ALEVİ MEDYASI ÜZERİNE AKADEMİK ARAŞTIRMALAR: BİR SİSTEMATİK ALANYAZIN TARAMASI

Yıl 2023, Sayı: 108, 203 - 222, 26.12.2023

Halise Karaaslan Şanlı

https://doi.org/10.60163/hbv.108.011

Öz

Türkiye’de ve yanı sıra göç hareketliliği ile dünyada pek çok yere yayılmış Alevi toplulukları, kimliklerini ifade etme, tanıtma ya da kendi aralarında etkileşim sağlama amacıyla çok sayıda kitle iletişim aracı geliştirmiştir. Alevi medyası olarak tanımlanan bu araçlar, gelenekselden yeni medyaya doğru hem nitel hem de nicel boyutlarıyla geniş bir çeşitliliğe sahiptir. Günümüz dünyasında süreli yayınlardan sanal ağlara değin yaygınlık gösteren Alevi medyası, başta iletişim çalışmaları olmak üzere sosyal bilimler alanı içinde hak ettiği ilgiyi görememiş, az çalışılan bir araştırma konusu olmuştur. Son yıllarda Alevi medyası üzerine araştırmalar artmış olmakla birlikte çalışma alanının oldukça dağınık bir görünüm arz ettiği ifade edilebilir. Bu araştırmanın konusunu, Alevi medyasına odaklanmış ya da Alevi medya türlerine araştırması içinde yer vermiş bilimsel/akademik nitelikli eserlerin incelenmesi oluşturmaktadır. Alevi medyası üzerine yapılmış akademik çalışmaları sistematik alanyazın taraması/ sistematik literatür analizi ile incelemeyi hedefleyen araştırma, birden çok amacı içinde barındırmaktadır. Amaçlardan ilki, mevcut araştırmaların kapsamını derli toplu sunarak, alanın birikimini ortaya koyabilmektir. Bir diğer amaç, konuya eğilecek gelecekteki çalışmalar için bütüncül ve kapsamlı bir haritanın ortaya çıkarılmasına katkı sunabilmektedir. Alanda süreklilik arz eden ve ihmal edilen noktalara dikkat çekerek yeni araştırmaların yönelimine katkı sunabilmek de amaçlar arasındadır. Sistematik alanyazın taramasının dâhil etme ve hariç tutma kriterleri kapsamında, metinde Alevi medyasını konu edinen bilimsel akademik araştırmalar odağa alınmıştır. Gerek Batıda gerekse de ülkemizde Alevi medyası üzerine eğilen lisansüstü tezleri, araştırma makaleleri, bilimsel kitap bölümleri, araştırmanın kaynaklarını oluşturmaktadır. Alevilerin medyada temsili gibi konular kapsam dışında tutulmuştur. Araştırma için YÖK Ulusal Tez Merkezi ve internet tabanlı arama motorları, çeşitli anahtar kelimeler ile taramaya tabi tutulmuştur. 1999 ve 2023 yılları arasındaki toplam otuzbir akademik/bilimsel çalışmanın incelenmesine dayanan makalede, şu araştırma sorularına yanıt aranmıştır: Alevi medyasıyla ilgili araştırmalar hangi disiplinler içinde, hangi tarihlerde, hangi amaçlarla, hangi temalarla ve hangi araçlar üzerine yapılmıştır? Alevi medyası araştırmalarının çok dilli ve çok disiplinli olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Türkiye’de yapılan lisanüstü tezlerin dışındaki araştırmaların ağırlıkla İngilizce yazıldığı tespit edilmiştir. Araştırmaların ortak teması ise medyanın kimlik inşasındaki rolüdür. Aleviliği tanımlamak, açıklamak, anlamak, yorumlamak gibi farklı sosyal bilimlerin paradigmalarına gönderme yapan amaçlar ve konular Alevi medyası üzerine yapılan akademik çalışmaların odağını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İletişim, Alevilik Araştırmaları, Alevi Medyası, Alevi Medya Araştırmaları, Sistematik Alanyazın taraması

ACADEMIC STUDIES ON ALEVİ MEDIA: A SYSTEMATIC LITERATURE REVIEW

Öz

Alevi communities, which have spread to many places in Turkey and around the world with migration mobility, have developed a large number of mass communication tools in order to express their identities, promote them or interact with each other. The tools defined as Alevi media have a wide variety from traditional to new media with both qualitative and quantitative dimensions. The Alevi media, which is widespread in today's world from periodicals to virtual networks, has not received the attention it deserves in the field of social sciences, especially communication studies, and has become a research subject that has been little studied. Although research on Alevi media has increased in recent years, it can be stated that the field of study has a rather scattered. The subject of this research is the examination of scientific/academic works that focus on Alevi media or include Alevi media types in their content. The research, which aims to examine academic studies on Alevi media with systematic literature review / systematic literature analysis, has more than one purpose. The first of the aims is to present the accumulation of the field by presenting the scope of current research in a tidy manner. Another aim is to contribute to the creation of a holistic and comprehensive map for future studies that will focus on the subject. It is also among the aims to contribute to the direction of new research by drawing attention to the continuous and neglected points in the field. Within the scope of the inclusion and exclusion strategies of the systematic literature review, scientific academic research on Alevi media has been focused in the text. Graduate theses, research articles and scientific book chapters on Alevi media both in the West and in our country constitute the sources of the research.Issues such as representation of Alevis in the media are excluded from the scope. For the research, YÖK National Thesis Center and internet-based search engines were searched with various keywords. Based on the analysis of a total of thirty-one academic/scientific studies between 1999 and 2023, answers to the following research questions were formulated: In which disciplines, on which dates, for which purposes, with which themes and on which tools were the studies on the Alevi media conducted? It has been found that Alevi media studies are multilingual and multidisciplinary. It has been determined that researches, other than postgraduate theses made in Turkey, are mostly written in English. The common theme of the studies is the role of the media in identity construction. Objectives and subjects that refer to the paradigms of different social sciences such as defining, explaining, understanding and interpreting Alevism constitute the focus of academic studies on Alevi media.

Anahtar Kelimeler

Communication, Alevism Studies, Alevi Media, Alevi Media Studies, Systematic Literature Review.

