ARA NESİL DÖNEMİNDEN BİR KERBELÂ MERSİYESİ NEVHA-İ DİL

Yıl 2023, Sayı: 106, 147 - 183, 03.07.2023

Taner Turan , Cengiz Gökşen

Öz

Tekke şairi olarak gösterilen ve Ara Nesil şairleriyle aynı yıllarda eserler veren Ahmed Servet (1845-1895)’in Nevha-i Dil’i kaynaklarda basılmamış bir eser olarak gösterilmektedir. Ancak araştırmalar sonucunda söz konusu eserin 1893 (h. 1311) yılında Kitabçı Kasbar tarafından yayımlandığı tespit edilmiştir. Çalışmanın sınırları dâhilinde metnin tamamı Latin harflerine aktarılarak çalışmaya eklenmiştir. Bununla birlikte metni bir bütün olarak ele almak ve Kerbelâ Mersiyeleri içerisindeki hususî yerini de saptamak gerekmektedir. Bu bağlamda ilk olarak bir tür olarak mersiyeyi ele almak ve yapısalcı bir düzlemde tanımlamak yerinde olur. Mersiyenin tür bağlamında sınıflandırılması ve Kerbelâ Mersiyesi’nin tür kavramı ışığında değerlendirilmesi Ahmed Servet’in eserinin anlamlandırılması ve açıklanması konusunda son derece önemlidir, çünkü bir tür olarak mersiye pek çok biçimi ve biçemi bünyesinde barındırabilir. Söz konusu biçim ve biçem kavramlarını metin bağlamında değerlendirmek için biçembilimin verilerinden yararlanmak gerekir, çünkü biçembilim, metin düzleminde anlatımın biçiminin anlaşılmasında ve anlamlandırılmasında önemli rol oynar. Biçembilimin özellikle önceleme koşutluk ve yineleme gibi kavramları biçem-anlam ilişkisi bağlamında içeriğin biçiminin anlaşılmasına olanak sağladığı gibi içeriğin işleyişinin ortaya konulmasına yardımcı olur. İçeriğin işleyişinde ise göstergebilimin kavramlarından hareket ederek metnin içeriğinin çözümlenmesi gerekir. Göstergebilimsel dörtgen ve anlatı izlencesinden yararlanarak Nevha-i Dil’in göndergeleri ve içeriğin biçimi açık bir şey ortaya konulabilir. Son olarak figüratif dil kullanımları bağlamında birtakım betisel ifadeleri (eğretileme, benzetme, çiftleme, vb.) ortaya koymak ve Kerbelâ Mersiyesi’nin derin yapısını anlamlandırmak gerekir. Bütün bunlardan hareketle bu çalışmada biçem-anlam bağıntısından hareketle biçembilimin kavramlarından yararlanılarak metnin biçemi ve biçem dahilinde tür ve türsel ilişki ortaya konulmuştur. İçeriğin işleyişinde ise içeriğin biçimi göstergebilimin verilerinden yararlanılarak belirlenmiş ve son olarak figüratif dil kullanımları ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Biçembilim, Göstergebilim, Kerbelâ Mersiyesi, Ahmed Servet, Nevha-i Dil

Kaynakça

• Ahmed Servet. Nevha-i Dil. İstanbul: Kitabçı Kasbar, 1894.
• Aksan, Doğan. Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2016.
• Aktulum, Kubilay. İmgelem Çözümlemesine Giriş. Konya: Çizgi Kitabevi, 2021.
• Aktulum, Kubilay. Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru Yayınları, 2011.
• Aristoteles. Poetika. çev. İsmail Tunalı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.
• Bachelard, Gaston. Su ve Düşler Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme. çev: Olcay Kunal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Barthes, Roland. Göstergebilimsel Serüven. çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1993.
• Çakır, Emine. “Servet Beybaba, Ahmed Tevfik”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 10 Eylül 2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/servet-beybaba-ahmed-tevfik
• Eziler Kıran, Ayşe ve Kıran, Zeynel. Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin, 2011.
• Günay, Doğan V. Göstergebilim Yazıları. İstanbul: Multilingual, 2002.
• Güngör, Şeyma. “Maktel-i Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 16 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/maktel-i-huseyin
• Güngör, Şeyma. Fuzuli’nin Hadikatu’s-Su’ada’sı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1985.
• İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Kıran, Zeynel ve Eziler Kıran, Ayşe. Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin, 2018.
• Kurtuluş, Rıza. “Kerbelâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kerbela#2
• Özünlü, Ünsal. Edebiyatta Dil Kullanımları. Ankara: Doruk Yayımcılık, 1997.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
• Rifat, Mehmet. Açıklamalı Göstergebilim Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Riffaterre, Michael. Semiotics of Poetry. Bloomington: Indiana Universtiy Press, 1978.
• Saussure, Ferdinand De. Genel Dilbilim Dersleri. çev. Berke Vardar. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1985.
• Sığırcı, İlhami. Göstergebilim Uygulamaları. Ankara: Seçkin, 2020.
• Todorov, Tzvetan. Les Genres Du Discours. Paris: Du Seuil, 1978.
• Turan, Taner. 1880-1895 Yıllları Arasında Yayımlanmış Şiir Kitapları Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Vardar, Berke vd. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual, 2002.
• Yalçın, Mehmet. Şiirin Ortak Paydası I. İstanbul: İkaros Yayınları, 2010.