Dine ve Kültüre Duyarlı Psikolojik Danışmanlık-I: Manevi Danışmanlık Perspektifinden Kuramsal Analizler

Yıl 2020, Sayı: 2, 201 - 233, 30.12.2020

Muharrem Aka

Öz

İki ayrı makale şeklinde tasarlanan bu çalışmanın birinci makalesinde dine, kültüre duyarlı psikolojik danışmanlığın kuramsal yapısı incelenmiştir. Teknik anlamda klasik psikolojik danışmanlıktan ayrı olmayan manevi danışmanlık; danışanın aktif katılımıyla, dinî ve manevi kaynaklarının danışma sürecine entegre edilmesidir. Dinî ve manevi değerler; yoğun gerilim ve kaygı durumlarında gerçekliğin algılanması ve anlamlandırılmasıyla ilgili olarak pek çok insan için temel referans noktasıdır. Çünkü inanç ve değerlerin en önemli işlevlerinden biri de krizlerde önemli baş etme kaynakları olarak kullanılmalarıdır. Yani, hayat sürekli problem üretmekte ve insanlar bu durumlarda sıklıkla inançlarına başvurarak durumu anlamlandırma çabası içine girmektedirler. Dinin insan hayatının zor zamanlarında hem teselli sunma ve kontrol duygusu kazandırma hem de anlam sunma ve umut aşılama rolleri bulunmaktadır. Yine çoğu insan için, kriz durumlarında, hayatın doğal akışını bozan beklenmedik durumlarda, travmatik olaylarda din sığınma ve teselli kaynağı olmaktadır. Pozitivist bilim anlayışının etkisiyle terapötik süreçleri ifade eden tüm alanlarda, sorunlarla başa çıkmada dinin rolü ya yok sayılmış ya da eleştirel bir yaklaşım geliştirilmiştir. Fakat son yirmi otuz yıldır sosyal bilimler ve sağlık alanlarında din ve baş etme ile ilgili çalışmaların sayısında büyük bir artış olduğu gözlenmektedir. Din psikolojisi alanında yapılan teorik ve pratik çalışmaların çoğunda dinin, psikoloji alanında bir doğal savunma olduğu görüşünün ötesinde, bir anlam ve değeri olduğuna yönelik eğilimler de artmıştır. Dinî başa çıkma ile uyum sağlama ve ruh sağlığı ilişkisi üzerine deneysel araştırmaların sayısının artmasıyla ortaya çıkan olumlu sonuçlar danışmanlık süreçlerinde de dinî başa çıkma dayanaklarından faydalanma ve terapötik teknikler geliştirme çalışmalarının başlamasını sağlamıştır. Maneviyatla birleşmiş psikoterapik yaklaşımlar her ne kadar daha yeni yeni olsa da başa çıkma metotlarına dayanan umut verici tedavi modelleri gelişmeye başlamaktadır. Bu modellerin faydalı olduklarına yönelik deneysel kanıtlar da yeni yeni ortaya çıkmaya başlamıştır. Dinî geleneklere ait dinî başa çıkma tarzlarının etkilerini değerlendiren araştırmalarda dinî destek, teşvik ve rehberliğin yas duygularıyla baş etmede faydalı olduğu tespiti yapılmıştır. Yine yas ve endişe duygularının üstesinden gelmede dua etme, dinî konuları konuşma ve Kur’an ayetleri okumanın etkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Psikolojik danışmanlık, Din, Psikoloji, İslam

Psychological Counseling Sensitive to Religion and Culture - I: A Theoretical Analysis from the Perspective of Spiritual Counseling

