The Muhteshems of Quhistan And The Function of Nizari İsmailis Castles İn Quhistan

Yıl 2024, Sayı: 109, 11 - 30, 28.03.2024

Ayse Atıcı Arayancan

https://doi.org/10.60163/hbv.109.005

Öz

Nizārī Ismāʿīlīs started to search for new Darü’l Hicres for themselves outside Alamūt and Rudbar both to spread their doctrines within the framework of the invitation in the name of the expected Imām and to settle in different regions. They chose Quhistan which displayed geographical, socio-economic, and denominational similarities to Rudbar in the Horasan region and started to disseminate the new invitation that they named Davet’ül Cedide. Ultimately, they took control of many castles, including mainly Muninabad, Kain, Tun, and Bircend in Quhistan and built a new headquarters for themselves.
From the headquarters in Alamūt, they appointed local governors whom they called muhteshem or reis (chief) for the administration of the castles in Quhistan region between 1092 and 1957. These administrators had various duties such as ensuring the security of the castles in the Quhistan region, solving the local political problems, organizing social-cultural activities about Ismaili belief, and controlling the commercial network in their local administrative region.
In this article, the functions of the castles in the Quhistan region and concrete data about the castles will be presented. In addition, the political, military, cultural, and doctrinal activities of the rulers such as Reis Muzaffareddin (1202-1221/22), Muhteshem Şihâbeddin Mansûr-ı Ebû’l-feth (1222-1224), Muhteshem Şemdü’d-din Hasan-ı İhtiyar (1224-1128 ), and Nasıreddin Abdurrahim bin Ebû Mansur (1228-1257), who were administrators in the Quhistan region, in the period they ruled will be examined. Furthermore, issues such as the functioning of the muhteshems’ castles, various duties and responsibilities they assumed, their loyalty to the headquarters in Alamūt their reaction to or adoption of belief changes, military defenses against changing authorities, and their loyalty to Ḥujjat and Imām will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Muhteshems, Quhistan, Nizari İsmailis, İsmailis Castle, Chiefs

KÛHİSTAN MUHTEŞEMLERİ ve KÛHİSTANDAKİ NİZARİ İSMÂİLLÎ KALELERİN İŞLEVİ

Öz

Nizari İsmâilîleri Alamût ve Rûdbar dışında imam adına yaptıkları davet ile öğretilerini farklı bölgelere yaymak ve yapılanmak için yeni Darü’l Hicreler oluşturdular. Coğrafi, sosyo-ekonomik ve mezhepsel açıdan Rûdbar ile benzerlik gösteren Horasan bölgesinde Kûhistan’ı seçip, Davet’ül Cedide adını verdikleri yeni daveti yaymaya başladılar. Nitekim kısa sürede Muninabad, Kain, Tun, Bircend kaleleri olmak üzere Kûhistan’da çok sayıda kalenin kontrolünü ele geçirip, kendilerine yeni bir karargah oluşturmayı başardılar.
Alamût merkezden 1092-1956 yılları arasında Kuhistan’daki kalelerin yönetimi için muhteşem ya da reis adı verilen yerel valiler atandı. Bu yöneticiler Kûhistan bölgesindeki kalelerin güvenliği, yerel bölgedeki siyasi sorunları çözme, İsmâilî inancı hakkında sosyal-kültürel faaliyetler yapma, yerel yönetim bölgelerinde ticaret ağını kontrol etme gibi birçok görevleri bulunmaktaydı.
Bu makalede, Kuhistan bölgesinde bulunan kalelerin işlevleri incelenerek, kaleler hakkında somut veriler ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ayrıca Kuhistan bölgesinde yöneticilik yapan Reis Muzaffareddin(1202-1221/22), Muhteşem Şihâbeddin Mansûr-ı Ebû’l-feth (1222-1224), Muhteşem Şemdü’d-din Hasan-ı İhtiyâr (1224-1128 ), Nasıreddin Abdurrahim bin Ebû Mansur (1228-1257) gibi muhteşemlerin kendi dönemlerindeki siyasi, askeri, kültürel ve öğretisel faaliyetleri incelenecektir. Bunlara ek olarak muhteşemlerin kalelerin işleyişi, üstlendikleri çeşitli görevler, sorumluluklar, Alamût merkeze olan bağlılıkları, inançsal değişimlere verdikleri tepki yada kabulleniş, değişen otoritelere karşı yaptıkları askeri savunma, hûccet ve imama duyulan bağlılıkları gibi öznel konular üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kuhistan, Nizari İsmailileri, Muhteşemler, Muninabad Kalesi, Alamut, Reisler

