“HAZRETİ ŞAH’IN AVAZI TURNA DERLER BİR KUŞTADIR”: HACI BEKTAŞ VELAYETNAMESİ’NDE TURNA VE TURNA İLAHİSİ

Yıl 2019, Sayı: 92, 83 - 100, 18.12.2020

Ahmet Taşğın , Öner Atay

Öz

Bu çalışma, Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde geçen Turna ve kullanımını konu edindi. Turna’nın hangi anlamda kullanıldığına ışık tutacağı düşüncesiyle hem Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde geçtiği yer ve hem de Velayetnamede geçen bu pasajda hangi bağlamda kullanıldığına ilişkin de açıklama yapıldı. Konunun aktarım ve anlaşılmasını kolaylaştırması dikkate alınarak Turna’nın kadim anlamını da aktarmaya yardımcı olacak kaynaklarda yer alan bilgiler de verildi. Buna bağlı olarak makaleye “Turna İlahisi veya Turna Destanı” bir risale de eklendi. Çalışma boyunca yazılı kaynaklarda yer alan Turna ile ilgili veriler örnekler halinde verilirken mecazların içeriğine yönelik yöntemden istifade edildi. Klasik metinlerdeki mecazların anlaşılmasının önemli ve gerekli olduğuna yönelik yaklaşım, aynı zamanda çalışmanın takip ettiği yöntemdir. Sosyal Bilimler alanında imtina edilen hususlardan bir tanesi de Doğu, Müslüman veya daha özel olarak Türklerin sözlü ve yazılı klasik metinlerinin çalışılmamasıdır. Çalışmalar, geleneksel takip ettiği veya öykündüğü alan olarak Batılı klasik metinlere yönelirken Doğu, Müslüman veya Türk klasik metinleri üzerine daha azdır. Doğrusu Doğu, Müslüman ve Türk klasik metinlerine yönelik çalışmaların takip edilebileceği bir yaklaşım ve yöntem geliştirilememiştir. Horasan erenlerinin Turna şeklinde uçup Türkistan’a gitmeleri ve Horasan’dan gelen bu erenleri Ahmet Yesevi’nin de Turna şeklinde karşılaması, Hacı Bektaş Velâyetnamesi’nde aktarılmaktadır. Horasan erenleri, neden Turna şekline girdiler ve Turna olup uçtular? Aynı şekilde Türkistan pirleri de neden Horasan erenlerini Turna şeklinde karşıladılar? Acaba metinde kullanılan Turna’nın bir anlamı var mı, bir anlamı varsa Turna ile anlatılmak ve verilmek istenen bir mesajı var mı? Başka bir ifadeyle Turna ile aktarılan konu ve konu başlıkları, başka türlü anlatılamaz mıydı? Sonuç olarak Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nde kullanılan mecazlar ve mecazi anlatımın tespiti, varlığı ve aktarımı etrafında yapılacak izahlar, Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nin içerik olarak zengin bir metin olduğunu göstermektedir. Velayetnamenin zengin bir içerik ve konu çeşitliliği özelliği, bu çalışmayla Turna örneğinden yola çıkılarak ortaya konuldu. Velayetnamenin kadim irfanı aktardığı ve bu irfanı da yine mecazlar yoluyla koruduğu ileri sürüldü. Hacı Bektaş Velayetnamesi’nde kullanılan Turna ve anlamının anlaşılmasını kolaylaştıracak “Turna İlahisi veya Turna Destanı” da yine metne eklendi. Böylece Turna’nın anlamı ve irfandaki karşılığı rahat anlatılırken metin üzerinden takibini de kolaylaştırd

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş, Ahmet Yesevi, Velayetname, turna, Horasan, Türkistan

“Hazreti Şah’ın Avazı Turna Derler Bir Kuştadır”: Crane in Hacı Bektaş Velayetname and Crane Hymn

Öz

This study deals with Crane and its usage in the Hacı Bektaş Veli Velayetname. Crane’s meaning in Hacı Bektash’s Velayetname was discussed in terms of both place and context. Considering that it facilitates the transfer and understanding of the subject, the information in the sources that will help to convey the ancient meaning of Crane was provided. Consequently, the Crane Hymn or the Crane Epic was included in the article. The data related to the crane in the written sources were provided as examples. The method for the content of the metaphors was used. The approach that understanding the metaphors in classical texts is important and necessary is adopted by the present study. One of the issues in Social Sciences is the lack of investigation of the classical texts of the Eastern, Muslim or more specifically Turkish verbal and written texts. Studies are directed towards Western classical texts as the field of traditional follow-up or emulation, while they are few on Eastern, Muslim or Turkish classical texts. Indeed, an approach and method could not be developed to follow the studies on Eastern, Muslim and Turkish classical texts. It is stated in the Haji Bektash Velayetname that the Khorasan dervishes fly to Turkistan in the form of Crane and Ahmet Yesevi meets them in the form of Crane. Why did the Khorasan dervishes take the form of a Crane and flew as a Crane? In the same way, why did the Turkistan dervishes meet the Khorasan dervishes in the form of Crane? Does Crane used in the text have any specific meaning? Is there a message that is meant to be told by Crane? In other words, couldn’t the subject and the topics transferred by the crane be explained in any other way? As a result, the metaphors used in the Hacı Bektaş Veli Velayetname and the explanations in terms of detection, existence and transmission of the metaphorical narrative show that the Velayetname is a rich text in content. It was revealed that the custody conveyed the ancient wisdom and also protected this wisdom through metaphors. The Crane Chant or the Crane Epic, which will facilitate the understanding of the Crane and its meaning used in the Hacı Bektaş Velayetname, is also included in the text.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş, Ahmet Yesevi, Velayetname, crane - turna, Khorasan, Turkistan