Öz

In the first article of this study designed as two separate articles, the theoretical structure of psychological counseling sensitive to religion and culture was examined. Spiritual counseling that isn’t different from classic psychological counseling technically, t is the integration of religious and spiritual resources into the consultation process with the active participation of the client. Religious and spiritual values are the main reference point for many people regarding the perception and meaning of reality in situations of intense tension and anxiety. Because one of the most important functions of beliefs and values is their use as important coping resources in crises. In other words, life constantly creates problems and people often try to make sense of the situation by referring to their beliefs in such cases. Religion has a role in both providing comfort and control, as well as providing meaning and instilling hope in difficult times of human life. Also, religion is a resource of refuge and consolation for many people in these kinds of crises, in the unexpected situations that disrupt the natural flow of life and in the traumatic situations. Under the influence of the positivist understanding of science, the role of religion in dealing with problems in all fields that express therapeutic processes have either been ignored or a critical approach has been developed. However, it’s been observed that there’s been a huge increase in the number of works on religion and coping with problems in the field of health and social sciences in the last twenty to thirty years. In most of the theoretical and practical works in the field of psychology of religion, there has been a growing tendency that religion has a meaning and value beyond the view that it is a natural defense in the field of psychology. The positive results that emerged as a result of the experimental work on the relationship between coping with religion and spiritual health and the bases enabled them to benefit from the basis of religious success and to develop therapeutic techniques in the counseling processes. Despite the fact that psychotherapeutic approaches combined with spirituality are more recent, promising treatment models which based upon methods of coping skills began to improve. Experimental evidences that these models are useful have been to show up recently. In studies that evaluate the effects of religious coping styles that belong to religious traditions it’s been determined that religious support, encouragement and guidance are useful in dealing with feelings of mourning. On the other hand, it has been determined that praying, talking about religious issues and reading of Koran Verses are effective in overcoming feelings of grief and anxiety.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, Psychological counseling, Religion, Psychology, Islam