Kaynakça

• Abû’l–Farac. Gregory Abûl-Farac Tarihi, C.II, Ömer Rıza Doğrul, TTT: Ankara, 1999.
• Arayancan, Atıcı, Ayşe, “Nizarî İsmâilîlerinde Takiyye, Meşruiyet Ve Tasavvuf İlişkisi Üzerine Değerlendirme”, Türk Kültür Hacı Bektaş Veli, 102, 2022, 79-94.
• Arayancan, Atıcı, Ayşe, Haşhaşiler: Efsane ve Gerçekler, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018.
• Barthold, Wlademir, An Historical Georaphy of İran, çev. Svat Soucek, New Jersey:1984.
• Cuveynî. Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013 . Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc, (2020), Tabakât-ı Nâssırî, çev. Erkan Göksu, TTK: Ankara, 2020.
• Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc, Tabakât-ı Nâssırî, (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), çev. Mustafa Uyar, Ötüken Yayınevi: İstanbul, 2016.
• Daftary, Farhad, Muhalif İslamın 1400 Yılı İsmâilîler: Tarih ve Kuram, çev. Ercüment Özkaya, Rastlantı Yayınları: Ankara, 2001.
• Daftary, Farhad, “Rashid Al-din Sinân”, The Enclopaedia of Islam, Leiden VIII, 1995, ss.442- 443.
• Daftary, Farhad, A Short History of the İsmâilîs, Traditions of a Muslim Community, Edinburg Unuversity Press: Edinburg, 1999.
• Enver Behnan Şapolyo, Mezhepler ve Tarikatlar, Türkiye Yayınevi: İstanbul, 1964.
• Herevî, Javad, Kale-i İsmâilîyye Cenub-u Horasan(Kale-i Kûh Kâin), Peşuheshname-i Tarih, 5/18.
• Herevi, Seyf b. Muhammed b. Ya’kub el-Tarihnâme-i Herât, Muhammed Zübeyr es-Sıddıki, İntişarat-ı Hıyam: Tehran, 1352.
• Hodgson, Marshall G.S. “The Isma‘ili State”, The Cambridge History of Iran, 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed. J.A. Boyle. Cambridge, New York, 1968, pp. 422–482.
• Hodgson, Marshall G.S. The Order Of Assasins: The Struggle of the Early Nizârî Ismâ‘îlîs against the Islamic World, S. Gravenhage: Mount&Co, 1955.
• Horasan-ı Fedai, Muhammed bin Zain el Abidin, Tarih-i İsmâilîlyan ya Hidayetu’l Mü’minin el-Talbien, tashih Alexsander Simionov, İntişatar-ı Asatir: Tehran, 1373.
• https://www.jamejamdaily.ir/Newspaper/item/131136 İbnü’l-Esîr, El-Kâmil Fi’t-Tarih, 10, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• İsfezârî Muhammed A.Z. , Ravzat’ul-Cennât fi Evsaf–ı Medine-yî Herat, Haz. Işık, Harun, “Tevellâ Ve Teberrâ’nın Nizârî İsmâilî Yorumu: Nasîrüddin Tûsî Örneği”, Bilimname XXXVIII/2 (2019), 171-199.
• Jamal, Nadia Eboo. Surviving The Mongols, Nizarî Quhistani and Continuity of İsmâilî Tradition in Persia, London-Newyork: I.B.Taurish Puplishers, 2002.
• Javan, Karim, “Ahd-i Sayyidnā, a Newly Discovered Treatise on the Consolidation of the Nizā rī dawa in Alamūt”, Texts, Scribes and Transmission: Manuscript Cultures of the Ismaili Communities and Beyond. Ed. Wafi A. Momin. London: I.B. Tauris, (2002), 237–256.
