KUR’AN’IN KAVRAMLARA KATTIĞI MANA DERİNLİĞİ ÜZERİNE: ‘FETÂ’ ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Sayı: 104, 375 - 398, 03.12.2022

Burhan Çonkor

Öz

Kur’an, kullandığı kavram ve getirdiği hükümlerde, indirildiği toplumun normlarını dikkate alarak, bunlar üzerinden mesajlarını insanlığa ulaştırmıştır. Yirmi üç yıllık zaman dilimi içerisinde gelişen olaylara müdahale ederek İslam’ın öngördüğü hayat anlayışı tedrici olarak yerleştirilmiştir. Kur’an, Arapça olarak indirilmiş ve hitap ettiği Arap toplumunun kavramlarını kullanmıştır. Ancak Kur’an’ın kullandığı Allah, Rabb vs. kelimeleri başta olmak üzere bazı kavramlar, şirk toplumunun hayat tarzındaki karşılığını değil, dinin öngördüğü karşılığı zihinlere yerleştirmek üzere kullanılmıştır. Dolayısıyla bazı kavramlar, Kur’an’ın kullanmasıyla birlikte, değişim süreci geçirmiş ve zaman içerisinde de bu manalar kalıcı hale gelmiştir.
Cahiliye dönemi Araplarında belli özellikleri haiz genç karakterini ifade eden fetâ kavramı da Kur’an’ın kullanmasıyla birlikte değişim geçirmiş, İslam öncesi döneme ait olumsuz özellikler bu kavramın dışında bırakılmıştır. Fetâ kavramının geçirdiği değişim ve sosyal hayata etkisi nedeniyle risalet sonrası dönemde fütüvvet adıyla kurumsal bir yapıya da bürünmüştür. Kısaca ifade edilecek olursa fetâ denildiğinde zihinde oluşan manalar ile verilmek istenen mesajlar açısından İslam öncesi ve sonrası arasında önemli farklar bulunmaktadır. İlave olarak Kur’an, bu kavramı, peygamberler gibi seçkin kimseler hakkında da kullanarak, kavrama yeni bir boyut kazandırmıştır.
Çalışmamızda fetâ kavramı detaylı olarak incelenmiş, İslam öncesi ve Kur’an’daki kullanımları karşılaştırılmıştır. Kur’an’da geçen fetâ ifadelerinin ve bu ifadelerle anılan şahsiyetlerin ortaya koyduğu karakter özelliklerinden hareketle, kavramda meydan gelen değişim ve genişlik tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kur’an’da bu kavramın kullanımı Mekke döneminin ikinci yarısı ve hicrete yakın zaman aralığında olduğu anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda ilgili kavramın kullanılmasıyla, o günkü muhataplar üzerinden hangi mesajların verildiği üzerinde durulmuştur. En genel anlamıyla gençliği ifade etmesi sebebiyle, Kur’an ve gençlik ana teması doğrultusunda yapılan çalışmalarda fetâ kavramına değinildiği gibi, fütüvvet konulu çalışmalarda da değinilmiştir. Çalışmamızda zaman zaman ilgili araştırmalardan da istifade edilmiştir. Ancak bu makalede; fetâ ve türevlerinin manalarının tespiti yanında, Kur’an’daki kullanımlarından kastedilen manalar ile bağlamsal olarak indiği döneme mesajları ortaya konulmaya gayret edilmiştir. Çalışmamızın, ilgili kavramın anlam içeriğinin ve Kur’an’ın bu kavramı kullanmak suretiyle verdiği mesajların daha iyi anlaşılmasına katkı sunmasını umuyoruz.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tefsir, Fetâ, Mekkî, Fütüvvet

