EMİR ÖMER HAN’IN SULTAN II. MAHMUD’A GÖNDERDİĞİ MUHABBETNAME MECMUASI HAKKINDA

Yıl 2021, Sayı: 98, 107 - 130, 01.06.2021

Saidbek Boltabayev

Öz

Hokand Hanlığının 10. hükümdarı olan Emir Ömer Han, sert bir siyasi kişiliğinin yanı sıra inşa ettirdiği medreseler, camiler, su kanalları, başarılı iç ve dış siyaseti, kurduğu ilim ve edebiyat meclisleri, sanata, ilme, edebiyata ve sanatçılara verdiği önem ile öne çıkan şair hükümdarlardan biridir. Çalışmamıza konu olan Muhabbetname isimli mecmua Emir Ömer Han tarafından İstanbul’a gönderilen elçilik heyeti vasıtası ile Sultan II. Mahmud’a hediye edilmiştir. Daha önce Yıldız Sarayı Kütüphanesinde iken günümüzde İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinin müzesinde TY 5452 numarada Necit-name adı ile kayıtlı bu mecmua çeşitli tezhiplerle süslenmiştir. Dört şairin yedi divanından oluşur. Ali Şir Nevâyî’nin Bedāyi‘ü’l-Bidāye dibacesi ile başlayan Muhabbetname mecmuası şiirlerle süslenmiş mensur bir hâtimeyle tamamlanmaktadır. Bunların arasında ise Nevâyî’nin Ḫazāyinü’l-Ma‘anį’sinde yer alan Ġarā’ibü’ṣ-Ṣıġar, Nevādirü’ş-Şebāb, Bedāyi‘ü’lVasaṭ, Fevāyidü’l-Kiber adlı divanları, Emir Ömer Han Emirî Divanı, Lutfî Divanı ve Fuzulî Divanı bulunmaktadır. Makalede divanlar dibaceleriyle birlikte ele alınmış, dibacelerin diğer nüshalardan farklı olan kısımları ve özellikleri üzerinde açıklamalar yapılmış, divanlarda bulunan şiir türleri ve sayıları belirtilerek Türkiye’deki yayımlarında bulunmayan şiirlerin transkripsiyonu yapılmış, diğer nüshalarından farklı olan özellikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca çalışmada hâtime kısmının metni ortaya konularak eserin bir mecmua halinde Emir Ömer Han’ın buyruğuyla Osmanlı Devleti’ne gönderilmek üzere Hicrî 1234 yılında tertip edildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâyî, Emirî, Lutfî, Fuzulî, Dibace, Divan, Hokand Hanlığı, Çağatay Türkçesi

About The Corpus of Muhabbat-nama Sent By Amir Umar Khan to Sultan Mahmud II

Öz

Amir Umar Khan, the 10th ruler of the Kokand Khanate, is one of the poet rulers who comes to the forefront with his tough political personality as well as with madrasahs, mosques, water channels he built, successful domestic and foreign policy, the science and literature assemblies he organized, the importance he gave to art, science, literature and artists. The collection of divans named Muḥabbat-nāma, which is the subject of our article, was sent by Amir Umar Khan to Sultan Mahmud II through the diplomatic mission. While it was previously in Yildiz Palace Library, today this collection is registered with the name of Necit-name with the number TY 5452 in the museum of Istanbul University Rare Works Library. The book is decorated with exquisite illuminations. It consists of seven divans of four poets. The Muḥabbat-nāma collection begins with preamble of Ali Shir Nava’i’s Badāyi‘u’l-Bidāya, ends with a prose epilogue decorated with some poems. Among them there are the divans named Gharā'ibu'ṣ-Ṣiġar, Navādiru'ş-Şabāb, Badāyi’u'l-Vasaṭ, Favāyidu'l-Kibar which are parts of Nava’i’s Khazāyinu'l-Ma'ani and divans of Umar Khan Amiri , Lutfi and Fuzuli. In the article the divans are discussed with their preambles, the different parts and features of preambles from other copies are emphasized. It is stated the number and type of poems in every divan, the poems not found in publications in Turkey are transcribed. The different features from the other copies are emphasized, Eastern Turkic features in Fuzuli’s divan are listed. At the end of the article, the text of the epilogue part was given and it was determined that the work was arranged by order of Amir Umer Khan as a collection in 1234 of the hijri calender in order to be sent to the Ottoman State.

