An Ecocritical Approach to Âşık Dâimi’s Poetry

Yıl 2021, Sayı: 100, 77 - 96, 13.12.2021

Canser Kardaş

Öz

Starting from the industrial revolution, the negative effects of industrial establishments on living things and nature, human-induced environmental pollution, and uncontrollable destruction of nature caused by mines have caused the deterioration of the ecological balance. To draw attention to the deteriorating ecological balance, the subject of ecology has started to be discussed intensively in different branches of fine arts. The reflex of protecting the environment initiated the ecocriticism movement by adding ecology to the relationship between literary text and criticism. With the growing worldwide interest in ecocritical studies, many studies centered on ecological approaches in Turkey, too. These studies have turned into research areas of different disciplines. Âşık Dâimi is one of the critical âşıks (folk poet-singer) who lived in the 20th century and had his original characteristics. In the study, poetry texts were selected based on the book called Âşık Dâimi Hayatı ve Eserleri (Âşık Dâimi’s Life and Works), which was prepared and published by Yadigâr Aydın Orhan, the daughter of Dâimi. Concerning the poems written by Âşık Dâimi, it was aimed
to determine his approach to nature. Various evaluations have been made by choosing quatrains thought to be related to nature among his poems, grounded on working perspectives of ecocriticism. When the poems examined are considered, it is difficult to say that Dâimi wrote poems with direct ecological concern. It is improbable that these concerns entered the folk poetry regarding the period he lived. His love for nature and the living and non-living beings it hosts, his way of approach to nature, and his view of himself as a part of nature due to his Alevi faith intertwined with nature are worth examining in terms of ecocriticism.

Anahtar Kelimeler

Ecocriticism, Âşık Dâimi, Ecology, Folk Poetry, Nature.

Âşık Dâimi’nin Şiirlerine Ekoeleştirel Bir Yaklaşım

Öz

Sanayi devriminden başlayarak günümüze kadar devam eden sanayi kuruluşlarının canlılar ve doğa üzerindeki olumsuz etkileri, insan kaynaklı çevre kirliliği, madenlerin yol açtığı kontrol edilemez doğa tahribatları, ekolojik dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Bozulan ekolojik dengeye dikkat çekmek amacıyla ekoloji konusu, beşeri bilimlerin farklı dallarında yoğun olarak işlenmeye başlanmıştır. Doğayı koruma refleksi, edebi metin ve eleştiri ilişkisine ekolojiyi de katarak ekoeleştiri akımını başlatmıştır. Son yıllarda tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ekolojik yaklaşımları merkeze alan çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar farklı disiplinlerin araştırma alanına dönüşmüş durumdadır. Âşık Dâimi 20. yüzyılda yaşamış kendine has özellikleri olan önemli âşıklar arasında yer almaktadır. Çalışmada Dâimi’nin kızı Yadigar Aydın Orhan tarafından hazırlanıp yayımlanan Âşık Dâimi Hayatı ve Eserleri adlı kitap esas alınarak şiir metinleri seçilmiştir. Âşık Dâimi’nin yazdığı şiirlerden yola çıkılarak doğaya yaklaşımının tespiti amaçlanmıştır. Ekoeleştirinin farklı çalışma perspektifleri esas alınarak şiirleri arasında tabiatla ilgili olduğu düşünülen dörtlükler seçilmiş ve çeşitli değerlendirmelerde bulunulmuştur. İncelenen şiirler esas alındığında Dâimi’nin doğrudan ekolojik kaygı ile şiir yazdığını söylemek oldukça güçtür. Bu kaygıların yaşadığı dönemle ilgili olarak halk şiirine girmiş olması ihtimali çok düşüktür. Ancak, doğaya ve doğanın içinde barındırdığı canlı, cansız varlıklara karşı beslediği sevgi, doğaya yaklaşım biçimi ve doğayla iç içe olan Alevilik inancından dolayı kendisini doğanın bir parçası olarak görmesi görüşünün ekoeleştiri açısından incelenmeye değer olduğu kanısına varılmıştır

Anahtar Kelimeler

Ekoeleştiri, Âşık Dâimi, Halk Şiiri, Ekoloji, Doğa.

