KOSOVA’NIN GİLAN İLİNDE TEKKE VE TÜRBE GELENEĞİNİN İZLERİ

Yıl 2024, Sayı: 109, 271 - 288, 28.03.2024

Esin Hüdaverdi , Nebahat Sülçevsi

https://doi.org/10.60163/hbv.109.007

Öz

Bu makale çerçevesinde Gilan ili ve çevresinde inşa edilmiş olan tekkeler ve türbeler konu edilecektir. Bu kapsamda, öncelikle yayımlanmış kaynaklarla ve beraberinde anket ve mülâkat neticesinde elde edilen verilerle bölgede günümüze ulaşabilen tekkeler tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler neticesinde varlığına dair belge ve bilgiler bulunan tekkelerden bazılarının günümüze orijinal haliyle ulaşabildiği, bazılarının ise yeniden inşa edildiği tespit edilmiştir. Binaların fiziksel durumlarına dair bilgiler verildikten sonra, bu tekkelerin tarikatlar arasındaki dağılımı incelenerek aynı zamanda ziyaret sırasında gerçekleştirilen ritüellerin tespiti, ziyaret amaçları, ziyaret zamanları ve menkıbelerin derlenmesi bu çalışmanın ana hatlarını oluşturmaktadır. Türbe, tekke gibi çeşitli adlarla anılan kutsal mekânlar ve kutsal ziyaret yerleri birer maddi kültür unsuru olmanın yanında kültürel bir mirastır. 17. yüzyılda Kosova'yı ziyaret eden Evliya Çelebi, Bektaşî tekkelerinin mevcut olduğunu belirtmektedir. Bazı kaynaklar ise Halvetîlik’in Kosova’da en yaygın tarikatlardan biri olduğunu göstermektedir. Kosova'da Mevlevîlik, Bektaşîlik, Kâdirîlik, Sâ’dilik, Rufaîlik, Halvetîlik ve Melamîlik gibi birçok tarikat bulunmaktadır. Gilan’da ise daha çok Sâ’di, Halvetî ve Rufaî tarikatları gelişme göstermiştir. Yapılan araştırma neticesinde Gilan ve yöresinde on bir türbe ve farklı tarikatlara bağlı yedi tekke tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gilan, Tekke, Ritüel, Türbe

TRADITIONS OF DERVISH LODGES AND TOMS IN KOSOVO’S GILAN PROVİNCE

Öz

Within the framework of this article, the lodges and tombs built in and around the province of Gilan will be discussed. In this context, it has been tried to determine the lodges that have survived to the present day in the region, primarily with the published sources and the data obtained as a result of the survey and interview. As a result of the data obtained, it has been determined that some of the lodges, which have documents and information about their existence, have survived to the present day in their original form, and some have been rebuilt. After giving information about the physical conditions of the buildings, the distribution of these dervish lodges among the sects, as well as the determination of the rituals performed during the visit, the purposes of the visit, the times of the visit and the compilation of the legends constitute the main lines of this study. Dervish lodges and tombs of visit, which are called by various names such as mausoleums, tombs, tombs, are not only material culture elements, but also cultural heritage. Evliyâ Çelebi, who visited Kosovo in the 17th century, states that there were Bektashi lodges. Some sources indicate that the Khalwati order is one of the most widespread sects in Kosovo. There are many sects in Kosovo such as Mevlevi, Bektashi, Kadiri, Sa’di, Rifai, Halveti and Melami. In Gjilan, mostly Sa’di, Halvet and Rifai sects developed. However, according to some sources, there are traces of the Kadiri sect in Gjilan. During our research, we determined that there are 7 lodges belonging to different sects, three in Gjilan and one each in Topolniçe, Kitka, Dajniça, Rogoçica, Marevc, Cürişevc, Novobırda and Budriga villages, a total of eleven tombs.