Kaynakça

• Aytaş, Gıyasettin. (2003). “Türkülerde Turna”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 38, 13-33.
• Ceylan, Ömür. (2003). “Klasik Türk Şiiri’nde Turna’ya Dair”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 38, 35-42.
• Elçin Şükrü. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları Cilt 1, Ankara: Akçağ Yayınları, 63-75.
• ———.“Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi”, Türk Kültürü Araştırmaları, [Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş’ın Hâtırasına Armağan] Cilt 17-21, Sayı 1 – 2, , 1979- 1983, 79-94.
• Gerek, Zinnur. (2014). “Eski Türk İnançlarının Erzurum Tavuk ve Turna Barındaki İzleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Yıl 2014, Sayı 32, 99-112.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-Nâme”, İstanbul: İnkilâp Kitabevi.
• İvgin, Hayrettin. (2013). “İnanışlarda, Söylencelerde Turna Kuşu ve Göç Yolları”, Kültür Evreni, Sayı 4, 32-45.
• Karabolat, Mehmet. (2003). “Turnalar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 28, 61-64.
• Kardaş, Sedat. (2018). Ali Nihanî’nin Manzum Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kuzu, Fatma Pınar. (2018). “Pir Sultan Abdal’ın Şiirlerinde Turna”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 88, 111-122.
• Küçükyalçın, Erdal. (2018). Turna’nın Kalbi Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşilik, Beşinci Baskı, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin. (1995). Türk Mitolojisi, Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztelli, Cahit. (2012). Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri, İstanbul: Özgür Yayınları.
• Selvi, İnan (2008), “Türk Halk Edebiyatında Turna Motifli Türküler”, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Kütahya.
• Tamay, Sedat. (2009). “Bir İbadet Ritüeli Olarak “Semah” ve Tahtacı Turnalar Semahının Halk Bilimi ve Müzik Bilimi Açısından İncelenmesi”, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi [Prof. Dr. Irene Melikoff’un anısına], Sayı 1, 163-187.
• Taşğın, Ahmet – Bünyamin Solmaz. (2012a), “Hacı Bektaş Ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin Ve Doğan Donuna Bürünme”, Turkish Studies Volume 7/1, 105-129.
• Taşğın, Ahmet. (2009a). “Hikâye-i Hacı Bektâş Velî Risalesi ve Hacı Bektaş’ın Hayatı Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, ss. 48-84.
• ——. (2009b), “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi: Seyahati ve Rum Erenleriyle Karşılaşması”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009), Yayına Hazırlayan: Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1-9.
• ——. (2010). “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi ve Karaca Ahmed İle Karşılaşması”, Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Derleyenler Pınar Ecevitoğlu, Ali Murat İrat, Ayhan Yalçınkaya, Ankara: Dipnot Yayınları, 56-67.
• ——. (2012b), “Hacı Bektaş Veli Menakıbnamesinin Yeniden Okunması: İmkanlar ve Sorunlar”, I. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu (16-19 Kasım 2011 Nevşehir), Cilt 1, Editör: Dr. Adem Öğer, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Yayınları, 103-121.
• ——. (2014), “Menkıbelerin Kurduğu Zaman ve Mekân: Ahmed Yesevi ve Hacı Bektaş Örneği”, Uluslararası İpek Yolunda Türk Dünyası Ortak Kültür Mirası Bilgi Şöleni (3-4 Ekim 2013), Editör Fahri Atasoy, Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 267-272.
• ——. (2016), “Hacı Bektaş’ı Rum’da Karşılayan Fatma Bacı Alevi Bektaşilikte Kadıncık Ana’nın Rehberliği”, Kırklar Sofrasından İrfan Sohbetleri, Razgrat: Razgrat Cem Derneği Yayınları, 2016, 273-292.
• ——. (2016a), “İrfanın Anlam Kaybı ve Belirsizliği – Yesevîlikte Sofra Tutmak”, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu, Cilt 1, İstanbul: Türk Ocağı İstanbul Şubesi Yayınları, 81-98.
• Temizkan, Mehmet. (2014). “Türk Kültüründe ve Alevi-Bektaşî İnancında Turna”, Millî Folklor, Sayı 101, 162-170.
• Yıldırım, Ali– Hasan Şimşek. (2018), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 11. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları.