EMPATHY AND ALTRUISM IN MAWLANA'S PERSPECTIVE

Yıl 2024, Sayı: 110, 289 - 302, 24.06.2024

Mustafa Atak

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1429696

Öz

Many concepts introduced in modern psychology have been handled from a Western perspective
and these concepts have become increasingly important in social psychology and human
relations. However, in recent years, due to developments such as the prevalence of culture-
based psychology approaches and the increasing importance of the psychology of religion
and spirituality, different interpretations of the concepts of psychology have begun to be seen.
Many studies have been conducted on empathy, which is described as the magic word in psychology,
and altruism, which has recently been seen as prosocial behavior. Psychologists such
as Freud, Adler and Skinner, who consider human beings as selfish beings, have argued that
a selfish person cannot do unrequited favors and therefore there is no room for real altruism
in human life. Psychologists such as Jung, Erikson and Maslow, who have a more optimistic approach to human beings, have pointed out that prosocial behavior is one of the higher level
behaviors that exist in human potential. In Turkish Islamic Sufism, which is centered on the
Qur’an and Hadiths, empathy is always included and altruism is expressed with the concept of
infak and isâr in the Qur’an. Mevlânâ Celaleddin Rumi, one of the important names of Turkish
Islamic Sufism, included stories about both empathy and altruism in many couplets, especially
in his Mesnevi, and emphasized the use of these two concepts as indispensable, especially in
human relations

Anahtar Kelimeler

Psychology, Psychology of Religion., Empathy, Altruism, Mevlâna

EMPATİ VE DİĞERKÂMLIĞA MEVLÂNÂCA BAKIŞ

Öz

Modern psikolojide ortaya atılan bir çok kavram Batı perspektifinden hareketle ele alınmış
ve bu kavramlar sosyal psikolojide ve beşeri münasebetlerde de kullanılarak hergeçen gün
daha önemli hale gelmeye başlamıştır. Ancak son yıllarda kültüre dayalı psikoloji yaklaşımlarının
yaygınlık kazanması, din ve maneviyat psikolojisinin öneminin artması gibi gelişmeler nedeniyle
psikolojinin kavramlarını farklı yorumlarla ifade etme durumu da görülmeye başlamıştır.
Psikolojide sihirli sözcük olarak nitelendirilen empati ve prososyal davranış olarak görülen
diğerkâmlık ile ilgili bir çok çalışma yapılmıştır. İnsanı bencil bir varlık olarak değerlendiren
Freud. Adler ve Skinner gibi psikologlar insanın karşılıksız iyilikte bulunamayacağını dolayısıyla
insan yaşamında gerçek anlamda diğerkamlığa yer olmadığını ileri sürmüşlerdir. İnsana
daha iyimser yaklaşan Jung, Erikson ve Maslow gibi psikologlar ise prososyal davranışın insanın
potansiyelinde mevcut olup üst düzey davranışlardan birisi olduğuna işaret etmişlerdir.
Kur’anı Kerim ve Hadisi şerifleri merkez alan Türk İslam tasavvufunda empatiye hep yer verilmiş
diğerkâmlık ise Kur’anı Kerimdeki infak ve isâr kavramı ile ifade edilmiştir. Türk İslam
tasavvufunun önemli isimlerinden Mevlânâ Celaleddin-i Rumi Mesnevi’sinde hem empati hem
de diğerkâmlık ile ilgili hikayelere bir çok beyitte yer vermiş ve özellikle beşeri münasebetlerde
bu iki kavramın kullanımının olmazsa olmaz derecesinde önemli olduğuna vurgulamıştır. Bazı
beyitlerde Mevlânâ, iki kavramın da karşıtı olan kavramlara da yer vermiş ve bu nitelikteki kişilerin
karşılaşacakları zararları da vurgulamıştır. Bu çalışmada, Mevlânâ’nın asırlar önce empati
ve diğerkâmlık ile ilgili yapmış olduğu tespit ve pratiklerden modern psikolojinin istifadesi
amaçlanmakta ve tabiri caizse gömülü hazine durumundaki tasavvufi eserler ve pratik uygulamaların
ortaya çıkarılarak istifadeye sunulması ve psikolojinin İslam tasavvufu gibi farklı
alanlara yönelmesi gerektiği vurgulanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Psikoloji., Din Psikolojisi, Empati, Diğerkâmlık, Mevlâna