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd (1945). el-Mu‘cemu’l-müfehras li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Matbaatü Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye.
• Akpınar, Ali (2005). “Fütüvvet Ruhunun Dini Temelleri”. 1. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu”. C. 1, Haz. M. Fatih Köksal, Kırşehir: 43-61.
• Akpolat, Sabri (2007). “Peygamberimiz Ve Gençlik”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 / 17, 243-257.
• Algül, Hüseyin (2020). “Muâhât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 30: 306-307.
• Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmûd (1995). Rûhu’l-Meâni fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî. Thk. Ali Abdulbâri Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ay, Mehmet Emin (2003). “Kur’an’da Gençler ve Gençlik Değerleri”, Gençlik Dönemi ve Eğitimi-II Tartışmalı İlmi Toplantı, ed. Hayati Hökelekli, İstanbul: Ensar Neşriyat. 15-35.
• Aydın, Mehmet Âkif, Hamîdullah, Muhammed (2002). “Köle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 26: 237-246.
• Bağış, Mehmet (2021). “Kur’ân’da Genç Ve Gençlik İle İlgili Kullanılan Kavramların Semantik Açıdan Tahlili”, Igdır Internatıonal Socıal Scıences Congress, Iğdır. 207-215.
• Binol, Ali (2019). “Müfessirlerin eserlerinde “Ahilik” ve “Fütüvvet” Anlayışı”, 4. Uluslararası Ahilik Sempozyumu”. ed. Ahmet Gökbel vd. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Yayınları. 105-123.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil (1987). Sahîhu'l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Zuheyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Câbirî, Muhammed Âbid (2014). Fehmü’l-Kur’an. Trc. Muhammed Çoşkun. 3 Cilt. İstanbul: Mana Yayınları.
• Cilacı, Osman (1997). “Havâri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 16: 513-516.
• Çağatay, Neşet (1952). “Fütüvvet-Ahî Müessesesinin Menşei Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, sayı 2-3, s. 61-84.
• Doğrul, Ömer Rıza (1980). Tanrı Buyruğu-Kur’an-ı Kerîm’in Tercüme ve Tefsiri. İstanbul: İnkılâp ve Aka Basımevi.
• Durmuş, Zülfikar (2018). “Fütüvvetin Kur'ani Temelleri (Ashâb-ı Kehf Bağlamında)”. 3. Uluslararası Ahilik Sempozyumu”. ed. Ahmet Gökbel vd. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Yayınları, cilt 2, s. 890-904.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ts.). Sünen. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelüsî (1420/1999). el-Bahru’l-muhît. Thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Ebû Hilâl el-‘Askerî (ts.). el-Furûku'l-luğaviyye. Thk. Muhammed İbrâhîm Selim. Kâhire: Dâru’l-‘İlmi ve’s-Sekâfe.
• Ebussuûd b. Muhammed el-İmâdî (ts.). İrşadü'l-Akli’s-selîm ilâ mezâya'l-Kitâbi'l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi'l-Arabî.
• ed-Dîk, İhsan (2018). “Cahiliye ve İslami Dönemde Fütüvvet”. 3. Uluslararası Ahilik Sempozyumu. C.1. ed. Ahmet Gökbel vd. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Yayınları. 325-326.
• Erdem, Ekrem (2021). “Fütüvvetin Ve Ahiliğin Menşei, Mahiyeti Ve Türleri”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat Özel Sayısı, 1-15.
• Ersöz, İsmet, (1991). “Ashâb-ı Kehf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 3: 465-467.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed (2001). Tehzîbu’l-Luğa. Thk. Muhammed Ivaz. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî.
• Fîrûzabâdî, Ebû't-Tâhir Mecdüddîn (2005). el-Kâmûsu'l-Muhît. Thk. Mektebü tahkîki't-turâs fî müesseseti'r-risâle. Beyrût: Müessesetü'r Risâle.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1985). 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Günay, İlhami (2003). Kurân-ı Kerim’de Gençlik Tipolojileri, (Doktora), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güner, Umut (2016). “Cahiliye Devrinden Abbasilerin Son Dönemine Kadar Fütüvvet Teşkilatı’nın Gelişimi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt:3/Sayı:10/, s. 185-201.
• Gür, Süleyman (2016). “Kur' An'a Göre Müslüman Gençte Bulunması Gereken İki Önemli Ahlaki Değer: İffet Ve Haya”. Uluslararası Gençlik ve Ahlak Sempozyumu Bildirileri. ed. Hasan Barlak vd., Sinop: İkizler matbaası: 1019-1030.
• Güzel, Fatih (2018). “Nasır Li-Dinillah’tan Önce Fütüvvet’in Durumu”. 3. Uluslararası Ahilik Sempozyumu”. C.1. ed. Ahmet Gökbel vd. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Yayınları. 235-242.
• Hamîdullah, Muhammed (1998). “Hilfü’l-Fudûl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 18: 31-32.
• Harman, Ömer Faruk (2000). “İbrâhîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 21: 266-272.
• Harman, Ömer Faruk (2013). “Yûşâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 44: 43-45.
• Heysemî, Nuruddîn Ali b. Ebî Bekr (1994). Mecmeu’z-zevâid ve menbau’l-fevâid. Thk. Hisâmuddin el-Kudsî. Kahire: Mektebetu’l-Kudsî. İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (1984). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye.