Bir Gazetecinin ‘Muhibbân-ı Kütüp’ Olarak Portresi ve S. M. Tevfik Kütüphanesi

Yıl 2020, Cilt: 34 Sayı: 2, 208 - 228, 29.06.2020

Ekrem Saltık

https://doi.org/10.24146/tk.734859

Öz

Osmanlı kitap ve kütüphane kültürü, söz konusu olan
II. Meşrutiyet Dönemi olduğunda, genellikle Ali Emîrî Efendi gibi sembol isimlerin
öne çıktığı, ama “Mecânîn-i Kütüp” ya da “Muhibbân-ı Kütüp” gibi sıfatların yakıştırıldığı birçoğu bilinmeyen çok sayıda aktörün
katkıda bulunduğu bir sahadır. Modern literatürde “kitap delisi” anlamında kullanılan “bibliyoman” ve “kitap sever” anlamındaki “bibliyofil” terimlerine karşılık gelen bu
sıfatlarla anılabilecek bazı isimler, kitap ve kütüphane merkezli yaşamlarıyla
Osmanlı kültür tarihine mütevazi katkılarda bulunmuştur. Kitaplarla kurdukları
ilişkileri, Muhibbân-ı Kütüplük seviyesinde olan isimlerin bazıları, kitap
peşinde geçen yaşamlarıyla, tarihe mâl olmuş ama fiziki varlıkları zamanla efsaneleşmiş
hale gelen bazı kitapları tesadüfen de olsa bularak yeniden hayata döndürmüştür.
Bilinçli bir kitapseverlik ve koleksiyonerliğe karşılık gelen bir ifade olan Muhibbân-ı Kütüp sıfatını
hak eden bu isimlerin bazıları, sahip oldukları çoklu dil yeteneği ve uzak
coğrafyalara seyahat imkânlarıyla, kitaplara vakfettikleri yaşamlarının zengin
birer özeti olan irili ufaklı kütüphaneler kurmuştur. Bu kişi ve kütüphanelerin
bazıları biliniyorsa da bazıları farklı sebeplerle çeşitli dönemlerde ya
unutulmuş ya da hiç fark edilmemiştir. Bu zeminde kendi kuşağının en meşhur
kitap uzmanlarından biri ve oldukça zengin bir kişisel kütüphane sahibi olan
bir gazeteciyi merkeze alacak olan bu makale, Osmanlı basın tarihine
Sebîlürreşâd dergisindeki seyahat
yazılarıyla dâhil olan S. M. Tevfik’in bilinmeyen bir yönünü ve sahip olduğu
zengin kütüphanesini gündeme getirecektir. II. Meşrutiyet Döneminde
gerek kitap uzmanlığı ve gerekse kütüphanesiyle çok uluslu bir üne sahip
olmasına rağmen şimdilerde adı unutulmuş olan S. M. Tevfik’in hem gazetecilik
hem de kitap koleksiyonerliği anlamında aksiyoner olan yaşamının kitap ve
kütüphane kültürüne katkısı bağlamında ele alınmasıyla, Türk kitap ve kütüphane
tarihinin kayıp halkalarından birinin daha gün yüzüne çıkarılması umulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

S. M. Tevfik, Seyyid Muhammed Tevfik, Muhibban-ı Kütüb, Bibliyofil, Kitap Koleksiyonerleri, Kitap Uzmanları, İstanbul Kütüphaneleri, Özel Kütüphaneler, Sebîlürreşâd

Teşekkür

Bu makale Muhibban-ı Kütübden bir kütüphane emekçisi Prof. Dr. Berin U. Yurdadoğ'a ithaf dilmiştir.

Portrait of a Journalist as ‘Muhibbân-ı Kütüp’ and S. M. Tawfiq Library

Öz

The bibliophile culture
is the Ottoman Empire is usually associated with the names such as Ali Emîrî Efendi as an iconic figure
in The Second Constitution Period. Yet, the attributions such a Mecânîn-i Kütüp [Those who are madly
in love with the books] or, “Muhibbân-ı Kütüp” [Book Lovers], can be used to describe a great many cultural activists
that are generally unknown in academic circles. In modern literature, the
figures who can be explained by the term’s bibliophile and biblioman
has been recognized and appreciated moderately for the role they have played in
the prospering of book and library culture. The ones whose intimate
relationship with the books have led to their financial ruins and eternal
appreciation from history. Only a handful of such figures have got the
opportunity to be revived from the annals of history due to recent
scholarships. Many of these respectable figures have enriched their libraries
and private book collections with extraordinary zest and determination, acquiring
vast linguistic knowledge and undertaking extensive voyages in the old world. Thus,
they earned the right to be called bibliophile. 
Most of these scholars, their heroic endeavors, and precious collections
have joined the annals of history, except for a handful of few. This current
paper is an attempt to revive and recognize one of the greatest bibliophiles of
the period, S. M. Tawfiq whose
contribution to Ottoman publication in Sebîlürreşâd journal as a travel writer had earned him fame in publication
circles, yet, his other contribution to book culture, namely his book
collection, has received insufficient attention so far. This current paper is
an attempt to pay the due tribute to the man whose expertise on books, along
with his insatiable love of knowledge, his journalism, and his outstanding book
collection had contributed immensely to the prospering of book culture in The
Second Constitution Period. This paper hopes to provide S. M. Tawfiq with the recognition that he
certainly deserved. 

Anahtar Kelimeler

Muhibban-ı Kütüb, Bibliophile, Book Collectors, Book Experts, Istanbul Libraries, Private Library, Sebilurreshad, S. M. Tawfiq, Sayyid Muhammad Tawfiq, muhibbân-ı kütüp

Kaynakça

• Bashari, Javad (2017), Tevfik: Ruznamenegâr ve Majmooedar-e İranî dar Istanbul, Tehran: Entesharat-e Varagan.
• Browne, Edward G., Press And Poetry of Modern Persia, Cambridge University Press, 1914.
• Efe, Âdem (2009), “Sebîlürreşâd”, TDV İslam Ansiklopedisi, 36 (Ankara), 251-253.
• Han Melik-i Sasani (2006), Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir, çev. Hakkı Uygur, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kabacalı, Alpay (2000), Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, İstanbul: Literatür Yayınevi.
• Kut, Turgut A. (1994), “Terekelerde Çıkan Kitapların Matbu Satış Defterleri”, Müteferrika Kitabiyat Dergisi, Bahar, 2, 3-24.
• Oktay, Tarkan (2009), “Bir Kitap Tutkunu Ali Emiri Efendi”, Birlik Dergisi, 3, 40-42.
• Ruskin, John (2016), Susam ve Zambaklar (Kitaplara ve Kadınlara Dair), çev. Türkan Turgut, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• S. M. Tevfik (1927), Fihrist-i Kütüphane-i Hususi, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Tayşi, Mehmet Serhan (1989), “Ali Emîrî Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2 (Ankara), 390-391.
• Ülkütaşır, M. Şakir (1946), Büyük Türk Dilcisi Kâşgarlı Mahmut, İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• Ferid (Bey), “Kütüphane ve Kitaplarımız”, Sebîlürreşâd, 13 Şubat 1919, 16 (391), 16.
• Hafız İbrahim, “Büyük Üstad Havı Zihni Efendi Merhum”, Sebîlürreşâd, 25 Aralık 1913, 11 (276), 247.
• Hâris bin Hümâm, “Mekâtîb: Beyrut Mektupları – 6 – Maarif”, Sebîlürreşâd, 30 Nisan 1914, 12 (294), 140-142.
• Ispartalı Hakkı, “Okuyorlar mı?”, Sebîlürreşâd, 2 Ocak 1919, 15 (385), 376-377.
• “İmâm-ı Gazzâlî’nin Mühim Bir Kitâbı Bulunmuştur”, Sebîlürreşâd, 4 Haziran 1914, 12 (299), 243.
• “Sebîlürreşâd İdare ve Kütüphanesi”, Sebîlürreşâd, 10 Nisan 1913, 10 (239), 88.
• “Sebîlürreşâd’ın Yeni ve Mühim Bir Teşebbüsü: İslâm Memleketlerine Muhbirler İ‘zâmı”, Sebîlürreşâd, 4 Temmuz 1912, 8 (200), 334-335.
• “Sebîlürreşâd”, Sebîlürreşâd, 3 Ekim 1912, 9 (213), 92.
• S. M. Tevfik, “Hindistan Mektupları: Bombay – Küçük Londra” Sebîlürreşâd, 24 Temmuz 1913, 10 (254), 327-330.
• S. M. Tevfik, “Hindistan Mektupları: Moğol İmparatorlarının Âsar-ı Ber-Güzîdeleri: Delhi’deki Müze Muhteviyatı”, Sebîlürreşâd, 25 Haziran 1914, 12 (302), 288-290.
• S. M. Tevfik, “Hindistan Mektupları: Moğol İmparatorlarının Âsar-ı Ber-Güzîdeleri”, Sebîlünnecât, 18 Haziran 1914, 12 (301/2), 273.
• S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Bengale Eyaleti: Sâbık Hindistan Makarr-ı Hükümeti”, Sebîlürreşâd, 26 Mart 1914, 12 (289), 52-53.
• S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hindistan’da İslam Moğolların Âsârı”, Sebîlürreşâd, 28 Mayıs 1914, 12 (298), 224-225.
• S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hindistan’da Tıbb-ı Kadîm-i Yunanî”, Sebîlürreşâd, 21 Mayıs 1914, 12 (297), 204-205.
• S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Sâbık Hindistan Makarr-ı Hükümeti”, Sebîlürreşâd, 2 Nisan 1914, 12 (290), 71-72.
• S. M. Tevfik, “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Seylan Adası”, Sebîlürreşâd, 8 Aralık 1913, 11 (275), 233-235.
• S.M.T., “İttihâd-ı İslâm Tarafdârına”, Sebîlürreşâd, 5 Eylül 1918, 15 (368), 69-71.
• S.M.T., “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hind Yolunda 2”, Sebîlürreşâd, 8 Ağustos 1912, 8 (205), 446-448.
• S.M.T., “Mekâtîb: Hindistan Muhâbir-i Mahsûsamızdan: Hind Yolunda 33”, Sebîlürreşâd, 5 Haziran 1913, 10 (247), 218-219.
• BOA, HR, İM, 97/24, 11 Şubat 1924.
• BOA, HR, İM, 238/128, 14 Şubat 1924.