SHİ'İSM POLİCY OF YUSUF ADİLSHAH SULTAN OF THE ADİLSHAHİDS SULTANATE

Yıl 2024, Sayı: 109, 79 - 92, 28.03.2024

Cihan Oruç

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1394308

Öz

Although the sources express different opinions about Yusuf's origin, they agree that he was a Shiite of Turkish origin and went to Ardabil in her childhood and became a disciple of Sheikh Safiyuddin. On this visit, Yusuf promised to spread the Shiite sect if Khidr granted him sovereignty. He lived in Save for a while during his childhood and received an education in accordance with the principles of Shiism. He traveled to India with the guidance of Hadrat Khidr, who appeared in his dream while he was in Shiraz, and joined the Behmenid court. Yusuf, who was appointed to various administrative and military posts, while he was the governor of Bicapur, gained independence by having a khutbah read in his name here in 1489 and established the sultanate of the Adilshahids. However, soon, with the instigation of the Bahmenis, some local forces attacked the Adilshahi lands and captured some castles. Yusuf encouraged his entourage by telling them that they would be successful against the enemy with the help of the spiritual figures of Shiism. After the victory, in a meeting with some statesmen, he said that in his dream, Khidr had given him the good news of his sultanate and promised to declare Shiism as the official sect in case of its realization. He even stated that the negative events occurred because he did not keep his promise. With this approach, he legitimized his desire to recognize Shiism as the official sect. Yusuf emphasized that, despite some objections at the meeting, he had promised this to God on this matter and that he had granted him a state. He based his aim of officially recognizing Shiism on spiritual grounds, and after a while declared Shiism as the official sect. Sunnis were granted freedom of worship. He did not go to extremes like Shah Ismail, who declared Shiism as the official sect in Iran in the same years. However, he had broken the power of some influential Sunni emirs or had their activities controlled. With his Shi'ite policy, Yusuf tried to break the people's ties with the Sunni Behmanids to whom they had once belonged.In this study, it has been tried to reveal the politics of Yusuf during his early acquaintance with the Shiite sect, his adoption of this sect and his declaration of it as the official sect of the state he founded.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Adilshah, Adilshahid Sultanate, Shiism, Khidr.

ÂDİLŞÂHÎLER SULTANI YUSUF ÂDİLŞÂH’IN ŞİİLİK SİYASETİ

Öz

Kaynaklar Yusuf’un menşei hakkında farklı görüşler belirtmesine rağmen, onun Türk kökenli bir Şii ve çocukluğunda Erdebil’e giderek Şeyh Safiyüddin’in müridi olduğu hususunda ortak noktada buluşurlar. Yusuf, bu ziyaretinde Hz. Hızır’ın kendisine saltanat bahşetmesi durumunda Şii mezhebini yaymaya söz vermişti. Çocukluğunda Bir süre Save’de yaşamış ve Şiilik esaslarına uygun bir eğitim almıştı. Daha sonra Kum, İsfahan ve Şiraz gibi Şiilik mezhebinin bilinen şehirlerinde bulunmuştu. O, Şiraz’dayken rüyasına giren Hızır’ın yönlendiresiyle Hindistan’a gitmiş ve Behmenî sarayına dâhil olmuştu. Çeşitli idari ve askeri görevlere atanan Yusuf, Bicapur valisiyken 1489 yılında burada kendi adına hutbe okutarak bağımsızlık elde etmiş ve Âdilşâhîler Sultanlığını kurmuştu. Ancak çok geçmeden Behmenîlerin kışkırtmasıyla, bazı yerel güçler Âdilşâhî topraklarına saldırmış ve bazı kaleleri ele geçirmişti. Yusuf, maiyetindekilere Şiiliğin manevi şahsiyetlerinin yardımıyla düşmana kaşı başarılı olacaklarını söyleyerek onları cesaretlendirmişti. Zafer elde edildikten sonra ise bazı devlet adamlarıyla yaptığı toplantıda rüyasında Hızır’ın kendisine saltanat müjdesi ilettiği ve bunun gerçekleşmesi durumunda Şiiliği resmi mezhep ilan etmeye söz verdiğini dile getirmişti. Hatta yaşanan olumsuz hadiselerin sözünü tutmamış olmasından dolayı gerçekleştiğini belirtmişti. Bu yaklaşımıyla Şiiliği resmi mezhep olarak tanımak istemesini meşrulaştırmıştı. Yusuf, toplantıda bazı itirazlara rağmen bu hususta Allah’a da söz verdiğini ve onun kendisine bir devlet bahşettiğini vurgulamıştı. Şiiliği resmi olarak tanıma amacını, manevi gerekçelere dayandırmış ve bir süre sonra Şiiliği resmi mezhep ilan etmişti. Sünnilere ibadet özgürlüğü tanınmıştı. Aynı yıllarda İran’da Şiiliği resmi mezhep ilan eden Şah İsmail gibi aşırıya kaçmamıştı. Ancak nüfuzlu bazı Sünni emirlerin gücünü kırmış veya faaliyetlerini denetletmişti. Yusuf, Şiilik siyasetiyle ahalinin bir zamanlar mensubu oldukları Sünni Behmenîler ile bağını koparmaya çalışmıştı. Bu çalışmada Yusuf’un erken yaşlarda Şiilik mezhebiyle tanışması, bu mezhebi benimsemesi ve sonrasında kurmuş olduğu devletin resmi mezhebi olarak ilan etmesi süresinde nasıl bir siyaset izlediği açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Âdilşâh, Âdilşâhîler Sultanlığı, Şiilik, Hızır.

Kaynakça

• Ağamiri, Zehra. “İlel-ü Evamil-i Resmiyet Yaften-i Teşeyyu Der Bicapur”. Kitab-ı Mazdekname. C. 5. (Yadbud-i Pencmin Salgerd-i Der-Guzeşt-i Mühendis Mazdek Kiyanfer), Haz. Cemşid Kiyanefer, Pervin İstahri, 580-591. Tahran, h. 1391.
• Âlem-ârâ-yı Safevî. Haz. Yedullâh Şükrî. Tahran: İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i Îrân. h. 1350.
• Âlem-ârâ-yı Şah İsmail. Haz. Asgar Muntazır Sahib. Tahran: Bungah-i Tercüme ve Neşr-i Kitab. h. 1349.
• Alevi, Mahmud Sadeghi. “Tesis-i Hükümet-i Âdilşâhîyan Der Dekken ve Siyasetha-yi Mezheb-i Yusuf Âdilşâh”, Endişe-yi Takrib, Şumara 21, (h.1388), 91-99.
• Aydın, Barış. Âdilşâhîler Hanlığı ve Yusuf Adil Han (14891689). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2019.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. C. II, Ankara: TTK Basımevi, 1987.
• Emecen. Feridun M., Yavuz Sultan Selim, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2011.
• Ertaylan, İsmail Hikmet. Âdilşâhîler: Hindistanda Bir Türk-İslam Devleti. İstanbul: Sermet Matbaası, 1950.
• Fuzûnî Astarâbâdî. Fütühat Adilshahi, British Museum. Add. Ms. 27, 251.
• Hagen, Gottfried. “Heroes and Saints in Anatolian Turkish Literature”. Oriente Moderno, Nuova serie, Anno 89, Nr. 2, Studies on Islamic Legends, (2009), 349-361.
• Haşim Han. Müntehabü’l Lübâb: Der Ahval-i Selatin-i Memalik-i Dekken ve Gücerat ve Handis. C. III, Haz. Encümen-i Asya-yı Bengal. Kalküta, 1925.
• Hollister, John Norman. The Shia of India. Bristol: Burleigh Press, 1953.
• Khalidi, Omar. Muslims in the Deccan (A Historical Survey). New Delhi: Global Media Publications, 2006.
• Kızılbaşlar Tarihi (Tarih-i Kızılbaşan). Çev. Tufan Gündüz. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
• Masumi, Muhsin. Ferheng ve Temaddün-i İslam-i İran-i Dekken Der Devre-yi, Behmenîyan, Payanname-yi Makta-i Doktora Rişte-yi Ferheng ve Tamaddün-i Milel-i İslam-i, Danişgah-i Tahran. h. 1383.
• Masumi, Muhsin. “Nuḫustіn Nişane-ha-yi Zuhur-i Teşeyyü der Dekken” Fasılname-yi İlmi Pejuhşi Ulum-i İnsani Danışgah-i El-Zehra. Şumare 53. (h. 1384). 143-161.
• Muhammed Kâsım Hindûşâh Astarâbâdî. Tarih-i Firişte (Ez Âdilşâhîyan ta Beridşâhîyan). c. III. Tashih. Muhammed Rıza Nesiri, Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, h. 1393.
• Rafiuddin İbrahim Shirazi. Tazkirat ul-Muluk. British Museum. Add. Ms. 23, 883.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas. A Socio- Intellectual History of the Isna ’Asharl Shi’is in India (7th to 16th century A.D.) with an analysis of early Shi’ism, Vol I. Australia: Ma’rifat Publishing House, 1986.
• Rumlu Hasan. Şah İsmail Tarihi (Ahsenü’t Tevarih). Çev. Cevat Cevan. Ankara: Andıç Yayınları, 2004. Sabbâğ, Abbas. “Mîrâhur”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. XXX, 141-143. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Savaş, Salim. XVI. Asırda Anadolu’da Alevîlik. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Seyyid Ali Tabâtabâî. Tarih-i Burhan-ı Measir. Haz. Meclis-i Mahtutat-ı Farisi-i Haydarabad-i Dekken. Matbaa-yı Camia-yı Dehli, 1936.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, C. I, Haz. Mehmet İpşirli, Ankara: TTK, 1999.
• Taştan, Tuna Kağan. Adilşahlar Devleti ve Portekiz Krallığı ile Olan İlişkileri (Kuruluşundan I. Ali Adil Şah’ın Ölümüne Kadar). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 2020.