Sovyetlerin Kutsal Yerlere Yönelik Politikası: Ahmet Yesevi Türbesi Örneği

Yıl 2022, Sayı: 102, 193 - 210, 15.06.2022

Gulnur Baızhanova Talgat Zholdassuly

Öz

Çalışmamızda Sovyet dönemindeki devletin kutsal yerlere yönelik tavrı ve eylemleri Hoca Ahmet Yesevi Türbesi örneğinde anlatılmaktadır. Ana ideolojilerinden biri ateizm olan Sovyetler, yeni bir Sovyet toplumunu inşa etmek istiyorlardı. Bu yolda onların önündeki en büyük engellerden biri Sovyet Orta Asya'sındaki yerel halkın dini ve gelenekleriydi. Türkistan coğrafyasında eskiden beri evliyaların türbelerini kutsal sayma ve ziyaret etme geleneği vardır. Türkistan bölgesindeki bu tür en büyük kutsal yerlerden biri de Hoca Ahmet Yesevi Türbesi idi. Yesevi Türbesi, Orta Asya ve Kazakistan halkları için çok kutsaldır ve Sovyetler Birliği'nin her yerinden Müslümanlar tarafından ziyaret edilmiştir. İşte bu dini gelenek ve bu kutsal mekan, dini yok etmek isteyen Bolşevikler için büyük bir engel olmuştur. Bu şekilde Sovyetler, yerel Müslümanların kutsal yerlerine ve kutsal yerleri ziyaret etme geleneğine karşı savaştılar. Kutsal mekanlara karşı fiili saldırı da, propaganda da yapıldı. Bolşevikler kutsal yerlerin hiç de kutsal olmadığını kanıtlamaya çalıştılar. Propaganda sadece Yesevi'nin Türbesi’ne karşı değil, onun kendi ismine de karşı yapılmıştır. Hatta Komünist Parti'nin kutsal mekanlara karşı aldığı kararla birlikte yerel Sovyet İslami Dini İdaresi'nin fetvası da yayınlanmıştır. Çalışmada bu mesele Kazakistan arşiv kaynaklarına dayanılarak anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Orta Asya, Kazakistan, Hoca Ahmet Yesevi Türbesi, KutsalYerler

Kaynakça

• Alimov, Jantemir. Kesene Üşin Küres: Estelikter Men Makalalar. Almatı: Orhon Yayınları, 2019.
• Dastanov, Orınbay. “Aulieli” Jerler Turalı Şındıq. Almatı: Kazakstan Yayınları, 1967.
• Demidov, S. M. Legendy i Pravda o “Svyatyh” Mestah. Aşkabat: Ilım Yayınları, 1988.
• Eden, Jeff. “A Soviet Jihad Against Hitler: Ishan Babakhan Calls Central Asian Muslims to War”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 59 (2016), 237-264.
• Erşahin, Seyfettin. Türkistan’da İslam ve Müslümanlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Hazbulatov, A. R. – Şaygozova, J. N. “Jivaya Traditsiya v Usloviyah Peremen: İnstitut Palomniçestva k Sakralnym Obyektam Turkestanskogo Oazisa (Na Primere Mavzoleya Hodja Ahmeda Yasavi)”. Materialy İssledovaniy Gorodişça Kultobe: İtogi i Perspektivy, Sbornik Nauçnyh Trudov. Almatı: KazNIIK Yayınları, 2020.
• Keller, Shoshana. To Moscow, Not Mecca: The Soviet Campaign Against Islam in Central Asia, 1917-1941. London: Praeger Publishers Yayınları, 2001.
• Klimoviç, L. İ. İslam. Moskova: Nauka Yayınları, 1965.
• Krivoşeev, P. S. vd. Zakon, Religia, Tserkov. Taşkent: Uzbekistan Yayınları, 1987.
• Masson, M.E. Mavzoley Hodja Ahmeda Yasevi. Taşkent: Tipo-Lit Yayınları, 1930.
• Muminov, A.K. vd. İstoriçeskiye Dokumenty Mavzoleya Hodja Ahmada Yasavi. Astana: Master PO JŞS Yayınları, 2017.
• Nurtazina, N. İslamga Karsı Şabuıl. Almatı: Kazak Universiteti Yayınları, 2008.
• Rossiya – Srednyaya Aziya Politika i İslam v Kontse XVIII – Naçale XXI Veka. Moskova: İzdatelstva Moskovskogo Universiteta Yayınları, 2013.