Kaynakça

• Acar, M. (2018). Bireysel psikolojik danışmada dini boyut. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ak, M. & Eşen E. & Özdengül, F. (2014). Mevlâna penceresinden bilişsel terapiler. Belişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 3, 133-141.
• Ali, O. & Aboul-Fotouh, F. (2015). Geleneksel ruh sağlığı, başa çıkma stratejileri ve yardım arama davranışı. [içinde] Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma: Kültüre ve Dine Duyarlı Ruh Sağlığı Müdahaleleri. (Çev. V. Yorgun). (ss. 33-47). İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• Altaş, N. (2000). Dini danışmanlığın teorik temelleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 327-350.
• Altaş, N. (2016). Müslüman bir toplumda dini danışmanlık için anlam ve teoloji inşa etmek. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik -I. Ed. A. Ayten vd., (ss. 102-120). İstanbul: Dem Yayınları.
• Altıntaş, E. & Gültekin, M. (2014). Psikolojik danışma kuramları. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Amer, M. & Jalal, B. (2016). Bireysel psikoterapi/psikolojik danışma: Psikodinamik, bilişsel-davranışçı ve hümanistik-yaşantısal modeller. [içinde] Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma: Kültüre ve Dine Duyarlı Ruh Sağlığı Müdahaleleri. (Çev. V. Yorgun). Ed. S. Ahmed & M. Amer. (ss. 87-118). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Amerikan Psikiyatri Birliği. (2014). Psikiyatride hastalıkların tanımlanması ve sınıflandırılması elkitabı DSM-V. (Çev. E. Köroğlu). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• American Association of Pastoral Counselors. (2018). Brief history on pastoral counsel. http://secureshopper.bisglobal.net/Default.aspx?ssid=74&NavPTypeId=1158. E. T.: 30 Ocak 2018
• Ansary, N. & Salloum, R. (2016). Toplum temelli önleme ve müdahale. [içinde] Müslümanlar için psikolojik danışma: kültüre ve dine duyarlı ruh sağlığı müdahaleleri. Ed. A. Sameera & M. Amer (Çev. V. Yorgun). (ss. 161-180). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Apaydın, H. (2016). Din psikolojisi terimler sözlüğü. İstanbul: Bilim Kent Yayınları.
• Aydın, A. (2004). Din ve psikoloji ilişkisi üzerine. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4(1), 15-26.
• Ayten, A. (2012). Psikoloji ve din; Psikologların din ve tanrı görüşleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ayten, A. & Koç, M. & Tınaz N. (2016a). Manevi danışmanlık ve rehberlik- I. İstanbul: Dem Yayınları.
• Ayten, A. & Koç M. & Tınaz, N. (2016b). Manevi danışmanlık ve rehberlik cilt-II. İstanbul: Dem Yayınları.
• Bahadır, A. (2010). Jung ve din. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Baran, Z. (2004). Başarıyı keşfedin. İzmir: Bilgivizyon Yayınları.
• Baymur, F. (1990). Genel psikoloji. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Bektaş, Y. (2006). Kültüre duyarlı psikolojik danışma yeterlikleri ve psikolojik danışman eğitimindeki yeri. Ege Eğitim Dergisi, 7(1), 43-59.
• Belen, F. (2014). Manevi danışmanlıkta bibliyoterapi tekniği ve uygulaması (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cebeci, S. (2010). Bir din öğretimi yaklaşımı olarak dini danışma ve rehberlik. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(19), 53-69.
• Corey, G. (1996). Theory and practice of counseling and psychotherapy. California: Brooks/Cole Publishers.
• Corey, G. (2015). Psikolojik danışma, psikoterapi kuram ve uygulamaları (Çev. T. Ergene). Ankara: Mentis Yayıncılık.
• Cormier, S. & Hackney, H. (2014). Psikolojik danışma stratejiler ve müdahaleler (Çev. S. Doğan & B. Yaka) Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Crapps, R. (2013). Psikanaliz ve din: Freud, Jung, Fromm ve Erikson'un görüşleri. (Çev. A. Ayten). [içinde] Din Psikolojisi. Ed. A. Ayten, , (ss. 57-92). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Curtis, R. & Davis, K. (1999). Spirituality and multimodal therapy: A practical approach to ıncorporating spirituality in counseling. Counseling and Values, 43(3), 199-210.
• Çelimli, Ç. & Güldal, Ş. (2016). Manevi yönelimli danışmanlık ile psikoterapi yöntem ve teknikleri: Doğu ve Batı’dan örnekler. [içinde] Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. Ed. H. Ekşi & Ç. Kaya. (ss. 99-122). İstanbul: Kaknür Yayınları.
• Egan, G. (2011). Psikolojik danışma becerileri (Çev. Ö. Yüksel). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Emmons, R. & Poloutzion, R. (2003). The psychology of religion. Annual Review of Psychology, 377-402.
• Erdur-Baker, Ö. (2007). Psikolojik danışma ve kültürel faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(27), 109-122.
