HACI BEKTAŞ VELİ KÜLLİYESİ’NİN DÜNYA MİRAS ALANI VE TAMPON BÖLGESİ TANIMINA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2023, Sayı: 106, 299 - 318, 03.07.2023

Veysel Özbey

Öz

Kültürel miras tanımında somut olmayan kültürel mirasların önemi son yıllarda artış göstermiştir. Mirasın fiziksel özelliklerine ek olarak tarih içerisinde gelişen olayların, gelenek ve göreneklerin, üretilen eserlerin ve geleneksel birikimlerin mekâna yaptığı katkıya atıfta bulunan bu tür miras tanımları arasında somut olmayan kültürel miras ile en güçlü bağları taşıyan alanlar, kuşkusuz kutsiyet atfedilen mekânlardır. Özellikle geniş kitlelere yayılan inançların ve öğretilerin üretildiği, inanç ve öğreti önderleri ile güçlü olarak ilişkilendirilen alanlar, somut olmayan kültürel mirastan ayrı düşünülerek değerlendirilemez. Çalışmada, Türkiye UNESCO Geçici Listesi’ne 2012 yılında Bektaşîlik inancı ile olan güçlü bağlarına ve inancın ortaya çıkmasında oynadığı role vurgu yapılarak yazdırılan Hacı Bektaş Veli Külliyesi kültürel mirası ele alınmıştır. Bu bağlamda, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde kayıtlı, bir önderin öncülüğünde beliren inanç ya da öğretilerin doğduğu ortamı ifade eden miraslar araştırılmış, dünya miras alanı ve tampon bölgesi tanımları incelenmiştir. Araştırılan miraslar, külliye ile karşılaştırılmıştır. UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan bu tür mirasların tanımında, birçok yapıyı içeren geniş ya da çok sayıda dünya miras alanı ve/veya tampon bölge seçildiği, Hacı Bektaş Veli Külliyesi’nin bu bağlamda tek başına çok küçük ve sınırlı bir dünya miras alanı tanımına yol açabileceği sonucuna varılmıştır. Ancak külliyenin yakın çevresinde, Bektaşîlik inancının oluşumuna katkıda bulunan önemli boyuttaki kültürel miras birikiminin, UNESCO Dünya Miras Listesi’ndeki benzer örneklerle daha uyumlu bir alan tanımı potansiyeli oluşturduğu gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Üstün Evrensel Değer, Somut Olmayan Kültürel Miras, İnançla İlişkili Miras Tanımı, UNESCO Dünya Miras Listesi, Dünya Miras Alanı ve Tampon Bölge

