Çevresel ve Manevi Faktörler Bağlamında Hastanelerdeki Manevi Destek Hizmetinin Psiko-Sosyal Uyuma Etkisi

Yıl 2023, , 65 - 100, 30.06.2023

M. Saliha Kars , Naci Kula

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1254178

Öz

Maneviyat, kişilerin sıkıntılı süreçlerinde başvurabilecekleri önemli kaynaklardandır. Yakın geçmişe kadar sağlık alanında önemi ihmal edilen dine/maneviyata olan ilgi günden güne artmaya başlamıştır. Hastalara dolaylı da olsa sosyal açıdan destek sağlayan hizmet alanlarından biri de manevi destek hizmetidir. 1900’lü yılların sonralarında din/maneviyat, sağlık hizmetlerinde önemi yadsınamayacak bir alan olarak kabul görmeye başlamıştır. Yapılan araştırmalar, dinin/maneviyatın fiziksel, ruhsal sağlık ve iyi oluş üzerindeki etkisini ortaya koymaya devam etmektedir. Manevi destek hizmeti, Batı’da yüz yıllık bir geçmişe sahip olan, hastalıkla mücadele edilirken dini/manevi kaynaklardan destek alınması noktasında kişilere rehberlik etmek amacıyla yapılanan bir alandır. Ülkemizde yeni uygulanmaya başlanan bir hizmet sahası olarak manevi destek, hastalık süreçlerinde yaşanılan çeşitli problemlerin aşılmasında dini/manevi kaynakların rehberliğinde hastalara danışmanlık ve rehberlik hizmeti sunmayı amaçlamaktadır. Yaşanan ciddi hastalıklar, psiko-sosyal-manevi pek çok problemi beraberinde getirmektedir. Hastalık sürecinin meydana getirdiği kriz durumunda hastalar, çevresel ve varoluşsal açıdan çeşitli sorunlarla yüz yüze gelebilmektedirler. Bu süreçte hastaların çevresel sıkıntılarının giderilmesi, sosyal destek sağlanması, varoluşsal sorgulamalarının çözümlenebilmesi adına alternatif bakım hizmetlerine duyulan ilginin arttığı gözlemlenmektedir. Hastaların durumunu kabullenme sürecine etki eden kişisel, çevresel, hastalık kaynaklı, dini/manevi temelli pek çok etmen vardır. Bu çalışmada, hastaların psiko-sosyal uyumlarında etkili olduğu düşünülen çevresel ve dini/manevi etkenler incelenmiştir. Hastaların uyum süreçlerini etkileyebilen bu faktörlerin olumsuz tesirlerinin azaltılmasında manevi destek hizmetinin nasıl bir rol üstlendiği manevi destek personellerinin görüşleri doğrultusunda belirlenmeye çalışılmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni tercih edilmiş ve yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Çalışmada İstanbul, Bursa, Ankara, Eskişehir, Adana, Antalya şehirlerinden 24 manevi destek personeliyle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışma, iki ana bölümden oluşmakta olup ilk bölümde teorik çerçeveye, ikinci bölümde mülakat sonuçlarından elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Teorik çerçevenin yer aldığı birinci kısımda din ve maneviyat kavramları tanımlanmış, manevi destek hizmetine dair genel bilgilendirme yapılmış, psiko-sosyal uyum kavramı açıklanmıştır. İkinci kısımda katılımcılarla gerçekleştiren mülakatlar sonucunda elde edilen bulgular aktarılmıştır. Sonuç kısmında elde edilen bulgular özetlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Din, Maneviyat, Manevi destek, Psiko-sosyal uyum

The Effect of Spiritual Support Service in Hospitals on Psycho-Social Adjustment in the Context of Environmental and Spiritual Factors

Öz

Spirituality serves as an important resource for individuals during challenging periods. The interest in religion/spirituality, previously overlooked in the healthcare domain, has been progressively increasing. Religion/spirituality began to be acknowledged as an undeniable aspect of healthcare services in the late 1900s. Ongoing research continues to uncover the impact of religion/spirituality on physical, mental health, and well-being. Spiritual counseling service is a field that has a century-long history in the West, aiming to guide individuals in seeking support from religious/spiritual sources while battling illness. In Turkey, spiritual support has recently emerged as a new service area, aiming to provide counseling and guidance to patients based on religious/spiritual resources, with the intention of overcoming various challenges experienced during the course of illness. Serious illnesses often bring forth numerous psycho-social-spiritual issues. Patients, amidst the crisis brought about by the disease, can face various environmental and existential dilemmas. During this process, there has been an observed increase in interest towards alternative care services, aimed at addressing patients' environmental difficulties, providing social support, and resolving existential inquiries. Various factors, including personal, environmental, disease-related, and religious/spiritual elements, influence patients' acceptance of their condition. This study examines the environmental and religious/spiritual factors believed to have an impact on patients' psycho-social adjustment. Drawing on the perspectives of spiritual support personnel, the study aims to identify the role of spiritual counseling service in mitigating the adverse effects of these factors on patients' adaptation processes. The study employs a qualitative research method, specifically the case study design, and utilizes semi-structured interviews. The interviews were conducted with 24 spiritual support personnel from Istanbul, Bursa, Ankara, Eskisehir, Adana, and Antalya. The study consists of two main sections: the first section provides a theoretical framework, while the second section presents the findings derived from the interview results. The theoretical framework section defines the concepts of religion and spirituality, provides general information about spiritual support services, and explains the concept of psycho-social adjustment. The second section conveys the findings obtained from the interviews with the participants. The conclusion summarizes the obtained findings.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counselling and care, Religion, Spirituality, Spiritual support, Psycho-social adjustment

