KONYA MEVLÂNÂ DERGÂHI SEMÂHÂNESİ VE KUBBE KASNAĞINDAKİ KUŞAK YAZILARI

Yıl 2024, Sayı: 110, 303 - 328, 24.06.2024

Milad Salmani , Şermin Barihüda Tanrıkorur

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1458383

Öz

Kubbe kasnağı kuşak yazıları; bir mimarî mekânı örten, kubbe kasnağını kuşatan,
kesintisiz, anlam ve stil bakımından birbiriyle bağlantılı, uzun şerit yazılarıdır. Konya Mevlânâ
Müzesi’ndeki tarihî Mevlânâ Dergâhı’nın semâhâne kubbe kasnağında çepeçevre kuşatan Arapça
kûfî kuşak yazılar bulunmaktadır. 400 yılı aşkındır bu semâhâne kubbesi altındaki meydanda,
âdâb ve erkânıyla her Cuma namazından sonra Mevlevî Âyîn-î Şerifleri, güneyindeki Kubbe-i
Hadra altında yatan Mevlevî tarikatının pîri, meşhur mutasavvıf Mevlânâ Celâleddin Rumî ve
tarikatın kurucusu oğlu Sultan Veled’ın huzurlarında icra ediliyordu. Bu çalışmada Mevlânâ
Dergâhı’nın semâhâne kubbe kasnağı kuşak yazıları incelenmiştir. Söz konusu kuşak yazıları,
kubbe ve pandantifler üzerinde yer alan yazı ve kalem işleri ile birlikte 1982 ve 1986 yılları
arasında yapılan geniş onarım çalışmaları sırasında, 20. yüzyılda ilk defa meydana çıkarıldı.
Onarımda nakkaş Mahbûb Efendi’ye ait 19. yüzyıl Türk Ampir üsluplu kalem işlerini örten
muhdes, sıva raspalarından sonra çıkarılıp nakkaş Mustafa Baytal tarafından restore edildi.
1980’den beri doğru çözülmemiş kuşak yazıları, ilk defa mısraların kaynağı, transkripsiyonu
ve anlamı verilerek bu çalışmada deşifre edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Celâleddîn, Dîvân-ı Kebîr, Mevlânâ Dergâhı, Semâhâne, Kuşak Yazıları, Kûfî Hat.

KONYA MEVLÂNÂ DERGÂH’S SEMÂHÂNE (WHIRLING HALL) AND ITS DOME DRUM BELT INSCRIPTIONS

Öz

Dome drum inscriptions are an uninterrupted row of calligraphic inscriptions connected
to each other in both meaning and style, found encircling the drum of a dome. This study
aims at deciphering the uninterrupted row of kufic Arabic inscriptions found encircling the
drum of the dome covering the semâhâne (whirling hall) of the historical Mevlânâ Dergâh
located in the present-day Konya Mevlânâ Museum. For over 400 years the ritualistic Whirling
Ceremony of the Mevlevî Order of dervishes was performed under this semâhâne dome, in the
presence of the pîr (head) of the order, Mawlana Jalaluddin Rumî and his son, Sutan Veled,
the founder of the order, who are buried under the Kubbe-i Hadra (green dome) located to the
south of the semâhâne. These inscriptions were first discovered in the 20th century, during
the extensive 1982-1986 cleaning and repairs of Mustafa Baytal, when the covering plaster
layers of the painter Mahbûb Efendi’s 19th century Turkish Empire style painted decorations
were rasped off the semâhâne’s kubbe and pendentive surfaces. However, since their 1980’s
discovery these kufic dome drum inscriptions have not been read correctly. In this study by
revealing the sources, transcriptions and meaning of the lines of the kufic verses, these dome
drum inscriptions were finally deciphered for the first time

Anahtar Kelimeler

Mawlana Jalaluddin Rumi, Divan-i Shams, Mevlânâ Dergâh, Semâhâne, Dome Drum Inscriptions, Kufic Calligraphy.