• Foskett, J. & Jacobs, M. (1994). Pastoral counselling. [in]. Handbook of Counselling in Britain. Eds: W. Dryden et al. London: Routledge.
• Frankl, V. (2018). Psikoterapi ve din: bilinçdışındaki tanrı (Çev. Z. Taşkın). İstanbul: Say Yayınları.
• Fukuyama, M. (1990). Taking a universal approach to multicultural. Counselor Education and Supervision, 30(1), 6-17.
• Genia, V. (1999). Seküler psikoterapistler ve dindar danışanlar: Mesleki mülahazalar ve öneriler (Çev. Ü. Ok). Journal of Islamic Research, 12(1), 78-83.
• Gerkin, C. (1997). An introduction to pastoral care. Nashville: Abingdon Press.
• Gladding, S. (2015). Psikolojik danışma kapsamlı bir meslek (Çev. N. Voltan Acar). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Good, J. (2010). Integration of spirituality and cognitive-behavioral therapy for the treatment of depression (Unpublished Doctoral Dissertation). Philadelphia: Philadelphia College of Osteopathic Medicine.
• Göka, E. & Türkçapar, H. & Şirin, H. & Berber, A. & Elverici, M. (1994). Bir vaka: Kültürel fenomenlerin psikiyatrik tanılara etkisi. Kriz Dergisi, 2(1), 188-192.
• Hackney, H. & Cormier, S. (2008). Psikolojik danışma ilk ve teknikleri: psikolojik yardım Süreci El Kitabı (Çev. T. Ergene ve S. Aydemir). Ankara: Mentis Yayıncılık.
• Haque, A. & Kamil, N. (2015). İslam, müslümanlar ve ruh sağlığı. [içinde] Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma: Kültüre ve Dine Duyarlı Ruh Sağlığı Müdahaleleri. Ed. A. Sameera & M. Amer (Çev. V. Yorgun). (ss. 3-31). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Hubble, M. & Duncan, B. & Miller, S. (1999). The heart and soul of change: What works in therapy. Adolescence, 34(805).
• Jung, C. (1933). Modern man in search of a soul. London: K Phul, Trench, Trubner.
• Jung, C. (2010). Psikoloji ve din (Çev. R. Karabey). İstanbul: Okyanus Yayıncılık.
• Kağnıcı, Y. (2013). Çok kültürlü psikolojik danışma eğitiminin rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programlarına yerleştirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(40), 222-232.
• Kara, H. & Sayar, K. & Saygılı, S. (1997). Kültürel psikiyatri açısından depresyon kavramı. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 7(1-4), 42-45.
• Karaca, F. (2011). Din psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• Karagül, A. (2012). Manevi bakım: Anlamı, önemi, yöntemi ve eğitimi (Hollanda örneği). Dinî Araştırmalar, 15(40), 5-27.
• Karaırmak, Ö. (2004). Tinsellik anlayışının psikolojik danışmadaki rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(22), 45-55.
• Karaırmak, Ö. & Aydın, G. (2007). Yapılandırmacı yaklaşım: Çağdaş psikolojik danışma anlayışını ve uygulamalarını biçimlendiren güç. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(27), 91-108.
• Kasapoğlu, F. (2017). Psikolojik danışma süreci ve maneviyat: Bir bütünleştirme arayışı. Hikmet Yurdu, 10(19), 141-157.
• Koç, M. (2012). Manevi-(psikolojik) danışmanlık ile ilgili Batı’da yapılan bilimsel çalışmaların tarihi ve literatürü (1902-2010) üzerine bir araştırma. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 239-276.
• Koç, M. (2016). Manevi-(psikolojik) danışmanlık: Müslüman-Türk diasporası örneği. Bursa: Emin Yayınları.
• Koç, Z. (2003). Kültüre duyarlı psikolojik danışma yaklaşımı: Kuramsal bir inceleme. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(12), 1-17.
• Köse, A. (2012). Freud ve din. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Köse, A. & Ayten, A. (2015). Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Köylü, M. (2010). Ruh ve beden sağlığı ile din ilişkisi üzerine yapılan araştırmaların bir değerlendirmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28(28), 5-36.
• Liddel, P. (1984). Handbook of pastoral counseling. London: Mowbray.
• Mahmood, O. & Ahmed, S. (2016). Psikolojik ölçme ve değerlendirme. [içinde] Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma: Kültüre ve Dine Duyarlı Ruh Sağlığı Müdahaleleri. Ed. S. Ahmed & M. Amer (Çev. V. Yorgun). (ss. 71-85). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Meadow, M. & Kahoe, R. (1984). Psychology of religion: Religion in individual lives. New York: Harper & Row Publisher Inc.
• Merter, M. (2014). Nefs psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Morrison, J. Stacy & M. Elaine, M. & Demmitt, A. (2009). Perceptions of clients and counseling professionals regarding spirituality in counseling. Counseling and Values, 53(3), 183-194.
