Çağdaş Azerbaycan Türkçesiyle Yazılmış Bir Kasîde-i Bürde Tercümesi

Yıl 2023, Sayı: 50, 403 - 448, 24.12.2023

Milad Salmani

Öz

İslâm dünyasının her köşesinde ve tarihin farklı dönemlerinde Hz. Peygamber adına çeşitli naatlar yazılmıştır. Bu naatlar arasında en çok tanınan, üzerine nazireler ve şerhler yazılan ve bütün İslâm coğrafyasına yazılan naat, Kasîde-i Bürde’dir. Esasında birbirinden tamamen farklı iki Kasîde-i Bürde vardır. İlkini Hz. Peygamber’in hayatta olduğu dönemde Ka˘b bin Züheyr (ö. 24/645 ?) yazmış ve Resûlullah’a okumuştur. Diğerini ise XIII. asırada Mısırlı Muhammed el-Bûsîrî (ö. 696/1296 ?) yazmış ve rivayete göre o da rüyasında Hz. Peygamber’e okumuştur. el-Bûsîrî’nin eserinin adı her ne kadar el-Kevâkibü’d-dürriye fî medhi hayri’l-beriyye olsa da halk arasında Ka˘b bin Züheyr’in eseri gibi Kasîdetü’l-bürde veya Kasîde-i Bürde olarak tanınmaya başlamıştır.
el-Bûsîrî’nin eseri, yazıldıktan sonra hızlıca yayılmaya başlamış, hatta şâir daha hayattayken bu şiiri üzerine iki şerh yazılmıştır. Sonraki dönemlerde bu şiire İslâm âleminin elsine-i selâsesinin diğer iki parçası olan Farsça ve Arapça şerhler ve tercümeler de yazılmaya başlamıştır. Muhammed Bûsîrî’nin şiirine şerh ve tercüme yazmak İslâm dünyasında âdeta bir gelenek hâline gelmiş, bu gelenek günümüze kadar sürmüştür. Son yıllarda Kasîde-i Bürde Tebriz’de “Düzgün” mahlasıyla Türkçe şiirler yazan Hüseyin Muhammedzâde Sadîk tarafından Azerbaycan Türkçesine tercüme edilmiştir. Bu çalışmada öncelikle Hüseyin Muhammedzâde Sadîk’ın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Akabinde Sadîk’ın Türkçe Bürde tercümesi, bazı tespitlerle ve açıklamalarla birlikte sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

el-Bûsîrî, Kasîde-i Bürde, Azerbaycan Türkçesi, Hüseyin Muhammedzâde Sadîk, Düzgün.

Kaynakça

• ALGÜL, Hüseyin, “Haram Aylar”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 105-106.
• Almaany. “Almaani”, 2023. https://www.almaany.com/ar/dict/arar/% D9%86%D8%B3%D9%85/ (Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2023).
• AVCI, Casim, “Kisrā”, DİA, Ankara 2002, XXVI, 71-72.
• AYBAKAN, Bilal, “Selem”, DİA, İstanbul 2009, XXXVI, 402-405.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin, “Bûsîrî (ö. 696/1297 ?)’nin Kasîdetü’l-bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa ö. 1308/1892 Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15/15, 2015, 27-102.
• BAŞOĞLU, Tuncay, “Muhkem”, DİA, Ankara 2020, XXXI, 443.
• BÛSÎRÎ, Şerefeddin, Kasîde-i Bürde (Bâ Şerh ve Ma’nî-i Lügât ve Dü Tercüme-i Manzûm), (Haz. Fürûğ Andelîbiyân), Tahran: İntişarat-ı Tekdıraht, 1392.
• COŞKUN, Vildan, “Tâk-ı Kisrâ”, DİA, İstanbul 2010, XXXIX, 450-451.
• DEMIRAYAK, Kenan, “Kasîdetü’l-bürde”, DİA, İstanbul 2001 XXIV, 566-568.
• FAYDA, Mustafa, “Bedir Gazvesi”, DİA, İstanbul 1992, V, 325-327.
• GÜLER, Ömer Said, Bir Şiir Bir Hırka: Kasîde-i Bürde’nin Türkçe Şerhleri - II.DBY, İstanbul 2023.
• GÜLER, Ömer Said, Nişancı Abdurrahman Abdi Paşa, Kıl Şefâat Yâ Resûlallâh Hudâ Affeylesin: Osmanlı’nın Bürde Şerhleri I. Ketebe Yayınları, İstanbul 2022.
• HAMİULLAH, Muhammed, “Huneyn Gazvesi”, İstanbul 1998, XVIII, 376-377.
• HAMİULLAH, Muhammed, AVCI, Casim, “Uhud Gazvesi”, DİA, İstanbul 2012, XLII, 54-57.
• HANEDA, Koichi, GANJELU, Ali, Tabrizi Vocabulary: An Azeri-Turkish Dialect in İran, Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo 1979.
• HARMAN, Ömer Faruk, “İrem”, DİA, İstanbul 2000, XXII, 443.
• KAYA, Mahmut, “Kasîdetü’l-bürde”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 568-569.
• KAZANCI, Ahmet Lütfi, “Ebrehe”, DİA, Ankara 1994, X, 79-80.
• KERİMİ, Muhammed Rıza, Elimizin Acıyan Yarası (Şerh-i Zindegi ve Âsâr-ı Dr.H. M. Sadîk), İntişarat-ı Tekdıraht, Tahran 1387.
• KIRCA, Celal, “Âd”, DİA, İstanbul 1988, I, 333-334.
• MERTOĞLU, M. Suat, “Ümmī”, DİA, İstanbul 2012 XLII, 309-310.
• MUHAMMEDZADE-İ SADİK, Hüseyin, El Nisgili. (Haz. Eldar Muhammedzade-i Sadik), İntişarat-ı Tekdıraht, Tahran, 1389.
• MUHAMMEDZADE-İ SADİK, Hüseyin, Sefernâme-i Hayâlî-i Hac be Hemrâhı Tercüme-i Kasîde-i Bürde, Qalan Yurd, Tebriz 1398.
• ONAY, Ahmet Talat, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü (Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı), (Haz. Cemal Kurnaz), Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara 2014.
• ONAY, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
• RAHİMİ, Musa, Kava’id-i Türki, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• SEZER, İsmail Hakkı, “Kaside-i Bürde ve Nesir ve Manzum Tercümesi”,Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/10, 2000, 65-88.
• TOPALOĞLU, Bekir, “Esmâ-i Hüsnâ”, DİA, İstanbul 1995, XI, 404-418.
• TOPALOĞLU, Bekir, “Hudûs”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, 304-309.
• TOPRAK, Süleyman, “Haşir”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 416-417.
• TÜLÜCÜ, Süleyman, “Züheyr b. Ebī Sülmā”, DİA, İstanbul 2013, XLIV, 540-542.
• YAVUZ, Salih Sabri, “Mi’rac”, DİA, Ankara 2020, XXX, 132-135.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Kalem”, DİA, İstanbul 2001, XXIII, 243-245.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Kıdem”, DİA, Ankara 2022, XXV, 393-394.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Levh-i mahfûz”, DİA, Ankara 2003, XXVII, 151.