Kaynakça

• Ağılkaya Şahin, Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Akın, S., & Durna, Z. (2006). Kalp yetersizliği hastalarının psikososyal uyumu. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(2), 1-8.
• Altaş, N. (1999). Hastanelerde dini danışmanlık hizmetleri (Türkiye uygulaması üzerine deneysel bir araştırma). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(1).
• Astrow, A. B., Puchalski, C. M., & Sulmasy, D. P. (2001). Religion, spirituality and health care: Social, ethical and practical considerations. The American Journal of Medicine, 110(4), 283-287.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya sığınmak: Dini başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma (2. bs). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ayten, A. (2018). Din ve sağlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Ayten, A., & Düzgüner, S. (2020). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bilgiler kılavuzu. Ed. A. Ayten & S. Düzgüner, Ed. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ayten, A., & Karagöz, S. (2019). Kanser tanılı hasta ve yakınlarına yönelik manevi danışmanlık ve rehberlik. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Farklı Alanlardan Araştırma Bulguları ve Değerlendirmeler (ss. 187-132). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Ayten, A., Koç, M., Tınaz, N., & Meydan, H. (2018). Bireyin manevi potansiyel ve ihtiyaçlarını dikkate alan bir din eğitimi anlayışı üzerine değerlendirmeler. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. (ss. 213-257). Ed. A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz. (2. baskı, Cilt 1). İstanbul: Dem Yayınları.
• Ayten, A., & Özkan, A. (2020). Hastanelerde manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri. Ed. A. Ayten & S. Düzgüner. (2. baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Balboni, M. J., Sullivan, A., Amobi, A., Phelps, A. C., Gorman, D. P., Zollfrank, A., Peteet, J. R., Prigerson, H. G., Vanderweele, T. J., & Balboni, T. A. (2013). Why is spiritual care ınfrequent at the end of life? Spiritual care perceptions among patients, nurses and physicians and the role of training. Journal of Clinical Oncology: Official Journal of the American Society of Clinical Oncology, 31(4), 461-467.
• Balboni, T. A., Paulk, M. E., Balboni, M. J., Phelps, A. C., Loggers, E. T., Wright, A. A., Block, S. D., Lewis, E. F., Peteet, J. R., & Prigerson, H. G. (2010). Provision of spiritual care to patients with advanced cancer: Associations with medical care and quality of life near death. Journal of Clinical Oncology: Official Journal of the American Society of Clinical Oncology, 28(3), 445-452.
• Chochinov, H., & Cann, B. (2005). Interventions to enhance the spiritual aspects of dying. Journal of Palliative Medicine, 8(1), 103-115.
• Çam, M. O., Saka, Ş., & Babacan Gümüş, A. (2009). Meme kanserli hastaların psikososyal uyumlarını etkileyen faktörlerin incelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 5(2), 73-81.
• Çam, O., & Nehir, S. (2011). Miyokard infarktüsü geçirmiş hastaların psikososyal uyumları ile depresyon ve anksiyete düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 27(2), 47-59.
• Düzgüner, S. (2013). Maneviyat algısı ve diğerkâmlıkla ilişkisi: Kan bağışı örneğinde Türkiye ve Amerika karşılaştırmalı nitel bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Ekşi, H., Kaya, Ç., & Çiftçi, M. (2016). Maneviyat ve psikolojik danışma. [içinde] Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma (ss. 13-28). Ed. H. Ekşi & Ç. Kaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Ekşi, H., Kaya, Ç., & Okan, N. (2020). Maneviyat ve psikolojik danışma. [içinde] Manevi Yönelimli Psikolojik Danışma (ss. 1-24). Ed. H. Ekşi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Ekşi, H., Kırca, B., Aydoğdu, B. N., & Saruhan, V. (2020). Manevî danışmanlık uygulama alanları. [içinde] Manevî Yönelimli Psikolojik Danışma (ss. 300-340). Ed. H. Ekşi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Epstein-Peterson, Z. D., Sullivan, A. J., Enzinger, A. C., Trevino, K. M., Zollfrank, A. A., Balboni, M. J., VanderWeele, T. J., & Balboni, T. A. (2015). Examining forms of spiritual care provided in the advanced cancer setting. The American Journal of Hospice & Palliative Care, 32(7), 750-757.
• H. Sinem, U. B. (2016). Dini danışmanlık eğitimi: AAPC akreditasyon kriterlerinin Türkiye açısından değerlendirilmesi. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 259-302). Ed. A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz. (Cilt 1). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Hill, P. C., & Pargament, K. I. (2003). Advances in the conceptualization and measurement of religion and spirituality: Implications for physical and mental health research. American Psychologist, 58(1), 64-74. https://doi.org/10.1037/0003-066X.58.1.64
• House, J. S., Landis, K. R., & Umberson, D. (1988). Social relationships and health. Science (New York, N.Y.), 241(4865), 540-545.
• İslamoğlu, A. H., & Alnıaçık, Ü. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (SPSS Uygulamalı) (5. bs). İstanbul: Beta Yayınları.
• James, W. (2017). Dinsel deneyimin çeşitleri (Çev. İ. H. Yılmaz). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Jw, E., Bb, O., Th, S., Rc, C., & J, H.-F. (1999). Do patients want physicians to inquire about their spiritual or religious beliefs if they become gravely ill?. Archives of Internal Medicine, 159(15), 1803-1806.
• Karaaslan, S. (2018). Manevi bakım hizmetlerinde etik kurallar ve profesyonel standartlar (ABD, Kanada ve İngiltere örnekleri). [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 281-302). Ed. A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz. (2. baskı, Cilt 1) İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Karagül, A. (2012). Manevi bakım, anlamı, önemi, yöntemi ve eğitimi: Hollanda örneği. Dini Araştırmalar, 15(40), 5-27.