Kaynakça

• Aslan, Seçil. The Ambivalence of Alevi Politic(s): A Comparative Analysis of Cem Vakfı and Pir Sultan Abdal Kültür Derneği. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Buz, Engin. Alevi Yazınında Osmanlı İmgesi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Çağlar, Bayram. Topluluk Televizyonlarının Anaakıma Karşı Alternatif Yayın Oluşturma Potansiyeli: Alevi Televizyonları Örneği. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Çaha, Ömer. “The Role of the Media in the Revival of Alevi Identity in Turkey”. Social Identities 10/3 (2004), 325-338. DOI:10.1080/1350463042000230827
• Demirel, Ayşe. Yazılı ve Görsel Medya ile İnternette Alevilik Meselesinin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi (2000 Sonrası). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Elmacıoğlu, Gülistan. Alevi Medyası Üzerine Betimleyici Bir Analiz. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. “Communicative Ethnocide and Alevi Television in the Turkish Context”. Media, Culture & Society 40/7 (2018), 1008-1023. https://doi.org/10.1177/0163443718754651
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. “Transnational Resistance to Communicative Ethnocide: Alevi Television during the State of Emergency in Turkey (2016–18)”. The Sage Handbook of Media and Migration. ed. Kevin Smets vd. Sage. 2019.
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. “Mediatised Culturalisation Through Television: Second-Generation Alevi Kurds in London”. Television in Turkey. ed. Y. Kaptan vd. Palgrave Macmillan, Cham. 2020. https://doi.org/10.1007/978-3-030-46051-8_11.
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. “Television and the Making of a Transnational Alevi Identity”. National Identities 20/1 (2017), 91–103. DOI:10.1080/14608944.2016.1247260
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. Media, Religion, Citizenship: Transnational Alevi Media and Its Audience. Oxford University Press, 2023.
• Cetin, Emre – Berfin Kumru. “Televizyon Kurmacasında Alevilik: Zülfikar’lar Zülfü Yâre Dokunurken”. Sosyal Bilimler Perspektifinden Aleviler ve Alevilik 1. ed. Şükrü Aslan vd, 342-365. Ütopya Yayınevi, 2023.
• Engin, İsmail. “1990-1998 Yılları Arasında Türkiye Üniversitelerinde Aleviliği-Bektaşiliği Konu Edinen Akademik Çalışmalar: Bir Bibliyografya Denemesi”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 14 (Yaz 2000), 51-58.
• Erman, Tahire - Göker, Emrah. “Alevi Politics in Contemporary Turkey”. Middle Eastern Studies 36/1 (2000), 99-118. https://doi.org/10.1080/00263200008701334
• Esen, Nüket. The Power of the Dedes in Alevi Society in South Western Anatolia. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1983.
• Hopkins, Lisa. “Citizenship and Global Broadcasting: Costructing National, Transnational and Post-national Identities”. Continuum: Journal of Media and Cultural Studies 23/1 (2009), 19-32. DOI:10.1080/10304310802596333
• Kaya, Merve. Yol Bilim Kültür Araştırma Dergisi’nde Sunulan Alevilik. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Kocabay Şener, Nihal. “Medyadaki Alevilik ve Alevilerin Medyası”. Medya ve Din. ed. Mete Çamdereli vd. 261-285. İstanbul: Köprü, 2014 . Koluaçık, İhsan. 2000 Sonrası Türk Sinemasında Aleviliğin Görünürlüğüne Dair Temsiller. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021. Kosnick, Kira. “Mit eigener Stimme? Migrantische Medien und Alevitische Strategien der Repräsentation”, Aleviten in Deutschland. ed. Martin Sökefeld, 109-132. Bielefeld: transcript Verlag, 2008.
• Kosnick, Kira. “Speaking in One’s Own Voice’: Representational Strategies of Alevi Turkish Migrants on Open-Access Television in Berlin”. Journal of Ethnic and Migration Studies 30/5 (2004), 979-994. DOI:10.1080/1369183042000245651
• Massicard, Elise. Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması, İstanbul, İletişim Yayınları, 2007.
• Massicard, Elise. “Alevist Movements at Home and Abroad: Mobilization Spaces And Disjunction”. In New Perspectives on Turkey, 29 (2003), 163-187. DOI: https://doi.org/10.1017/S0896634600006154
• Noah Jr, Philip D. "A Systematic Approach to the Qualitative Meta-Synthesis”. Issues in Information Systems 18/ 2 (2017), 196-205. https://doi.org/10.48009/2_iis_2017_196-205.