• Kaşanî, Cemaleddin Ebü’l Kasım Abdullah b. Ali b. Muhammed. Zübdetü’t-Tevârîh, Tehran: Hurufçimi-yi Samedi, 1344.
• Kaygusuz İsmail, “Şemsî Tebrizi’nin Gerçek Kimliği Mevlana’yla İlişkisi ve Ölümü” Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri (Hacı Bektaş Veli Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden), Ankara: Dipnot Yayınları, (2010), 391-400.
• Madelung, Wilferd, Nasir al-Din Tusi’s Ethics: Between Philosophy, Shi‘ism and Sufism, The Institute of Ismaili Studies: London (2011).
• Mahjour, Firuz, “Ber resi bastan-ı shinahdi Galleh-i Kûhistan”, Mutaala-i Bastan-ı Sinası, 2/4, (1391), 141-142.
• Mirhând. Tarih-i Ravzatü’s-Sefa Fi Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ, Tashih. Cemşid Kiyanfer, 6, Tahran: İntişarat-ı Esatir, 1385.
• Mukaddesî, Ahsenü’t Tekâsîm(İslâm Coğrafyası), Selenge Yayınevi: İstanbul, 2015. Müneccim Başı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel ( Selçuklular Tarihi I) Horasan, Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, yay. Ali Öngül, Akademi Yayınevi: İzmir, 2000.
• Müstevfî, Hamdûllah Kazvinî, Nuzhet’ül Kulub, ed.S.M.Debir Siyagi, Neşr-i Hadis-i İmroz: Tehran, 2000.
• Müstevfî, Hamdûllah Kazvinî, Târih-i Güzide, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Nasirabadi-Zafarounlu, Der Amedi Mutaalat-i Bastan Şinas-i Galleh-i İsmâilî Quhistan, Peşugajhâne-i Mirâs-ı Ferhengi, Tehran 1386.
• Nevari, Rıza Süleyman, “Shobe-i Şarg-ı Alamût”, Zindeg-i İran, 16/1, (1400).
• Öz, Mustafa. “Nizâriyye”, Türkiye Diyanet Vakfi İslam Ansiklopedisi, 33, (2007), 200-201.
• Reşidüddin Fazlullah, Hemedanî, Câmiü’t-Tevârîh, neş. Muhammed Müderrisi Zencani, Tehran, 1338.
• Serpersi Saykes, Tarih-i Iran, çev. Seyyid Fahreddin, Takiyyi Fahr Dayi Geylani: Tehran, 1377. Sıddıquı, Iqtıdar Husain, “Gurlular” , Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14, (1996),
• 207-211 Simone Cristoforetti / Matteo Sesana, “When did the East-Iranian Quhistÿni fortresses become “Ismaili”? New perspectives for a History of Ismailism” , Journal of Asia Civilizations, Ed. Dr. Ghani-ur-Rahman, 43/2 December 2020, 159-200.
• Tarih‐i Sistan, Nşr/Tsh. Muhammed Takî Bahar, hz.Ali Ashgar Abdullahi, Dunya Kitap: Tehran, 1381.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk- İslam Medeniyeti, Türk Kültürü Araştırma Merkezi: Ankara, 1965.
• Willey, Peter, Eagle’s nest Ismaili castles in Iran and Syria. I. B. Taurus, 2005.
• Wlademir, Barthold, An Historical Georaphy of İran, Trans. Svat Soucek, New Jersey