BEKTAŞİ BİR ŞAİR BEHRÎ VE DİVANINDA YER ALMAYAN ŞİİRLERİ

Yıl 2021, Sayı: 99, 299 - 316, 06.09.2021

Ahmet Uğur

Öz

İncelememiz, hayatı hakkında biyografik kaynaklarda herhangi bir bilgiye yer verilmeyen ve şiirlerinde işlediği konu itibarıyla Bektaşi olduğu düşünülen Behrî hakkındadır. Şairin şu ana kadar tespit edilebilmiş tek eseri divanıdır. Divanda; 1 muhammes, 42 müseddes, 1 mütessa, 1 müsemmen, 24 kaside, 2 terkibibent, 16 terciibent, 47 gazel ve 38 rubai bulunmaktadır. Bunlara ek olarak Behrî’nin divanında yer almayan 6 şiiri daha tespit edilmiştir. Behrî’nin şiirlerini ihtiva eden eser, Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları koleksiyonu Staatsbibliothek zu Berlin-Preußischer Kulturbesitz “Ms.or.oct.1592” demirbaş numarasında kayıtlı; çeşitli tarikatlarla ilgili şiirleri, mensur metinleri ve duaları içeren bir risale mecmuasıdır. Mecmua içerisindeki eserler Hurûfîlikle ilgili olmakla birlikte genellikle muhteva özellikleri itibarıyla bir araya getirilmiştir. Mecmuada sırasıyla; Risâle-i Haydarî-Tarîkat-nâme-i İlâhî, Esrârnâme-i Nakşî-i Akkirmânî, El-İlmü Noktatün Kesserhâ’l-câhilûn Hazret-i Alî kerrema’llâhu vechehu, Kitâb-ı Keşf-nâme-i İlâhî, Silsile-nâme-i Âl-i Abâ, Makâmât-ı Evliyâ Akşemseddîn, Kitâb-ı Rûhiyâ ve Gayr-ı Resâ’il isimli risaleler yer almaktadır. Ayrıca mecmuada hakkında bilgi verilen tarikatlarla ilgili manzum ve mensur eserlerden örnekler de bulunmaktadır. İncelememize konu olan kısım ise mecmuanın “162b-166b” sayfaları arasında Behrî’ye ait şiirlerin bulunduğu kısımdır. Burada Behrî’ye ait 9 manzume vardır. Bunlardan 3’ü Behrî’nin divanında yer almaktadır. Diğer manzumeler ise on iki imamı anlatan 1 mersiye, çeşitli ayetlerden iktibasların yer aldığı gazel nazım şekliyle yazılmış 1 elif-nâme, Bektaşilik hakkında 1 şiir ve yine Bektaşilikle ilgili 3 koşmadan oluşmaktadır. Koşmalardan biri on iki imam, diğer ikisi ise Abdal Mûsâ ile ilgilidir.

Anahtar Kelimeler

Mecmua, Bektaşi, Hurûfîlik, Divan, Koşma

A Bektashi Poet Behrī and His Poems That Are Not Included in His Dīwān

Öz

This study is about Behrī who is thought to be a Bektashi in terms of the subjects he deals with in his poems. There is not any information about his life in biographical sources. The only work of the poet that has been detected so far is his Dīwān. There are 1 mukhammes, 42 museddes, 1 mutessa, 1 musemmen, 24 odes, 2 terkibibent, 16 terciibent, 47 lyric and 38 rubaie in the Dīwān. In addition, 6 more poems that were not included in Behrī’s Dīwān were identified. The work that contains Behrī’s poems, is a treatise corpus containing poems, prose texts, and prayers about various sects, registered in the German National Library Turkish Manuscripts Collection Staatsbibliothek zu Berlin-Preußischer Kulturbesitz under the fixture number Ms.or.oct.1592. Although the works in corpus are related to Ḥurūfism, they are generally brought together in terms of their content features. In the corpus respectively: Risâle-i Haydarî-Tarîkat-nâme-i İlâhî, Esrâr-nâme-i Nakşî-i Akkirmânî, El-İlmü Noktatün Kesserhâ’l-câhilûn Hazret-i Alî kerrema’llâhu vechehu, Kitâb-ı Keşf-nâme-i İlâhî, Silsile-nâme-i Âl-i Abâ, Makâmât-ı Evliyâ Akşemseddîn, and Kitâb-ı Rûhiyâ ve Gayr-ı Resâ’il treatises are included. Moreover, there are examples extracted from the prose and poetry works related to the religious orders that are mentioned in the corpus. The part that is the subject of this study is the section where Behrī’s poems are found between 162b-166b pages of the corpus. Here, there are 9 poems belonging to Behrî; three of them are in Behrī’s Dīwān. Other poems consist of 1 elegy describing twelve imams, 1 Elif-nāme written in the form of lyric containing quotations from various verses, and 1 poem and 3 ballad on Bektashism. One of the ballads is on twelve imams and the other two are about Abdal Musa.

Anahtar Kelimeler

Corpus, Bektashi, Ḥurūfism, Dīwān, Ballad

Kaynakça

• Baki, Zeynep Safiye. (2014). “Behrî”. Erişim tarihi: 15.01.2021. http://teis.yesevi. edu.tr/madde-detay/behri.
• Çalka, Mehmet Sait. (2017). Divan Şiirinde Rubâî. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Derman, M. Uğur. (2010). “Ta’lik”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 15.01.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/talik--hat.
• Durbilmez, Bayram. (1998). Muhyiddin Abdal Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• -. (2019). Derviş Tarzı Türk Edebiyatı ve Sıdkî Baba Dîvânı. İstanbul: Bilge Kültür- Sanat Yayınları.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. (1956). Bektaşî-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri 3. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Gökbel, Ahmet. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Köksal, M. Fatih. (2016). Yâ Kebîkeç Mecmualar Arasında. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Özgönül, Öznur. (2001). “Aczi Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Özmen, İsmail. (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi 5. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi..
• Soyyer, A. Yılmaz. (2019). Hünkâr Ansiklopedik Bektaşîlik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayın Dağıtım.
• Tuğluk, İbrahim Halil. (2019). Hurûfî Mecmualarında Nesîmî. Nesîmî Kitabı, ss. 83- 104. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası.
• Turan, Muhittin. (2008). “Behrî Dîvânı (İnceleme-Metin)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya
• Uğur, Ahmet. (2020). Klâsik Türk Şiirinde Bektaşîlik. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.