Anahtar Kelimeler

Gilan, Dervish Lodges, Tomb, Ritual

Kaynakça

• Adiller, Selda-Mustafa, Celal. “Gilan Türklerinde, Türkçe Eğitimine İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi 01 (2016), 58-68.
• Aslan, Halide. “Osmanlı Son Döneminde Kosova’da İhtidâ (İslâmlaşma Süreci) Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52/1 (2011), 165-88.
• Aydinçe, Nehri. “Balkanlarda Tarikatlar; Makedonya’daki Halvetîliğe Genel Bakış”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi II (2015), 75-90.
• Bal, Mikail Türker. Kosova’da Kâdirilik. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. Berkli, Yunus. “Kosova Halvetî Osman Baba Tekkesinde Bulunan Figür ve Sembollerin Türk Sanatı ve Kültürü İçerisindeki Anlam ve Önemi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18/1 (2014), 61-88.
• Çibik Hatipler, Tuba-Umaroğulları, Filiz. “Balkanlarda ve Bektaşi Tekkeleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/1 (2017), 458-481. Halimi, Kadri. Studime Etnologjike. Prishtinë, 2011.
• İbrahimgil, Mehmet Z.-Konuk, Neval. Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• İnalcık, Halil. Devlet-i ’Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar. I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 59. Baskı, 2017.
• İzeti, Metin. Balkanlar’da Tasavvuf. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Kahraman, Seyit Ali. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Kaleši, Hasan. “Najstarija vakufnama u Jugoslaviji”. Prilozi za orijentalnu filologiju 10 (1961), 55-73
• Kaplan, Haktan. Bolu ve Düzce Halk Kültüründe Türbeler ve Ziyaret Yerleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Karaaslan, Muzaffer. “Kosova’daki İki Rifai Tekkesinden İmgeler”. Sanat Tarihi Yıllığı - Journal of Art History 29 (2020), 107-127.
• Kiel, Machiel. “Sarı Saltuk”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 5 Kasım 2023. https:// islamansiklopedisi.org.tr/sari-saltuk
• Özergin, Kemal-Kaleşi, Hasan-Eren, İsmail. “Prizren Kitabeleri”. Vakıflar Dergisi, 7 (1968), 75-96
• Rexhepagiqi, Jashar. Dervishët, rendet dhe teqetë në Kosovë, Sanxhak e në rajonet tjera përreth, në të kaluarën dhe sot. Pejë: Dukagjini, 1999.
• Selmani, Aliriza. Gjilani Qendra Anamoravë. Gjilan: Drita e Jetës, 2015.
• Şahsivari, Beyza. Balkanlar’da Dini Şahsiyetler İlgili Menkıbeler (Makedonya-Kosova Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Sülçevsi, Nebahat-Sülçevsi, İsa. “Priştine Kâdirî Tekkesi Şeyhi Mehmet Sezâî’ye Ait Bir Cönk”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 107 (Eylül 2023), 301-322. https://doi.org/10.60163/hbv.107.015
• Türk, İdris. “Kosova ve Makedonya’da Halvetîlik”. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS) 3 (2015), 429-441.
• Vırmiça, Raif. Kosova Tekkeleri; Türbeleri ve Kitabeli Mezar Taşları. İstanbul: Sufi Kitabevi Yayınları, 2010.
• İnternet Kaynakları https://www.teknikelektrik.com/haber/gilan-gulhan-kosova-11394 Kosova İstatistik Kurumu Resmi İnternet Sitesi, https://ask.rks-gov.net/ENG/pop Kaynak Kişiler
• KK1 Afrim Agushi, Üniversite Mezunu, yaş: 54
• KK2: Drilon Ramabaja, Üniversite Mezunu, yaş: 34
• KK3:Flora Mustafa, Lise Mezunu, yaş: 59
• KK4: Hysein Shehu, Lise Mezunu, yaş: 49
• KK5: Muhamed Shehu, Lise Mezunu, yaş: 69
• KK6: Rufije Shehu, İlköğretim Mezunu, yaş: 65
• KK7: Sadri Ramabaja, Lise Mezunu, yaş: 54
• KK8: Şevçet Mehmet, Üniversite Mezunu, yaş: 67
• KK9: Cevdet Kallaba, Üniversite Mezunu, yaş: 69