Kaynakça

• Adler, Alfred. İnsan Tabiatını Tanıma, çev. Arda Yörükhan. İş Bankası Yayınları, 2003.
• Atak, Mustafa. Nefs Psikolojisi Kuram Uygulama, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2021.
• Ayten, Ali. Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü, Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Barrett-Lennard, G.T. “The Empaty Sycle: Refinement of a Nuclear Concept”, Journal of Counseling Psychology 28, no. 2 (1981): 91-100.
• Bar-Tal, Daniel. “Altruistic Motivation to Help: Definition, Utility and Operatinalization”, Humboldt Journal of Social Relations 13, no. 1&2 (1986): 3-14.
• Can, Şefik. Hayatı-Şahsiyeti-Fikirleri, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Chittick, William. Sufi’nin Aşk Yolculuğu. çev. Ömer Saruhanoğlu. İstanbul: Litera Yayınları, 2016.
• Çağrıcı, Mustafa. «İsar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Çobanoğlu , Sacide. «Halkbilimsel Metaetik Kuram ile Hacı Bektaş Veli’nin Besmele Tefsirinde Cömert Olmak ve Hırsızlık Yapmak Etik Değerleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, no. 105 (2023): 97-127.
• Dawkins, Richard. Gen Bencildir, Ankara: TÜBİTAK Yayınları, 2004.
• Düzgüner, Sevde. “Pro-sosyal Davranışlarda Diğerkâmlığın (Özgecilik) Tanımı ve Konumu”, Bilimname, no. 4 (2019): 351-373.
• Eflaki, Ahmet. Menakıbül Arifin, çev. Tahsin Yazıcı. Cilt 1. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
• Erikson, H. Erik. İnsanın Sekiz Çağı, çev. Bedirhan T. Üstün ve Vedat Şar. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1984.
• Ferenczi, Sandor. Child Analysis in the Analysis of Adults. Final Contributions to the Problems and Methods of Psychoanalysis, New York: Basic Books, 1931.
• Frager, Robert. Sufi Terapistin Sohbet Günlüğü, çev. Ömer Çolakoğlu. İstanbul: Sufi Kitap Yayınları, 2020.
• Freud, Sigmund. On Freud’s Group Psychology and the Analysis of the Ego, London: Hogart Press, 1920.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ Celâleddin; Hayatı, Eserleri, Felsefesi, İstanbul: İnkılap Yayınları, 1999.
• Gülseren, Şeref. “Eşduyum (Empati): Tanımı ve Kullanımı Üzerine bir Gözden Geçirme”, Türk Psikiyatri Dergisi 12, no. 2 (2001): 131-145.
• Güven, Ahmet Zeki. “Türk Efsanelerinin Değerler Eğitimi Bakımından İncelenmesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11, no. 26 (2014): 225-246.
• Jung, Carl Gustav. Aspects of the Feminine, London: Routledge, 1989.
• Jung, Carl Gustav. Jung Psikolojisi, çev. Mehmet Arap. İstanbul: İlhan Yayınları, 2002.
• Karakaş, Rezan, ve Akın Erdem. “Değerler Eğitimi Bağlamında Siirt Menkıbeleri”, Folklor/ Edebiyat Dergisi 24, no. 94 (2018): 87-101.
• Kohut, Henri. The Restoration of the Self, New York: New York International Universty Press, 1977.
• Konuk, A. Avni. Mesnevi Şerif Şerhi, çev. Mustafa Tahralı. Cilt 2. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2010.
• Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Muhammed Esed, Türkçeye çev. Cahit Koytak – Ahmet Ertürk. Ankara: İşaret Yayınları, 2002.
• Küçük, Osman Nuri . Mevlânâ’ya Göre Manevi Gelişim, İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Lawrance, S. Wrightsman ve Deaux Key. Social Psychology in the 80s, California: Cole Publishing Company, 1982.
• Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi, çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 2001.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi. Dîvân-ı Kebîr, çev. Abdülbaki Gölpınarlı. Cilt 5. 8 cilt. Ankara: KB Yayınları, 2000.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi. Fîhi mâ Fîh, çev. A. Avni Konuk. İstanbul: İz Yayınları, 2018.
• Mevlânâ Celaleddin Rumi. Mesnevi, çev. Adnan Karaismailoğlu. Cilt 3. Akçağ Yayınları, 2010.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi. Mesnevi Şerif, çev. Amil Çelebioğlu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2007.
• Mevlevî, Tahirul. Şerh-i Mesnevi, Cilt 17. İstanbul: Şamil Yayınları, 2006.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Rumi and the Sufi Tradition, Tahran: RCD Cultural Institute, 1974.
• Özdengül, Faik. Aşkın Terapi, Konya: Karatay Akademi Yayınları, 2016.
• Özdoğan, Öznur. İsimsiz Hayatlar: Manevi ve Psikolojik Yaklaşımla, Ankara: Lotus Yayınları, 2005.
• Pliavin, Jane Allayn, ve Wen Charng Hong. “Altruism: A Review of Recent Theory and Research”, Annual Review of Sociology 16 (1990): 27-65.
• Renuka, M. Saharma. “Empaty-A Retrespective on ıt’s Development ın Psychotherapy”, Austr NZJ Psychiatri 26, no. 3 (2009): 377-390.
• Rogers, Carl. “Empatik Olmak Değeri Anlaşılmamış Bir Varoluş Şeklidir”, düz. Füsun Akkoyun. Ankara Üniversitesi EBF Dergisi 16, no. 1 (1983): 103-124.
• Rogers, Carl. Etkileşim Grupları, çev. Hamdullah Erbil. Ankara: Doruk Yayınları, 2003.
• Skinner, Burhus Frederic. The Ethics of Helping People. Altruism, sympathy, and helping: Psychological and Sociological Principles, düz. Lauran Wispe . New York, 1978.
• Tarhan, Nevzat. Mesnevi Terapi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Tarhan, Nevzat. Toplum Psikolojisi ve Empati, İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük, Cilt 2. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1998.