yaşam ve Moda. İstanbul: Truva.
• Saylan, G. F. (2014). İstanbul’un Resmen İşgali (16 Mart 1920). Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11(41), p. 17-40.
• Şarhon, K. G. (2015). Osmanlı'dan Günümüze İstanbul'da Yahudilerin Dini Hayatı. Antik Çağ'dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Din, V, 160-192. İstanbul: İBB Kültür A.Ş.
• Temel, M. (1998). İşgal Yllarında İstanbul’un Sosyal Durumu. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Toprak, Z. (1994). Mütareke Döneminde İstanbul. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 6, 19-23.
• Türkmen, Z. (2002). İstanbul’un İşgali ve İşgal Dönemindeki Uygulamalar (13 Kasım 1918-16 Mart 1920). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 18(53), p. 319-372.
• Ulu, C. (2013). I. Dünya Savaşı ve İşgal Sürecinde İstanbul’da Yaşanan Sosyal ve Ahlaki Çözülme (1914-1922). Tarih Dergisi, 58(2), p. 87-129.
• Vardar, D. (2007). İstanbul'un 1918-1923 Yılları Arası İtilaf Kuvvetlerince İşgalinin Sosyolojik Açıdan Türkiye'nin Yakın Tarihindeki Yeri ve Önemi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi,. İstanbul.
• Yavuz, Ü. (1992). İngiliz ve Fransız Resmi Belgelerinde İstanbul'un İşgalini (16 Mart 1920) Hazırlayan Gelişmeler. Belleten, 56(217), p. 963-984.