Anahtar Kelimeler

ʿAlī Shīr Navāʾī, Amīrī, Lutfi, Fuzuli, preamble, divan, Khanate of Kokand, Chaghatai Turkic

Kaynakça

• Aslan, Üzeyir. (2011). “Han Şair Emirî’nin Musammatları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 8(1), 42-51.
• Bobobekov, Haydarbek. (1996). Kokand Tarihi. Taşkent: Fen neşriyatı.
• Bobobekov, Haydarbek ve Hasaniy, Mahmud. (1991). İshakhan Töre İbret, Tarih-i Fergana. Taşkent: Kamalak Neşriyatı.
• Boltaboyev, Hamidulla. (2000). Fıtrat, Tanlangan Asarlar 2. Taşkent: Maneviyat Neşriyatı.
• Eckmann, János. (2011). “Çağatay Edebiyatının Son devri (1800-1920)”. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. Yayına hazırlayan. Osman Fikri SERTKAYA, Ankara: TDK Yayınları, 208-243.
• Efendi, Süleyman. (1881). Kitab-ı Divan-ı Emir Mecmuaü’ş-Şuârâ-yı Asya-yı Vusta. İstanbul.
• Halfin, Naftula. (1965). Rossiya i Hanstva Sredney Azii. Moskova: Nauka Neşriyatı.
• Hofman, Henry Franciscus. (1969). “Amir, Muhammad Umar Han”. Turkish Literature. A Bio-Bibliographical Survey. Section III, Part I, Vol. 2: A-C, Utrecht.
• Joraboyev, Otabek. (2017). Matnning Matnosti Sirlari, Mumtoz Bitiklar va Abdulla Kahhar Asarlari Tahlili Asosida. Taşkent: Tamaddun neşriyatı.
• Kabilova, Zebo vd. (2017). Amiriy Devon. 1-2 Ciltler. Taşkent: Tamaddun Neşriyatı.
• Kadirova, Mahbuba. (1972). Amiriy Devon Özbek Tilidagi Şerlar. Taşkent: Fen Neşriyatı.
• Karaağaç, Günay. (1997). Lutfî Divanı, Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaörs, Metin. (2006). Alį Şįr Nevayį, Nevādirü’ş-Şebāb. Ankara: TDK Yayınları.
• Kaya, Önal. (1996). Alį Şįr Nevayį, Fevāyidü’l-Kiber. Ankara: TDK Yayınları.
• Kocasavaş, Yıldız. (2003). Yusuf Emîrî Divanı, Giriş-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. İstanbul: Çantay Kitabevi Yayını.
• Köktekin, Kazım. (2007). Yusuf Emirî Divanı, Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük- Tıpkıbasım. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Kut, Günay. (2003). Alį Şįr Nevayį, İarā’ibü’ṣ-ṢıŞar, İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Ankara: TDK Yayınları.
• Levend, Agah Sırrı. (1958). “Türkiye Kitaplıklarındaki Nevai Yazmaları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 6, 127-209.
• Macit, Abdulkadir. (2009). “Osmanlı Devleti ile Hokand Hanlığı Münasebetleri”. İLEM Yıllık 4, Sayı 4, 67-81.
• Madaminov, Ahmadcon. Açılov, Ergaş ve Kabilova, Zebo. (2008). Amiriy, Kaşıngga Teguzmağil Kalamni. Taşkent: Şark Neşriyatı.
• Mahmudov, Sherzodhon. (2020). “1864 Yılında Hokand’dan İstanbul’a Gönderilen Diplomatik Misyon”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Hokand Hanlığı Özel Sayısı, 58-74.
• Omonov, Izzatillo. (2016). “Umarhon Hukumdorligi Davrida Kokand Honligining Siyosiy, İctimoiy-İktisodiy va Madaniy Ahvoli”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nemengan Devlet Üniversitesi, Nemengan.
• Salihov, M. B. (1930). Özbek Adabiyotiga Umumiy Bir Karaş. Taşkent.
• Tanç, Mustafa. (1994). “Ömer Han Divanı, İnceleme-Metin”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Türkay, Kaya. (2002). Alį Şįr Nevayį, Bedāyi‘ü’l-Vasaṭ, Üçüncü Divan. Ankara: TDK Yayınları.
• Vohidov, Şodmon. (2010). Muhammed Hakimhan Töre, Müntehabü’t-Tevarih. Taşkent: Yangı Asr Evladı Neşriyatı.
• Vohidov, Şodmon ve Holikova, Rahbar. (1992). Mulla Olim Mahdum Hoji, Tarihi Turkiston. Karşı: Nesef Neşriyatı.