• Okan, Murat. Etnisite, Din ve Kültür İlişkisi: Aleviliğin Tarihsel Boyutu ve Cem Vakfı Örneğinde Bugünü Üzerine Sosyal Antropolojik Bir Değerlendirme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Okan, Murat. Türkiye’de Alevilik / Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara, İmge Kitabevi, 2004.
• Okoli, Chitu – Schabram, Kira. “A Guide to Conducting a Systematic Literature Review of Information Systems Research”. SSRN Electronic Journal 10 (2010), DOI:10.2139/ssm.1954824
• Özkan, Nazlı. “Mediatized Reproduction of Alevism: Alevi Television Networks and Their Audiences”. The Alevis in Modern Turkey and the Diaspora Recognition, Mobilisation and Transformation. Ed. Derya Ozkul vd. 272-289. Edinburg University Press, 2022.
• Özkan, Nazlı. “The Emergence of Alevi Televisual Activism: From Secrecy to Visibility”. Middle East Report 281 (2016), 36-37. https://www.jstor.org/stable/i40191470
• Poyraz Bedriye. “The Turkish State and Alevis: Changing Parameters of an Uneasy Relationship”. Middle Eastern Studies 41/4 (2005), 503-516. DOI:10.1080/00263200500119233
• Sökefeld, Martin. “Alevism on-line: Re-imagining a Community in Virtual Space”. Diaspora: A Journal of Transnational Studies 11/1 (2002), 5–38. doi:10.1353/dsp.2011.0058
• Şahin, Burak. Alevi Kimliğinin İnternet Sitelerindeki Temsili ve Analizi. Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Şahin, İlkay. “Ritüelden İnanca Sembolik Bir Yapılanma: Online Alevi Topluluklar”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD) 2/1 (2019), 7-28.
• Şahin, İlkay. Online Alevi Topluluklar Ritüel Desenli Bir Gruptan Mit Desenli Bir İnanç Topluluğuna. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013
• Şahin, Şehriban. “The Rise of Alevism as a Public Religion”. Current Sociology 53/3 (2005), 465–485. DOI: 10.1177/0011392105051336
• Şanlı, Yaşar. Cem Dergisi’nde Sunulan Alevilik. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Taşğın, Ahmet. “1980 Sonrası Alevilerin Farklı Bir Görüntüsü: Alevi Caferiler ve Aşura Dergisi”. Dini Araştırmalar 6/18 (2004), 141-148. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/51774
• Taşğın, Ahmet. “Alevilik - Bektaşilik Konulu Yayınların Genel Çerçevesi: Süreklilik ve Zorunluluk”, Alevi ve Bektaşi Yayınlarının Temel Sorunları, Çözüm Önerileri. ed. Gıyasettin Aytaş vd. 23-33. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları No 17, 2010. http://isamveri.org/pdfdrg/D195129/2010/2010_TASGINA.pdf
• Taşğın, Ahmet. “Akademik Nazarın Darlığı ve Alevi Kaynaklarının Genişliği: Alevilik Araştırmalarının Seyrine Dair Tefekkür”. Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu’na Armağan, 171-186. Ankara: Ürün Yayınları, 2015.
• Tombul, Işıl. Alevi Topluluk Kültürünün Biçimlendirilmesinde Televizyonun Rolü. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Tuna, Hacer. Pir Sultan Abdal Kültür ve Sanat Dergisinde Sunulan Alevilik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Ulusoy, Ayşe. “Alevilik-Bektaşilik Bibliyografyası’na İlaveler”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 11 (Güz 99), 69-76.
• Uyanık, Zeki. “Son Dönem Türk Sinemasında Alevi Kimliğinin Görünümü”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 1/21 (2014), 42-60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kdeniz/issue/16854/175350
• Vorhoff, Karin. “Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilikle İlgili Akademik ve Gazetecilik Nitelikli Yayınlar”. çev. Bilge Kurt Torun ve Hayati Torun. Alevi Kimliği. ed. T. Olsson vd. 32-66. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Xiao, Yu - Watson, Maria. “Guidance on Conducting a Systematic Literature Review”. Journal of Planning Education and Research 39/1 (2019), 93–112. https://doi.org/ 10.1177/0739456X17723971
• Yaman, Ali. Alevilik Bektaşilik Bibliyografyası. Mannheim Alevi Bektaşi Kültür Enstitüsü Yayınları, 1998.
• Yavuz, Hakan. “Alevilerin Türkiye’deki Medya Kimlikleri ‘Ortaya Çıkış’ın Serüveni”. Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayriler, 1999a.
• Yavuz, M. Hakan. “Media Identities for Alevis and Kurds in Turkey”. New Media in the Muslim World: The Emerging Public Sphere. ed. D. Eickelman ve W. Anderson 180-189. Bloomington: Indiana University Press, 1999b.
• Yılmaz Kurt, Zeynep. “İngilizce Yazılan Yakın Dönem Araştırmalarda Alevilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 56 (2010), 191-202.