THE PERCEPTION OF THE OTHER: ALEVISM AND ALEVIS

Yıl 2022, Sayı: 104, 399 - 414, 03.12.2022

Yılmaz Arı

Öz

The reality of Alevism has been affected by the political, social, religious and cultural aspects of changeand transformation processes that it has been exposed to positively or negatively since the first times itemerged (itself and the societies it interacts with) and has survived until today. Along with modernity, thereare many data that emerged in the name of the change-continuity relationship experienced in the transitionof Alevi communities from village life to city life. Belief, worship, religious authority and the changesthat occur in the new religious and social life shaped by them and the structures that show continuity areimportant. In some field studies, these data are identified and analysed. The subject of the study is to makesocio-religious evaluations on the interviews carried out by me at various times with our Alevi citizensliving in the Adıyaman region, and on some events and practices observed during this time. In this way,it is aimed to convey the (changing/differentiating) perspectives of individuals and communities livingin the region (which they witnessed/exposed) under the shadow of some events and situations, and somevalue judgments formed accordingly, with the dimensions of "change and continuity". For example, in theDervish Yusuf narrative, the food ritual is due to the anxiety of positioning against the other. It has revealedthe prejudice that Sunnis will not eat the food of Alawites. Some unpleasant events experienced by Talip H.in his school life led him to break away from the Sunni environment as an expected result of othering. In thesense of "prayer" that Rahman Dede attributes to prayer, it is seen that the original meaning of the word haschanged as a result of the adventure of marginalization. While searching for the prayer rug that the headmankept in his own house; despite all the separation movements, it is possible to see the Islamic culture in thecodes. When teacher M. catches up with the meaning of the tawhid sentences read with an instrumentduring the cem ritual, a painful confession of othering is seen in the sentences he utters. It reveals thatthe cultural bigotry about the marriage of Alevis and Sunnis in the region still functions as a mediator ofothering. In this article, unlike previous studies for the purpose of recognizing the study area, some of thetestimonies of Alevi individuals, who have traditional and modern belief panoramas, in Adıyaman and theunderstanding of the other that they cause or nourish are emphasized. In the study, besides scientific datascanning, field scanning was also done. Written works were used within the framework of the subject. Inaddition to this, the interview method, which allows the participants to express their personal thoughts,experiences and perspectives on the subject, was used.Keywords: Alevism, Change, Continuity, Prejudice, Other.

ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER

Öz

Alevilik gerçeği, ortaya çıktığı ilk zamanlardan beri (kendi ve etkileşime girdiği toplumların) olumlu ya da olumsuz açıdan maruz kaldığı siyasi, sosyal, dinî ve kültürel zaviyelerden değişim ve dönüşüm süreçlerinden etkilenmiş, kimini etkilemiş ve günümüze değin varlığını devam ettirerek gelmiştir. Modernite ile birlikte Alevi toplulukların köy yaşamından şehir hayatına geçişlerinde yaşanan ve değişim-süreklilik ilişkisi adına ortaya çıkan birçok veri bulunmaktadır. İnanç, ibadet, dinî otorite ve bunlara bağlı olarak şekillenen yeni dinî ve sosyal hayatta meydana gelen değişimler ve süreklilik arz eden yapılar önem arz etmektedir. Yapılan kimi alan araştırmalarında bu verilerin tespit ve analizi gerçekleştirilmektedir.
Çalışmanın konusu, Adıyaman yöresinde yaşam süren Alevi vatandaşlarımız ile muhtelif zamanlarda tarafımca gerçekleştirilen görüşmeler ve bu esnada gözlemlenen kimi olay ve pratikler üzerine sosyo-dinî değerlendirmelerde bulunmaktır. Böylelikle de yörede yaşam süren birey ve toplulukların (şahit oldukları/maruz kaldıkları) bazı olay ve durumların gölgesinde şekillenen (değişen/farklılaşan) bakış açıları ve buna bağlı olarak oluşan kimi değer yargılarının, “değişim ve süreklilik” boyutlarıyla aktarılması hedeflenmiştir.
Öteki’nin Algısı: Alevilik ve Aleviler -Alandan Notlar- adlı bu makale; çalışma alanını tanıma amacıyla daha önce yapılan çalışmalardan farklı olarak; geleneksel ve modern inanç panoramasına sahip Alevi bireylerin, Adıyaman özelinde yaşadıkları kimi tanıklıkların ve bunların neden olduğu veya beslediği öteki anlayışı üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada bilimsel veri taramasının yanı sıra, saha taraması da yapıldı. Konu çerçevesinde yazılı eserlerden istifade edildi. Bununla birlikte nitel araştırma tekniklerinden gözlem, not tutma, kaynak kılavuz kişilerden istifade etme ve katılımcıların konu hakkındaki kişisel düşüncelerini, deneyimlerini ve bakış açılarını şahsi anlatımları ile ifade etmelerine imkân sağlayan görüşme/mülakat yöntemi kullanıldı.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Değişim, Süreklilik, Önyargı, Öteki, Derviş Yusuf.

