BEKTAŞİ FIKRALARINDA OLUMLU VE OLUMSUZ MİZAH TARZLARI

Yıl 2022, Sayı: 103, 141 - 156, 20.09.2022

Hikmet Yazıcı

Öz

Martin ve arkadaşları bireylerin dört mizah tarzı kullandıklarını belirtmişlerdir. Bunlar; katılımcı, kendini geliştirici, saldırgan ve kendini yıkıcı mizah tarzlarıdır. Bu mizah tarzlarından ikisi olumlu ikisi ise olumsuzdur. İnsanlar farklı mizah tarzlarını kullanarak, kişilerarası ilişkilerde değişik işlevlerde bulunurlar. Fıkra, mizahın en önemli unsurlarından biridir. Türk kültüründe yer alan en önemli fıkra tiplerinden biri Bektaşî fıkralarıdır. Bektaşî kültürü içinde oluşan bu fıkralar, yerel ve evrensel değerlere sahiptir. Bu fıkralarda gülmeye neden olan en önemli durum uyumsuzluktur. Bektaşî fıkralarında belli tipler vardır. Bu tiplerin temsil ettikleri belli davranışlar vardır. Bu çalışmada Bektaşî fıkralarının olumlu ve olumsuz mizah tarzları kapsamında incelenmesi amaçlanmaktadır. Yapılan incelemede farklı fıkralarda değişik mizah tarzlarının kullanıldığı gözlenmiştir. Bektaşî fıkralarında katılımcı, kendini geliştirici, saldırgan ve kendini yıkıcı mizah tarzlarıyla ilgili birçok temaya rastlanmaktadır. Katılımcı mizah tarzının kullanıldığı Bektaşî fıkralarında kişilerarası ilişkilerin geliştirilmesi amaçlanır. Bektaşî tipi bu mizah tarzını kullanarak farklı inanç ve düşünceye sahip olan kişilerle sağlıklı etkileşim kurar. Bektaşî fıkralarındaki kendini geliştirici mizah tarzı ile birey pozitif yönde gelişir. Bektaşî bu kendisiyle temas kurduğunda bu tarzı sıklıkla kullanır. Bektaşî, saldırgan mizahı kullanarak diğerlerini alaya alır ve eleştirir. Kendini yıkıcı mizah tarzı ile de kendini aşağılar ve kendi zayıflıkları ile alay eder. Sonuç olarak Bektaşî fıkralarında farklı mizah tarzlarının açık bir şekilde kullanıldığı gözlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi, bektaşi Fıkraları, Mizah, Mizah Tarzları

Kaynakça

• Akben, Cantürk. Mizah Tarzlarının ve Çeşitli Kişilik Özelliklerinin Yaratıcılığa Etkisi. Bolu İBÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018
• Bergson, Henri. Gülme (Çev. D. Çetinkasap). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• Brittanica. Erişim 10 Şubat 2022 https://www.britannica.com/topic/humor.
• Chen, Guo-Hai vd., “A comparison of Humor Styles, Coping Humor, and Mental Health Between Chinese and Canadian University Students”. Humor-International Journal of Humor Research 20/3 (2007), 215-234.
• Frankl, Victor E. İnsanın Anlam Arayışı (Çev. S. Budak), İstanbul: Okyanus Yayınları, 2009.
• Frewen, Paul A. vd. “Humor Styles and Personality-Vulnerability to Depression.” Humor, 21/2 (2008), 179-195.
• Hampes, William P. “Correlations Between Humor Styles and Loneliness”. Psychological Reports 96/3 (2005), 747-750.
• Hampes, William P. “The Relation Between Humor Styles and Empathy”. Europe’s Journal of Psychology 6/3 (2010), 34-45. Kanat, Nigar Dilşat. Mizah Teorileri Bağlamında Bektaşî Fıkraları. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2017.
• Kılınç, A. (2008). “Mizahta Rahatlama Kuramına Göre Ömer Seyfettin’in Halk Anlatı Kaynaklı Hikâyeleri.” 2. Dünden Bugüne Ömer Seyfettin Sempozyumu, 7-9 Mart 2007, Gönen.
• Martin, Rod A. “Humor and Health”. The Primer of Humor Research. ed. Victor Raskin, 479-521. De Gruyter Mouton, 2008.
• Martin, Rod A. vd. The Psychology of Humor: An Integrative Approach. London:Academic Press, 2018.
• Martin, Rod A. “Humor”. Positive Psychological Assessment: A Handbook of Models and Measures. ed. M. W. Gallagher ve S. J. Lopez. 305-316. American Psychological Association, 2019.
• Martin, Rod A. vd. “Individual Differences in Uses of Humor and Their Relation to Psychological Well-Being: Development of The Humor Styles Questionnaire”. Journal of Research in Personality 37/1 (2003), 48-75.
• Martin, Rod A. vd. “Three Decades Investigating Humor and Laughter: An Interview with Professor Rod Martin”. Europe's Journal of Psychology, 12/3 (2016), 498-512.
• Morreall, John. Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çev: S. Kabakçıoğlu ve Ö. Kabakçıoğlu) İstanbul: İris Yayınları,1997.
• Miczo, Nathan vd.(2009). “Affiliative and Aggressive Humor, Attachment Dimensions, and Interaction Goals”. Communication Studies, 60/5 (2009), 443-459.
• Özcan, Hüseyin. “Bektaşîliğin Sosyo-Kültürel Çevresi”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 22 (2002), 141-148
• Özdolap, Merve. Mizah Tarzları ve Psikolojik Belirtiler Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. İstanbul: Bilim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Rnic, Katerina vd. “Cognitive Distortions, Humor Styles, and Depression”. Europe's Journal of Psychology, 12/3 (2016), 348-362.
• Schermer, Julie Aitken. “Humor Styles Across 28 Countries”. Erişim 15 Şubat 2022. https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s12144-019-00552-y.pdf.
• Şahin, Halil İbrahim. “Bektaşî Fıkraları ve Gülme Teorileri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55 (2010), 255-268.
• Veselka vd. “Relations Between Humor Styles and The Dark Triad Traits of Personality”. Personality and Individual Differences, 48/6 (2010), 772-774.
• Yalçınkaya, Elvan. “Bektaşî Fıkralarının Eğitici Yönü ve Değerler Eğitimi Açısından Önemi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 74, 2015, 101-118.
• Yazıcı, Hikmet. “Bektaşî Fıkralarının Mizah Anlayışı ve İşlevi Bağlamında Bireysel ve Toplumsal Ruh Sağlığı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65 (2013), 281-298.
• Yıldırım, Dursun. Türk Edebiyatında Bektaşî Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları,1999.
• Yip, Jeremy. A. vd. “Sense of Humor, Emotional Intelligence, and Social Competence”. Journal of Research in Personality 40/6 (2006), 1202-1208.