Kaynakça

• Ağın Dönmez, Başak. (2012). “Ekoeleştiri ve Hayvan Çalışmaları: Avatar, Madagaskar, ve Madagaskar 2: Afrika’ya Kaçış Filmlerinde Doğa ve Hayvan Temsilleri”. Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat. Ed. Serpil Oppermann. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Alevi Kültür Enstitüsü. (2013). “Alevi-Bektaşilerin sorunları ve çözümlerine ilişkin rapor” Erişim Tarihi: 19.04.2021: [https://www.alevibektasi.eu/images/stories/ makale/20141231_alevibektasienstitsnraporu.pdf]
• Arıkan, Arda. (2011). “Edebi Metin Çözümlemesi ve Ekoeleştiri”. Mediterranean Journal of Humanities 1(1), 43-51.
• Aşık Daimi Anısına 2. Uluslararası Halk Ozanları Hacıbektaş Buluşması, Ankara: Hacı Bektaş Veli Kültür Derneği Yayınları.
• Ayaz, Hüseyin. (2014). “Çevreci Eleştiri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 3(1), 278-292.
• Aydın Orhan, Yadigar. (1999). Âşık Dâimi Hayatı ve Eserleri, İstanbul: Can Yayınları.
• Aylanç, Mihrican (2018). “Fikret Demirağ’ın Şiirlerine Ekoeleştirel Bakış”. Folklor/ Edebiyat 96(24), 37-52.
• Azar, Birol. (2013). “Sözlü Geleneğin Kurumsallaşması: Gelenekten Geleceğe Musahiplik Örneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 3(2), 74- 87.
• Başaran, Uğur. (2019). “Âşık İsmetî’nin Şiirlerindeki Hayvan Kullanımı Üzerine Ekoeleştirel Bir Değerlendirme”. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Ed. Adil Çelik, Altuğ Ortakçı. Konya: Kömen Yayınları.
• Birdoğan, Nejat. (1995). Anadolu Aleviliğinde Yol Ayrımı İçerik-Köken. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili. (1945). “Halk Şairlerinde İnsan ve Tabiat”. Folklor ve Edebiyat II. Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Çakır, Emine. (2019). “Halk Bilimine Korumacı Bir Yaklaşım Önerisi: Ekofolklor”. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Ed. Adil Çelik, Altuğ Ortakçı. Konya: Kömen Yayınları.
• Çelik, Adil. (2019). “Dede Korkut Anlatılarından XXI Yüzyıla Avcı Folklorundaki Süreklilik ve Dönüşlerin Ekoeleştirel Bir Analizi”. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Ed. Adil Çelik, Altuğ Ortakçı. Konya: Kömen Yayınları.
• Demirdağ, Muhammed Fatih. (2017). “Alevi-Bektaşi Şiirinde Kuş Mitolojisi”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları 2, 12-18.
• Deniz, Dilşa. (2016). “Dersim’de Su Kutsiyeti, Mızur/Munzur Nehri İlişkisi, Anlamı ve Kapsamı ile Baraj/HES Projeleri”, Sudan Sebepler. Ed. Cemil Aksu, Sinan Erensu, Erdem Evren. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dindar, Gülşah. (2012) “Derin Ekoloji Hareketi ve Ekoeleştiri: Bir Garip Şair Orhan Veli”. Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat. Ed. Serpil Oppermann. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Elçin, Şükrü. (1993). Türk Edebiyatında Tabiat. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Fırat, Adnan Erhayat. (2019). “Âşık Daimî ve Âşık Edebiyatı’ndaki Yeri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Garrard, Greg. (2016). Ekoeleştiri: Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar. Çev. Ertuğrul Genç. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Gül, Ertuğrul. (2021). “Alevi-Bektaşi Toplumunun İç Sorunları ve Çözüm Önerileri”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23(1), 37-50.
• Kabak, Turgay. (2018). “Dadaloğlu’nun Şiirlerine Ekoeleştirel Bir Yaklaşım”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 11(21), 36-47.
• Kalkan, Emir. (1991). 20. Yüzyıl Türk Halk Şairleri. Ankara: Ötüken Yayınevi.
• Klubnikin, Khern vd. (2019). “Kutsal ve Bilimsel: Sibirya Nehri’nin Korunmasında Geleneksel Ekolojik Bilgi”. Kültür Araştırmaları Dergisi 1(2), 267-287.
• Oppermann, Serpil. (2012). “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”. Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat. Ed. Serpil Oppermann. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Ortakçı, Altuğ. (2019). Halk Türkülerinde Ekolojik Kaygı. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Ed. Adil Çelik, Altuğ Ortakçı. Konya: Kömen Yayınları.
• Özdağ, Ufuk. (2014). Çevreci Eleştiriye Giriş. Ankara: Ürün Yayınları.
• Özdemir, Ulaş. (2019). “Ekoeleştirel ve Doğakültürel Bir Müzikoloji Yaklaşımı Olarak Ekomüzikoloji”. Konservatoryum-Conservtorium. Advenced Online Publication.
• Sami, Kamuran. (2013). “Kırsal Alevi Kültüründe Çevre, Mekân ve İnsan-İki Köy Örneği”. Bilig 67, 169-194.
• Sezer, M. Abdulbasit ve Mustafa Yiğitoğlu. (2019). “Aşık Veysel’in Şiirlerine Ekoeleştiri Bağlamında Bir Yaklaşım”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14, 68-579.
• Şahingil, Derya. (2012). “Suya Dönmek: Benlik Kavramına Ekoeleştirel ve İçten-Etkin Yaklaşımlar”. Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Taşğın, Ahmet. (2003). “Ayetten Nefese: Alevi-Bektaşi Edebiyatında Dönüşüm”, Alevi-Bektaşi Edebiyatı Sempozyumu. Yol Dergisi18, 28-43.
• Tenekeci, Tayfun. (2019). “TRT Repertuvarındaki Aşık Dâimî Türkülerinin Müzikal Analizi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• Yıldırım, İlteriş. (2019). “Uygulamalı Halk Bilimi Yaklaşımının Ekoeleştiri Alanında Kullanımı ve Bir Uygulama Önerisi”. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Ed. Adil Çelik, Altuğ Ortakçı. Konya: Kömen Yayınları.
• Yolcu, Mehmet Ali ve Mehmet Aça. (2019). “Geleneksel Ekolojik Bilgi”. Folklor/ Edebiyat 25(100), 861-871.
• Zaman, Süleyman. (2008). Derinliklerin Ozanı Aşık Daimi Yaşamı, Felsefesi ve Şiirleri. İstanbul: Can Yayınları.
• URL1: https://t24.com.tr/haber/tunceli-deki-av-ihalesi-tepkiler-uzerine-iptaledildi,919064 (E.T. 05.01.2021).
• URL2: http://www.yapi.com.tr/haberler/munzur-gozeleri-peyzaj-projesi-iptaledildi_184236.html (E.T. 25.01.2021)