Kaynakça

• Akyurt, Mehmet Yusuf. Konya Âsar-ı Atika Müzesi Muhtasar Rehberi. İstanbul: Alaeddin Klişe Fabrika ve Matbaası, 1930.
• Bakırcı, Naci. “1997 Yılı Mevlana Müzesi Semahane Kurtarma Kazısı”. IX. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. 97-109. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 1999.
• Bakırcı, Naci. “Konya Mevlana Dergahı”. İSTEM 10 (01 Aralık 2007), 191-202.
• Bakırcı, Naci. “Mevlâna Müzesi Kubbe-i Hadrâ’nın Kalem İşi Süslemeleri ve Yapılan Restorasyon Çalışmaları”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Özel Sayı (2019), 322-338.
• Baysal, Ali Fuat. “Konya Mevlânâ Dervish Lodge, Ritual Hall (Semahâne) Painted Decoration and Periodic Analysis”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 108 (2023),
• 21-38. https://doi.org/10.60163/hbv.108.002 Baysal, Ali Fuat. Kubbe-i Hadra Kalemişi ve Tezyinatı ve Onarımı. Konya: Palet Yayınları, 2020.
• Baysal, Ali Fuat - Sayin, Ayşe Zehra. “Restorasyon Sonrası Kubbe-i Hadrâ Kalem İşleri Üzerine Değerlendirme”. İSTEM 33 (2019), 39-64. https://doi.org/10.31591/istem.550810
• Çelebi, Evliya. Seyahat-name. İstanbul: İkdam Matbaası, 1314.
• Demir, Elif. Mevlânâ’nın Dîvan-ı Kebîr Adlı Eserinde Geçen Arapça Unsurlar (Bedî’uzzamân-i Furûzânfer’in, Dîvân-ı Kebîr, Kulliyât-ı Şemsi Tebrîzî, Tovzihât-ı Fihrist ve Keşfu’l-Ebyât Eseri’nin Birinci Cildine Göre). Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kırıkkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Demirci, Mehmet. “Hal”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 15/216-218. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1997.
• Diez, Ernest vd. Karaman Devri Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınevi, 1950.
• Dülgerler, Osman Nuri. Karamanoğullar Dönemi Mimarisi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi, 1994.
• Eflaki, Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı, 2006.
• Erdoğan, Muzaffer. “Yavuz Selim Devrinde Konya”. Anıt 15 (1950), 9-16.
• Erol, Erdoğan. “Onarılarak Hizmete Sunulan Kültür Vakıflarımız, Mevlana Müzesi”. Eski Eserler ve Müzeler Bülteni 7 (1986), 20-25.
• Erol, Erdoğan. “Padişah III. Selim’in Mevlânâ’nın Türbesi için Yaptırdığı Pûşide”. Türk Etnografya Dergisi 69 (1991), 9-31.
• Füruzanfer, Bediüzzaman (ed.). Külliyât-ı Şems veya Dîvân-ı Kebîr (Mevlânâ Celâleddîn Muhammed Meşhûr be Mevlevî). 10 Cilt. Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir, 4. Basım, 1378.
• Füruzanfer, Bediüzzaman (ed.). Külliyât-ı Şems veya Dîvân-ı Kebîr (Mevlânâ Celâleddîn Muhammed Meşhûr be Mevlevî). 10 Cilt. Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir, 4. Basım, 1378.
• Füruzanfer, Bediüzzaman. Mevlana Celaleddin. çev. Feridun Nafiz Uzluk. Konya: T.C. Konya Valiliği, 2005.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ Celaleddin (Hayatı, Eserleri, Felsefesi). İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2015.
• Hâfız-ı Şirazi. Divân-ı Hâfız (be Sa’y-ı Sâye). ed. Sâye (Huşeng-i İbtihac). Tahran: İntişârât-ı Kârname, 19. Basım, 1395.
• Hammer-Purgstall, Joseph von. Devlet-i Osmaniye Tarihi. çev. Mehmet Ata Bey. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
• İbn Batuta. Seyahatname-i İbni Batuta. çev. Memmed Şerif Paşa. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• İrteş, M. Semih. “Mevlana Türbesi Kubbe-İ Hadra Kalemişi Restorasyon’unda Yeni Buluntular”. Lale 1/1 (22 Ocak 2020), 6-21.
• İrteş, M. Semih. “Şehzade Mustafa ve Cem Sultan Türbesi Kalem İşleri”. Cem Sultan ve Dönemi. ed. Bilal Kemikli - Olcay Kocatürk. 123-136. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2018. http:// ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=147948750&Dergivalkod=2482
• İrteş, Muammer Semih - Baysal, Ali Fuat. “II. Bayezid Dönemi Kalemişlerinde Bir Üslûp: Yaprak Çıkıntıları”. İSTEM 37 (30 Haziran 2021), 125-140. https://doi.org/10.31591/ istem.959181
• Kamacı, Ayşegül. Bursa Cem Sultan Türbesi Kalem İşleri ve Kompozisyon Özellikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Karaçelebizade, Abdülaziz Efendi. Süleymân-nâme. Kahire: Bulak, 1248.