• Ok, Ü. (1997). Dinsel danışmanlığın teorik çatısı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankarü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ok, Ü. (2008). İnanç bakım ve danışmanlığı: Bir model geliştirme denemesi. [içinde] Manevi Sosyal Hizmetler. Ed. A. Seyyar, (ss. 103-140). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Ok, Ü. (2012). Din psikolojisinin kullanım alanları: Dini danışmanlık ve rehberlik. [içinde] Din Psikolojisi. Ed. F. Karaca. (ss. 1-29). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
• Ok, Ü. (2015). Dinî danışmanlık: tanımı ve tarihi. [içinde] Dinî Danışmanlık ve Din Hizmetleri. Ed. M. Köylü & N. Altaş, (ss. 35-51). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Oman, D. & Thoresen, C. (2013). Din ve maneviyat sağlığı etkiler mi? [içinde] Din ve Manviyat Psikolojisi: Yeni Yaklaşımlar ve Uygulama Alanları. Ed. R. F. Paloutzian & C. L. Park, (Çev. Ö. Çetin), (ss. 295-341). Ankara: Phoenix.
• Özdel, K. (2015). Dünden bugüne bilişsel davranışçı terapiler: Teori ve uygulama. Turkiye Klinikleri J. Psychiatry-Special Topics, 8(2), 10-20.
• Özdoğan, Ö. (2006). İnsanı anlamaya yönelik bir yaklaşım. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(2), 127-141.
• Özen, Y. (2010). Tanrı-sen ve ben üçümüzün yolu -pastoral psikoloji ve danışmanlığın gerekliliği üzerine. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 41-57.
• Peck, M. (2015). Az seçilen yol: Sevginin, geleneksel değerlerin ve ruhsal tekâmülün yeni bir psikolojisi (Çev. S. Ayanbaşı). İstanbul: Akaşa Yayıncılık.
• Rahiem, F. ve Hamid, H. (2016). Ruh sağlığı görüşmesi ve kültürel formülasyon. [içinde] Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma: Kültüre ve Dine Duyarlı Ruh Sağlığı Müdahaleleri. Ed. S. Ahmed ve M. Amer (Çev. V. Yorgun). (ss. 51-70). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Richards, P. & Bergin, A. (2011). A Spiritual Strategy for Counseling and Psychotherapy. Washington DC: American Psychological Association.
• Sayar, K. (1998). Kültür ve psikopatoloji. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 8(3), 176-179.
• Sayar, K. (2000). Psikiyatri ve kültür. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sayar, K. (2010). Sufi psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Schlauch, C. (1985). Defining pastoral psychotherapy. Journal of Pastoral Care. 39(3), 223.
• Schwarzer, R. (1988). Worry and emotionality as seperate componenets in testanxiety. International Review of Applied Psychology, 33, 205-220.
• Shafranske, E. (2013). Klinik psikoloji ve danışmanlık psikolojisinde din psikolojisi. [içinde] Din ve Maneviyat Psikolojisi: Yeni Yaklaşımlar ve Uygulama Alanları. Ed. R. F. Paloutzian & C. L. Park, (Çev. Ş. Turan). (ss. 409-442). İstanbul: Phoenix.
• Söylev, Ö. (2014). Türkiye'de dini danışmanlık ve rehberlik: Alanları, imkânları ve yöntemleri- (Diyanet işleri başkanlığı örneği) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sue, D. & Arrendondo, P. & McDavis, R. (1992). Multicultural counseling competencies and standards: A call to the profession. Journal of Counseling Development, 70(4), 477-484.
• Şahin, Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Şirin, A. (2004). Psikolojik danışma. [içinde] Eğitimde Üçüncü Boyut Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ed. C. Karagözoğlu & İ. Kemertaş (ss. 35-50). İstanbul: Birsen Yayınevi.
• Şirin, T. (2014). Dini danışma ve rehberlik: ihsan modeli manevi danışmanlık. İstanbul: Mim Akademi Yayınları.
• Tarhan, N. (2012). Mesnevi terapi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Vergote, A. (1999). Din inanç ve inançsızlık (Çev. V. Uysal). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Walker, D. Gorsuch, R. & Tan, S.-Y. (2004). Therapists ıntegration of religion and spirituality. Counseling and Values, 49(1), 69-80.
• Yaman, N. (2016). Manevi temelli bütüncül psikolojik danışmanlık. [içinde] Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. Ed. H. Ekşi & Ç. Kaya (ss. 83-97). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Yapıcı, A. (2013). Ruh sağlığı ve din, psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi.
• Young, J. Wiggins-Frame, M. & Cashwell, C. (2000). Interdependence in ethnic identity and self: implications for theory and practice. Journal of Counseling and Development (85), 420-429.
• Young, J. & Wiggins-Frame, M. & Cashwell, C. (2007). Spirituality and counselor competence: A national survey of american counseling association members. Journal of Counseling and Development, 85(1), 47-52.
• Yörükoğlu, A. (2002). Çocuk ruh sağlığı. Ankara: Özgür Yayınları.