Kaynakça

• Aktürk, H. (2013). Toplumsal Değişme ve Alevi Dernekleri -Adıyaman Örneği-. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Arı, Y. (2011). Kahta Yöresi Alevilerinde Dini ve Sosyal Hayat: Bağlar Mahallesi ve Ortanca Köyü Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Arı, Y. (2019). Alevilikte Dini Otorite: Değişim ve Süreklilik -Adıyaman Örneği. Yayınlanmış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Arı, Y. (2020). Değişim Sürecinde Alevilikte Dini Otorite (Adıyaman Dedeleri Örneği). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Arı, Y. (2021). “Toplumsal Değişim ve Din”. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, Sayı: 5/16, (Summer). Yıl: 2021, 131-142.
• Ataman, K. (2013). “İslam Düşüncesinde ‘Öteki’ni Anlama: Bîrûnî Örneği”. Milel ve Nihal, Sayı: 10/3 Yıl: 2013, 201-223.
• Boratav, P. N. (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Duru, Z. (2007). Evlilik Mâni’leri Bağlamında Akraba Evliliği. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Emiroğlu, B. (2016). “Avrupa Birliği’nin Çokkültürlülük ile İmtihanı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 44 (Aralık), Yıl: 2016, 91-121. https://doi.org/10.21054/deuifd.284948
• Günay, Ü. (1999). Toplumsal Değişme Tasavvuf Tarikatlar ve Türkiye, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Günay, F. (2008). “Zihinsel Ve Dini Kodlar Arasında Müslüman Birey”. Kelam Araştırmaları, Sayı: 6/1, Yıl: 2008, 107-128
• Gürses, İ. (2005). “Önyargının Nedenleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 14/1 (Ocak) Yıl: 2005, 143-161.
• Hadislerle İslâm, (2013). (edit: Mehmet Emin Özafşar vd.), 2. Baskı, Cilt 6, DİB Yayınları, Ankara.
• İlter, T. (2006). “Modernizm, Postmodernizm, Postkolonyalizm: Ben-Öteki İlişkileri ve Etnosantrizm”. Küresel İletişim Dergisi Sayı: 1 (Bahar) Yıl: 2006, 1-14.
• Karslı, B. (2014). “Toplumsal Birlikteliklerde Öncelikler: Kabullenme ve Dışlamanın Sosyo-Psikolojik Temelleri (Alevilik-Sünnilik Örneği)”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 3/2 (Haziran) Yıl: 2014, 99-136.
• KONDA (2012). Gündelik Hayatta “Öteki” Algısı. KONDA Barometresi TEMALAR, KONDA Araştırma ve Danışmanlık, Temmuz.
• Özalp, A. (2014). “Ötekileştirme: Sembolik Etkileşimci Bir Bakış”. Toplum Bilimleri Dergisi Sayı: 8/16 (Temmuz-Aralık) Yıl: 2014, 227-235.
• Özel, C. (2021). “İslam ve Öteki: Erken Dönem Müslüman Toplumlarında Öteki İmgesi Üzerine Bir İnceleme”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 7/2 (Aralık) Yıl: 2021, 239-292. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2021.7.2.01
• Özeskici, E. (2017). “Öteki” Kavramı Üzerine Görsel Çözümlemeler, Sanatta Yeterlik Tezi, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Rençber F. (2017), “İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, cilt: X, sayı: 1, s. 77-102.
• Rençber F. (2012), Adıyaman’da Alevilik, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü, İstanbul.
• Şahin, M. K. (2011). “Alevî Geleneğinde Toplum Ve Aile Kavramı”. Kelam Araştırmaları, 9/1 Yıl: 2011, 263‐284.
• Şahin, V. (2012). “Necip Fazıl’ın Şiirlerinde ‘Ben ve Öteki Yalnızlık’ Trajedisi”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, II/723, (Mart), Yıl: 2012, 249-259.
• Şimşek, E. “Kadirli (Osmaniye) Ve Çevresinde Hasan Dede İle İlgili İnanış Ve Menkıbeler”. IV. Uluslararası Alevilik Ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, (Edit. O. Kurtoğlu; A. Çamkara), Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2018. 518-534.
• Şişman B - Şahin, M. (2018).“Alevi Toplumunda Halk İnançları Bağlamında Görülen Kültürel Değişim”. IV. Uluslararası Alevilik Ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, (Edit. O. Kurtoğlu; A. Çamkara), Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 535-546.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 16.04.2022.
• Yapıcı, A. “İçimizdeki Öteki: Kimlik ve Ön Yargı Kıskacında Sünni Alevi İlişkiler”. Dem Dergi, Sayı: 6/2 Yıl: 2009, 52-59.
• Yapıcı, A. (2004). Din, Kimlik ve Ön Yargı. Adana: Karahan Kitapevi.