• Kaya, Murat. “Cem Sultan Türbesi”, 12 Mart 2024. https://www.semerkanddanbosnaya.com/ portfolio/cem-sultan-turbesi/
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Küçükdağ, Fatih. “Konya’da Bir Mevlevi Manzumesi (Pîri Mehmed Paşa Zâviyesi ve Vakfiyesi)”. Vakıf Haftası Dergisi 9 (1992), 159-178.
• Küçükdağ, Fatih. “Sultan Selim Camii ve Külliyesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/516-517. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2009.
• Matrakçı, Nasuh. Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultan Süleyman Hân. ed. Hüseyin Gazi Yurdaydın. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1976.
• Matrakçı, Nasuh. Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i İrakeyn- i Sultan Süleyman Hân. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi:
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed Mevlevî. Külliyât-ı Şems. ed. Bediüzzaman Füruzanfer. Tahran: İntişarat-ı Danişgah-ı Tahran, 1394.
• Önge, Yılmaz. “Konya Mevlana Dergahında Yapılan Son Onarımlar Hakkında Bazı Düşünceler”. VII. Vakıf Haftası Bildirileri (Konuşmalar ve Tebliğler). 319-324. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1990 . Özkafa, Fatih. İstanbul Selâtin Camilerinin Kuşak Yazıları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Özönder, Hasan. “Mevlana Türbe ve Külliyesinin Tamir ve İlaveler Kronolojisi”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi 2 (1987), 13-75.
• Özönder, Hasan. “Mevlânâ Türbesi Mescid ve Semâ-hânesi’nin Son Nakkaş ve Hattatı Konyalı Mahbûb Efendi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1 (1994), 93-108.
• Peçevi, İbrahim. Peçevi Tarihi. ed. Murat Unaz. İstanbul: Neşriyat Yurdu, 1968.
• Ramazanzade, Mehmed Çelebi. Tarih-i Nişancı Mehmed Paşa. İstanbul: Tab’hane-i Amire, 1290.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Fîh-i Mâ Fîh (ve Peyvest-ha-i Nev-Yâfte). ed. Tevfik Subhani. Tahran: Bungah-ı Tercüme ve Neşr-i Kitab-ı Parse, 5. Basım, 1400.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin. Mesnevî-i Ma’nevî. çev. Hicabi Kırlangıç Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015. Sadi-i Şirazi. Gülistan. ed. Muhammed Ali Füruği. Tahran: İntişarat-ı Harezmi, 12. Basım, 1394.
• Sakıb Dede. Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. Kahire: Matbaa-i Vehbiyye, 1283. Solakzade, Mehmed Hemdemi. Solakzade Tarihi. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1297. Şefîi-i Kedkenî, Muhammed Rıza. Gazeliyât-ı Şems-i Tebrîz. 2 Cilt. Tahran: İntişarat-ı Sühan, 1387. Şikârî. Karamanoğulları Tarihi. çev. Mesut Koman. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1946.
• Tabatabai, Seyyid Hasan. Tercüme-i Eş’âr ve İbârât-ı Arabî-i Dîvân-ı Şems. Edebiyat ve Sosyal Bilimler Fakültesi: Tahran Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1381.
• Tanrıkorur, Şermin Barihüda. “Mevleviyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/468-475. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2004 . Tanrıkorur, Şermin Barihüda. Türkiye Mevlevihanelerinin Mimari Özellikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2000.
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Kümbetleri 2: Beylikler ve Osmanlı Dönemi. Ankara: Sevinç Matbaası, 1991.
• Uzluk, Şahabettin. Mevlana’nın Türbesi. Konya: Konya Halkevi Yayınları, 1946.
• Uzluk, Şahabettin. “Türk Mimarisinde Mevlana Türbesi ve Onun Mimari Değeri”. Konya Halkevi Kültür Dergisi Mevlana Özel Sayısı (1943), 144-147.
• Yaltkaya, M. “Mevlana’da Türkçe Kelimeler ve Türkçe Şiirler”. Journal of Turkology 4 (24 Aralık 2010), 112-168. https://doi.org/10.18345/tm.16465
• Yazıcı, Tahsin. “Dîvân-ı Kebîr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 9/432-433. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1994.
• Zennun, Yusuf - Serin, Muhittin. “Kûfî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 26/342-345. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002.