• Kesgin, H. (2020). Sosyal hizmet kurumlarında manevi destek hizmetleri. [içinde] Maneviyata Duyarlı Sosyal Hizmet (ss. 243-270). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kılınçer, H. (2017). Manevi danışmanlık ve rehberlik (MDR) üzerine: Psikoloji, ilahiyat ve tıp alanlarında maneviyat ve MDR algısı. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Teori ve Uygulama Alanları (ss. 19-60). Ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Kocaman, N. (2010). Hastaların psikososyal tepkilerini etkileyen faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(1), 101-112.
• Koç, M. (2018). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hastanelerdeki manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri (1995-2015): Sınırlılıklar ve bir eğitim programı önerisi. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 321-362). Ed. A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz. (2. basım, Cilt 1). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Koenig, H. G. (2005). Faith and mental health: Religious resources for healing. US: Templeton Foundation Press.
• Koenig, H. G. (2012). Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications. ISRN Psychiatry, 2012, 1-33.
• Morris, G. J., & McAdie, T. (2009). Are personality, well-being and death anxiety related to religious affiliation? Mental Health, Religion & Culture, 12(2), 115-120.
• Nelson, C. J., Jacobson, C. M., Weinberger, M. I., Bhaskaran, V., Rosenfeld, B., Breitbart, W., & Roth, A. (2009). The role of spirituality in the relationship between religiosity and depression in prostate cancer patients. Annals of Behavioral Medicine: A Publication of the Society of Behavioral Medicine, 38(2), 105-114.
• Ok, Ü., Gedik, Z., & Erşahin, Z. (2019). Hastalar için manevi bakım. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Özcan, G., Erduran Tekin, Ö., & Kaplaner, K. (2020). Psikolojik danışma kuramları ve maneviyat. [içinde] Manevi Yönelimli Psikolojik Danışma (ss. 25-68). Ed. H. Ekşi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Özkan, A. (2017). Hastanelerde sunulan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri üzerine bir araştırma. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Teori ve Uygulama Alanları (ss. 61-101). Ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Özkan, S. (1993). Psikiyatrik tıp: Konsültasyon-Liyezon psikiyatrisi. İstanbul: Roche Yayınları.
• Pargament, K. I., Koenig, H. G., Tarakeshwar, N., & Hahn, J. (2004). Religious coping methods as predictors of psychological, physical and spiritual outcomes among medically ıll elderly patients: A two-year longitudinal study. Journal of Health Psychology, 9(6), 713-730.
• Price, S. D., & Callahan, J. L. (2017). Religious attendance serves as a protective variable against suicidal ıdeation during treatment. Pastoral Psychology, 66(1), 103-115.
• Puchalski, C. M. (2001). The role of spirituality in health care. Proceedings (Baylor University. Medical Center), 14(4), 352-357.
• Ramírez-Johnson, J., Fayard, C., Garberoglio, C., & Jorge Ramírez, C. M. (2002). Is faith an emotion? Faith as a meaning-making affective process: An example from breast cancer patients. American Behavioral Scientist, 45(12), 1839-1853.
• Riegel, B., & Carlson, B. (2002). Facilitators and barriers to heart failure self-care. Patient Education and Counseling, 46(4), 287-295.
• Rockwell, J. M., & Riegel, B. (2001). Predictors of self-care in persons with heart failure. Heart & Lung, 30(1), 18-25.
• Sağlam, İ., & Yüksel, Z. (2016). Psiko-sosyal destek ve manevi bakım uygulamaları: Augsburg örneği. [içinde] Dezavantajlı Gruplar Psiko-Sosyal ve Manevi Bakım (ss. 203-224). Ed. İ. Çapcıoğlu & F. Z. Belen. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Seçer, İ., Yıldırım, M., Karabulut, F., Dağcı, A., Angın, N. Y., Vural, M. E., Bayram, N. N., Çinici, M., & Kızılgeçit, M. (2021). Covid-19 sürecinde yaşlılarda ruh sağlığı ve dinî başa çıkma uygulamalı bir model geliştirilmesi ve etkililiğinin test edilmesinin tanıtımı. [içinde] Olağanüstü Durumlarda Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Disiplinlerarası Araştırmalar (ss. 249-273). Ed. Ö. F. Söylev, O. Gürsu, & B. Demirtaş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Sokol, D. (2020). Religion and spirituality in medicine: Friend or foe? BMJ (Clinical research ed.), 368, 106.
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. bs). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Şirin, T. (2016). Manevi danışma ve rehberlikte yeni bir model önerisi: İ.H.S.A.N modeli ve vaka sunumu. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 187-211). Ed. A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz. (2. baskı, Cilt 1) İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Tanyi, R. A. (2002). Towards clarification of the meaning of spirituality. Journal of Advanced Nursing, 39(5), 500-509.
• Wright, L. M. (2005). Spirituality, suffering and illness: Ideas for healing. Philadelphia: F.A. Davis Co.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din / Psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yates, J. W., Chalmer, B. J., St James, P., Follansbee, M., & McKegney, F. P. (1981). Religion in patients with advanced cancer. Medical and Pediatric Oncology, 9(2), 121-128.
• Yücel, F. (2018). ABD’de Müslümanlara yönelik dini danışmanlık eğitimi (Hartford Seminary örneği). [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 373-394) Ed. A. Ayten, M. Koç, & T. Tınaz. (2. baskı, Cilt 1) İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Zinnbauer, B. J., & Pargament, K. I. (2013). Dindarlık ve maneviyat. [içinde] Din ve Maneviyat Psikolojisi: Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları (ss. 61-102) Ed. İ. Çapcıoğlu, A. Ayten, R. F. Paloutzian, & C. L. Park (Ed.), & S. Düzgüner (Çev.). Phoenix Yayınevi.
• Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I., Cole, B., Rye, M. S., Butter, E. M., Belavich, T. G., Hipp, K. M., Scott, A. B., & Kadar, J. L. (1997). Religion and spirituality: Unfuzzying the fuzzy. Journal for the Scientific Study of Religion, 36(4), 549–564.