THE CHARACTER OF ʿALĪ IN THE POEMS OF NĀSIR-I KHUSRAW AND SANĀ'Ī GHAZNAVĪ

Yıl 2023, Sayı: 106, 81 - 108, 03.07.2023

Aygün Alizade

Öz

Ali ibn Abi Talib was a person with so great magnificence that almost all poets, especially those who wrote gnostic works, always tried to show peculiarities of his personality. Among these poets Nasir Khusrow and Sanai Ghaznavi should be mentioned specially. A comprehensive study of the character of Ali in works of Nasir Khusrow and Sanai Ghaznavi is subject to a voluminous research work. Main purpose of the article is particular research of every couplet devoted to Ali by Nasir Khusrow and Sanai Ghaznavi and detection of their sympathy for Ali. One of the poems written by Sanai Ghaznavi and praising Ali is “Adoration for Ali ibn Abi Talib” in the 24th Part of the 3rd Section of “Hadigat al-Haqiqa va Shariat al-Tariqah” (The Garden of Truth and the Path to Trek). The research work includes study of Nasir Khusrow’s couplets in his “Diwan” with similar meaning, while Sanai’s abovementioned poem has been chosen as a basis for comparison. Personality of Ali is visualized while reading Sanai’s poem consisting of 187 couplets. After a brief research on life and works of the Ismaili poet Nasir Khusrow and the gnostic poet Sanai Ghaznavi, historical personalty and moral features of Ali has been subject to research in the article. Ali’s mutual relation with the Prophet, conquest of Khaybar, his valor in the battles of Jamal and Siffin and his Zulfiqar has been subject presented as his historical personality, while his wisdom, watchfulness, piety and generosity has been included in his moral features. Couplets of the poem have been organized systematically and in accordance with the topics. At the same time, the Nasir Khusrow’s relevant couplets also have been presented in this regard. Furthermore, the two poets’ couplets introducing and praising Ali ibn Abi Talib on the basis of Koranic verses and sayings of the Prophet have been subject to the study additionally. As a result of our studies, we can conclude that both Nasir Khusrow and Sanai Ghaznavi not only showed people Ali’s virtues and magnificence in every sphere, but also tried to assume that a close approach to Ali was necessary in order to learn and know Islamic rules, religious law and interpretation of Koran, as columns of the religion after the Prophet’s passing were the Book and his family. Sayings cited from the Prophet, Koranic verses and Nahj al-Balagha can show us that Ali was a person with high virtues. Devoting poems to Ali, Nasir Khusrow and Sanai Ghaznavi actually desired that all people take this perfect person an example for themselves. Only love to a God chosen prophet can pave the way for formation of a personality like Ali – an opinion that can be traced in the poems. As shown in the poems, Ali accumulated so many virtues in himself that the world became smaller and fitted tight for him. Sanai writes that Ali did not tie himself to the world with strong ties and so he was really free and such a free spirit bestowed him the mentioned virtues. Nasir Khusrow, in his turn, goes further, naming Ali “the rope of God” and calling readers to drop the rope of the world and to catch Ali’s rope.

Anahtar Kelimeler

Literature, Nasir Khusrow, Sanai Ghaznavi, Poem, Imam Ali, Historical Figure, Moral Features.

Destekleyen Kurum

Azerbeycan Milli Bilimler Akademiyasi

Proje Numarası

1

NASIR HÜSREV VE SENAİ GAZNEVİ'NİN ŞİİRLERİNDE HZ. ALİ KARAKTERİ

Öz

Hz. Ali o kadar muhteşem bir şahsiyetti ki, başta irfan alanında eser yazanlar olmak üzere hemen hemen bütün şairler onun şahsiyetinin özelliklerini göstermeye çalışmışlardır. Bu şairler arasında Nasır Hosrov ve Senai Gaznevi'nin adları özellikle anılmalıdır. Nasır Hosrov ve Senai Gaznevi'nin eserlerindeki Ali imajının kapsamlı bir incelemesi, büyük bir araştırma çalışmasının konusudur. Bu makalenin yazılmasındaki temel amaç, Nasır Hosrov ve Senai Gaznevi'nin Hz. Ali ile ilgili beyitlerini tek tek incelemek ve böylece şairlerin Hz. Ali'ye olan sevgisini ortaya koymaktır. Senai Gaznevi'nin Hz. Ali'yi öven eserlerinden biri de "Hadikatü'l-Hakika ve Şeriatü'l-Tarika" adlı eserinin 3. babının 24. bölümünde yer alan “Emirül-Muminin Ali ibn Ebu Talib’in Övgüsü”dür. Bu çalışmada şairler arasında bir karşılaştırma yapabilmek için Senai'nin şiiri esas alınmış ve Nasır Hosrov'un "Divan"ından anlam bakımından örtüşen mısralar çalışmaya dahil edilmiştir. Senai'nin 187 beyitten oluşan şiirini okurken Hz. Ali'nin kişiliği okurların gözleri önünde canlanır. İsmaili şair Nasir Hosrov ve irfan şairi Senai Gaznevi'nin hayatı ve eserleri hakkında kısa bir inceleme yapıldıktan sonra, adı geçen şiirde Hz. Ali'nin tarihi karakteri ve manevi nitelikleri incelenmiştir. Ali ibn Ebu Talib'in tarihi şahsiyetinde Peygamber ile olan ilişkisi, Hayber kalesini fethi, Cemal, Sıffin savaşlarındaki yiğitliği, Zülfügarı, manevî niteliklerinde ise ilmi, hilmi, zühd ve ihsanında cömertliği araştırma konusudur. Şiirin mısraları, konu sırasına göre her konuya göre sistematik olarak düzenlenmiştir. Aynı zamanda Nasir Hosrov'un yazdığı beyitlere de yer ayrılmıştır. Bununla birlikte her iki şairin Ali ibn Ebu Talib'i tanıtmak için kullandıkları ayet ve hadislere dayalı beyitler de ayrıyeten bu çalışmaya dahil edilmiştir. Araştırma sonucunda hem Nasır Hosrov hem de Senai Gaznevi'nin Ali'nin gücünü her alanda göstermek dışında İslami kuralları, şeriat kanunlarını ve Kuran'ın tefsirini bilmek için ilim kapısı olan Hz. Ali’ye yakın olmanın gerekliliğini insanlara göstermeye çalıştıkları sonucuna vardık. Çünkü peygamberden sonra dinin temelleri onun kitabına ve ailesine dayanmıştır. Peygamber'den rivayet edilen hadisler, Kuran ayetleri ve "Nehcü’l-Belağa" ile Hz. Ali'nin ne kadar büyük bir insan olduğu ortaya çıkmaktadır. Nasır Hosrov ve Senai Gaznevi, Hz. Ali'ye şiir ithaf ederek tüm insanların bu mükemmel insanı örnek almasını istemişler. Hz. Ali gibi bir şahsiyetin oluşmasına ancak Allah'ın seçilmiş peygamberine duyulan aşk yol açabilir ki bu şiirlerde de görülmektedir. Ali'nin çok manevî özelliği olduğu ve bundan dolayı dünyanın ona dar geldiği şiirlerden bilinmektedir. Senai, Ali'nin dünyaya iplerle bağlı olmadığı için kelimenin tam anlamıyla hür olduğunu ve bu hür ruhun ona söz konusu faziletleri sağladığını göstermektedir. Nasir Hosrov daha da ileri giderek Hz. Ali'ye Allah'ın ipi adını vermiş ve okurlarına dünyanın iplerinden ayrılıp onun ipine sarılmalarını tavsiye etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Nasır Hosrov, Senai Gaznevi, Şiir, Hz. Ali, Tarihsel Kişilik, Ahlaki Nitelikler.

Proje Numarası

1

Kaynakça

• 1. ابن طاووس، على بن موسى‏، سعد السعود للنفوس منضود، ص 284، قم، دار الذخائر، چاپ اول‏، بی‌تا.
• 2. ابو معین حمید الدین ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی، سفرنامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، 1335
• 3. ابی الحسن علی بن ابی بکر بن سلیمان الشافعی نور الدین الهیثمی. مجمع‌الزوائد. ج ٩. دار المنهاج: 2015
• 4. بحار الانوار، العلامه المجلسی، جز 37ف 1403-1983 م، ص. 126
• 5. بحار الانوار، العلامه المجلسی، جز 37ف 1403-1983 م، ص. 273
• 6. حکیم ناصر خسرو قبادیانی، دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، 1357
• 7. سجادی، ضیا الدین ، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران، سمت، چاپ ششم، 1376
• 8. سنایى غزنوى. دیوان ، به سعى و اهتمام : سیّد محمّدتقى مدرّس رضوى ، تهران، انتشارات سنایى: ۱۳۵۴ ش
• 9. سنایی غزنوی، حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، به كوشش: دكتر عليمحمد صابري، رقيه تيموريان و بهزاد سعيدي، 1384، 305 ص
• 10. سنایی، ابوالمجد. حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة. تصحیح مدرس رضوی. تهران: چاپخانه سپهر، بی تا
• 11. صفا ذبیح الله. تاریخ ادبیات در ایران. . جلد ، 1، تهران، 1392
• 12. عبد الوهاب، شرح کلمات امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع) ، 1349، الصفحة ٣
• 13. غزالى‏، ابوحامد، مجموعة رسائل الإمام الغزالى‏‏، الرسالة اللدنیة، ص 232 – 233، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1416ق‏.
• 14. محمد الريشهري، موسوعة الامام علي بن ابي طالب (ع) فی کتاب و السنة و التاریخ، دار الحدیث، 1425، ج. 8، ص. 67
• 15. نیشابوری، فریدالدین عطار. تذکرة الاولیاء. با مقدمه میرزا محمد خان قزوینی. دو جلد در یک مجلد، گنجینه، تهران:1381
• 16. Бертельс, Евгений Эдуардович, История персидской-таджикской литературы, Москва, Наука-1960, стр.402