Kaynakça

• Acıoğlu, Yusuf. “Bektaş Efendi Türbesi”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 10/2 (2020), 680-703.
• Acıoğlu, Yusuf. “Hacıbektaş’ta Bir Ziyaret Yeri: Kadıncık Ana Evi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 95 (2020), 301-322.
• Akçabozan Taşkıran, Aylin - Binan, Can Şakir. “UNESCO Dünya Miras Listesi ve Sınır Aşırı Seri Miras Kavramı: Türkiye’nin Potansiyeli”. Megaron 15/1 (2020), 67-83.
• Akçabozan Taşkıran, Aylin. Sınır Aşırı Dünya Mirası Alanlarının Türkiye Bağlamında Tespiti, Geliştirilmesi ve Sunulması için İlke ve Ölçütler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Bayrakal, Sedat. “Nevşehir’in Hacı Bektaş İlçesindeki Bektaşi Kültürüyle İlişkili Türk Eserleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55 (2010), 281-310.
• Birge, John Kingsley. The Bektashi Order of Dervishes. Luzac’s Oriental Series 7. Londra: Luzac & Company, 1937.
• Çifçi, İbrahim – Akova, Orhan. “İnanç Turizmi Kapsamında Hacı Bektaş Veli Dergâhına Yönelik Bir Araştırma”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 80 (2016), 183-218.
• ÇŞB, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. “Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü”. Erişim 02 Şubat 2022. https://tvk.csb.gov.tr/
• Department of Tourism, Ministry of Tourism & Culture Government of India. Information Dossier for nomination of Mahabodhi Temple Complex, Bodhgaya as a World Heritage Site. Paris: World Heritage Centre, 2002.
• Faroqhi, Suraiya. “The Tekke of Haci Bektaş: Social Position and Economic Activities”. International Journal of Middle East Studies 7/2 (1976), 183-208.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli: Vilâyet-Nâme. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2017.
• Gürses, Remzi. Hacıbektaş Rehberi. Ankara: Sanat Matbaası, 1964.
• HAKTUV, Hacı Bektaş Veli Kültür Turizm ve Üniversite Vakfı. “Hacıbektaş Sit Alanları”. Erişim 02 Şubat 2022. https://www.isnadsistemi.org/guide/isnad2/isnad-dipnotlu/25-internet-sitesi/
• ICOMOS. “Assisi (Italy) / No 990”. Evaluations of Cultural Properties [24th ordinary session (27 November - 2 December 2000) Cairns (Australia)]. (WHC-2000/CONF.204/INF.6)/94-98. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2000.
• ICOMOS. “Bahá’i Holy Places (Israel) / No 1220 rev”. Evaluations of Cultural Properties [32nd ordinary session (2 - 10 July 2008) Quebec City (Canada)]. (WHC-08/32.COM/INF.8B1.Add)/64-73. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2008.
• ICOMOS. “Mahabodhi Temple (India) / No 1056”. Evaluations of Cultural Properties [25th ordinary session (25 - 30 June 2001) Paris (France)]. (WHC-2001/CONF.205/INF.4)/62-65. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2001.
• ICOMOS. “Mahabodhi Temple (India) / No 1056 rev”. Evaluations of Cultural Properties — Addendum — [26th session of the Committee (24 – 29 June 2002) Budapest (Hungary)]. (WHC-02/CONF.202/INF.4ADD.1)/5-9. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2002.
• ICOMOS. Report on the ICOMOS Reactive Monitoring Mission to Temple and Cemetery of Confucius and the Kong Family Mansion in Qufu (China) (C704) 6-12 December 2014. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2014.
• ICOMOS. The Temple of Confucius / No 704 (Advisory Body Evaluation). Paris: World Heritage Centre, 1994.
• Kızılkaya, Oktay. “Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nin Ziyaretgâh Olma Süreci ve XIX. Yüzyılda Yapılan İnşaatlar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 92 (2019), 11-28.
• KVKBKM, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlükleri. “Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü”. Erişim 25 Haziran 2021. https://korumakurullari.ktb.gov.tr/TR-89388/kayseri-kultur-varliklarini-koruma-bolge-kurulu-mudurlu-.html
• Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. Ankara: Ardıç Yayınları, 1998.
• Noyan, Bedri. Hacıbektaş’ta Pirevi ve Diğer Ziyaret Yerleri. İzmir: Ticaret Matbaacılık, 1964.
• Önder, Mehmet. “30 Yıllık Bir Hatıra: Hacı Bektaş Dergahı Nasıl Açıldı?”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 1 (1994), 35-39.
• SACH, The State Administration of Cultural Heritage. Temple and Cemetery of Confucius and the Kong Family Mansion in Qufu [Harita]. Paris: World Heritage Centre, 2014.
• Sümer, Taylan – Bozdağ, Devrim. “At Kaya”. Erişim 2 Şubat 2022. https://hacibektasmobil.com/gezirehberi/atkaya/
• Şakacı, Bilge Kağan. “Doğal ve Kültürel Mirasın Hayati Sorunu: İstisnai Evrensel Değer (UNESCO Dünya Mirası Listesi)”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/1 (2015), 455-472.
• Tanman, Mehmet Baha. “Hacı Bektâş-ı Velî Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/459-471. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Taşdelen, Abdullah - Sümer, Ali. Hacı Bektaş Müzesi Rehberi. Ankara: Hacıbektaş Anıtlar Derneği, 1976.
• The Bahá’í World Centre. Bahá’í Holy Places in Haifa and the Western Galilee / Nomination for Inscription on the World Heritage List. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2008.
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Kümbetleri: Beylikler ve Osmanlı Dönemi. 3. Cilt. Ankara: Adalet Matbaacılık, 1992.
• Ulusan, Evrim – Yıldırım, Ayşe Ege. “Temsili, Dengeli ve Güvenilir Bir Liste İçin: Türkiye’nin Dünya Mirası Adaylıklarının Gözden Geçirilmesi”. İdealkent 7/19 (Mayıs 2016), 444-473.
• World Heritage Centre. “Haci Bektas Veli Complex”. UNESCO World Heritage Centre. Erişim 31 Ocak 2022. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5735/.
• World Heritage Centre. Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2019.
• World Heritage Centre. “World Heritage List”. UNESCO World Heritage Centre. Erişim 4 Şubat 2022. https://whc.unesco.org/en/list/
• World Heritage Committee. “Decision: 26 COM 23.15”. Decisions Adopted by the 26th Session of the World Heritage Committee. (WHC-02/CONF.202/25)/59. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2002.
• World Heritage Committee. “Decision: 31 COM 8B.4”. Decisions Adopted at the 31st Session of the World Heritage Committee (Christchurch, 2007). (WHC-07/31.COM/24)/168. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2007.
• World Heritage Committee. “Decision: 32 COM 8B.57”. Decisions Adopted at the 32nd Session of the World Heritage Committee (Quebec City, 2008). (WHC-08/32.COM/24Rev)/195-196. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2008.
• World Heritage Committee. Item 8 of the Provisional Agenda: Establishment of the World Heritage List and of the List of World Heritage in Danger / 8E: Adoption of retrospective Statements of Outstanding Universal Value [World Heritage Committee Thirty-sixth Session (Saint Petersburg, Russian Federation 24 June – 6 July 2012)]. WHC-12/36.COM/8E. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2012.
• World Heritage Committee. Report [World Heritage Committee Eiqhteenth Session (Phuket, Thailand 12-17 December 1994)]. (WHC-94/CONF.003/16). Paris: UNESCO World Heritage Centre, 1994.
• World Heritage Committee. Report [World Heritage Committee Twenty-fourth session (Cairns, Australia 27 November – 2 December 2000)]. WHC-2000/CONF.204/21. Paris: UNESCO World Heritage Centre, 2000.
• Yavuzer, Hasan. “Hacı Bektaş’ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar”. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009). 143-168. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2010.
• Yaylı, Ayşegül vd. (haz.). UNESCO Dünya Miras Yolunda Amasra Stratejik Eylem Planı. PDF: T.C. Bartın Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2014. https://bakkakutuphane.org/upload/dokumandosya/c11-unesco_amasra2014.pdf
• Zübeyr [Koşay], Hamid. “Bektaşilik ve Hacı Bektaş Tekkesi”, Türk Etnografya Dergisi X, (1967), 19-26.
• Zübeyr [Koşay], Hamid. “Hacı Bektaş Tekyesi”. Türkiyat Mecmuası 2 (1928), 365-382.