Bireysel ve Hastalık Kaynaklı Etkenler Bağlamında Hastanelerdeki Manevi Destek Hizmetinin Psiko-Sosyal Uyuma Etkisi

Yıl 2022, Sayı: 6, 67 - 100, 30.12.2022

M. Saliha Kars , Naci Kula

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1208181

Öz

İnsanların giderek yalnızlaştığı günümüzde zor ve sıkıntılı süreçlerden geçerken, duyulan desteğin profesyonel yollarla sağlanması ihtiyacı hasıl olmuştur. Özellikle hastalık gibi ölümle yüz yüze gelinen bir süreçte kişiler; psikolojik, sosyal ve manevi olarak çeşitli problemler yaşayabilmektedirler. Birey, yaşadığı olumsuz durumun üstesinden gelemediği zaman psiko-sosyal kriz hali yaşamaktadır. Psiko-sosyal kriz, kişideki ruhsal ahengin bozulması durumunu ifade etmektedir. Bireylerin bu beklenmedik olaylar karşısında yeniden denge sağlama mücadelesine psiko-sosyal uyum süreci denilmektedir. Hastalar, yeniden denge haline ulaşmak için verdikleri mücadelede fiziksel tedavileri gerçekleşirken psikolojik, sosyal ve manevi kaynaklardan destek alma ihtiyacı duymaktadırlar. Bütüncül bakımın bir gereği olarak hastaların tedavisi sürecinde ihtiyaç duyduğu psikolojik, sosyal ve manevi desteğin karşılanmasında moral ve motivasyon sağlanmasında görev alan çeşitli hizmet kolları bulunmaktadır. Bu hizmet alanlarından biri de manevi destek uygulamasıdır. Ülkemizde henüz yeni bir uygulama sahası olan manevi destek hizmeti, hastalık sürecinde yaşanan çeşitli problemlerde dini/manevi referanslarla hastalara eşlik etmeyi amaçlamaktadır. Hastaların, hastalık süreci esnasında gösterdikleri psiko-sosyal tepkiler üç ana başlıkta toplanabilmektedir. Bireylerin hastalıklarına uyumunu etkileyen faktörler; hastalığa bağlı olan faktörler, kişisel özellikleri ve çevreyle ilgili faktörler olarak tasnif edilmektedir. Bu araştırma kapsamında hastaların uyum süreçlerine etki eden bireysel ve hastalık kaynaklı etkenler incelenmiştir. Bundan dolayı bulgular bireysel etkenler, hastalıkla ilgili etkenler olarak iki ana başlık altında sunulmuştur. Bu çalışmada bireysel ve hastalık kaynaklı faktörler bağlamında hastaların süreçteki psiko-sosyal uyumları incelenmiş olup hastaların uyum dönemlerinde manevi destek hizmetinin rolü ve etkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma, teorik ve alan araştırması olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde din, maneviyat ve hastanelerdeki manevi destek hizmeti hakkında genel bilgiler verilmiş olup psiko-sosyal uyum kavramı açıklanarak maneviyatla ilişkisi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde mülakat tekniği kullanılarak Ankara, Adana, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul illerindeki hastanelerde görev yapan 24 manevi destek uzmanıyla görüşülerek alan araştırması yapılmıştır. Manevi destek hizmetinin hastaların sürece uyumlarına ne ölçüde etkisi olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise elde edilen bulgular özetlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Maneviyat, Din, Manevi destek, Psiko-sosyal uyum, Spiritual counselling and care, Spirituality, Religion, Spiritual support, Psycho-social adjustment

The Effect of Spiritual Support Service in Hospitals on Psycho-Social Adjustment in the Context of Individual and Illness-Related Factors

Öz

In today's world where people are increasingly lonely, the need to support people going through difficult and troublesome processes via professional means has emerged. Especially in situations when death or an illness is faced, people may experience various psychological, social and spiritual problems. When the individual cannot cope with the happening he/she experiences, a psycho-social crisis is experienced. Psycho-social crisis refers to the deterioration of the spiritual harmony of the person. The struggle of individuals to regain their balance in the face of these unexpected events is called the psycho-social adjustment process. Patients need to receive support from psychological, social and spiritual resources in their struggle to reach a state of balance while their physical treatment is being carried out. As a requirement for holistic care, there are various service branches that take part in meeting the psychological, social and spiritual support that patients need during the treatment process, providing morale and motivation. One of these service areas is the application of moral support. Spiritual support service, which is a new field of application in Turkey, aims to accompany patients with religious/spiritual references in various problems experienced during the disease process. The psycho-social reactions of the patients to their illness can be grouped under three main headings. Factors affecting the adaptation of patients to their illness are classified as; factors related to the patient's illness, personal characteristics and environmental factors. Within the scope of this study, individual and illness-related factors affecting the adaptation processes of patients were examined. Therefore, the findings are presented under two main headings as individual factors and illness-related factors. In this study, the psycho-social adaptation processes of the patients to the illness were examined in the context of individual and illness-related factors, and the role and effect of the moral support service in the adaptation processes of the patients were tried to be revealed. The research consists of two parts: theoretical and field research. In the first chapter, general information about religion, spirituality and spiritual support services in hospitals is given, and the concept of psycho-social harmony is explained and its relationship with spirituality is emphasized. In the second part, a field research was conducted with 24 moral support specialists working in hospitals in Ankara, Adana, Antalya, Bursa, Eskişehir, Istanbul, and it was tried to determine to what extent the moral support service has an effect on the adaptation processes of the patients. The findings are summarized in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counselling and care, Spirituality, Religion, Spiritual support, Psycho-social adjustment

Kaynakça

• Ağılkaya Şahin, Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Akın, S. & Durna, Z. (2006). Kalp yetersizliği hastalarının psikososyal uyumu. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(2), 1-8.
• Altaş, N. (1999). Hastanelerde dini danışmanlık hizmetleri (Türkiye uygulaması üzerine deneysel bir araştırma). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(1), 599-659.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya sığınmak: Dini başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma (2. bs). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ayten, A. (2018). Din ve Sağlık. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Ayten, A., & Düzgüner, S. (2020). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bilgiler kılavuzu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ayten, A., & Özkan, A. (2020). Hastanelerde manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ayverdi, İ., & Topaloğlu, A. (2011). Misalli büyük türkçe sözlük: asırlar boyu târihî seyri içinde (4. bs). İstanbul: Kubbealtı Lugatı.
• Boztilki, M., & Ardıç, E. (2017). Spirituality and health. Journal of Academic Research in Nursing, 3(1), 39-45.
• Chochinov, H., & Cann, B. (2005). Interventions to enhance the spiritual aspects of dying. Journal of Palliative Medicine, 8(Suppl 1), 103-115.
• Çam, M. O., Saka, Ş., & Babacan Gümüş, A. (2009). Meme kanserli hastaların psikososyal uyumlarını etkileyen faktörlerin incelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 5(2), 73-81.
• Çam, O., & Nehi̇r, S. (2011). Miyokard infarktüsü geçirmiş hastaların psikososyal uyumları ile depresyon ve anksiyete düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 27(2), 47-59.
• Çileli, M. (2006). Ölüm. [içinde] Gelişim Psikolojisi (ss. 367-399). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Düzgüner, S. (2013). Maneviyat algısı ve diğerkâmlıkla ilişkisi: kan bağışı örneğinde türkiye ve amerika karşılaştırmalı nitel bir araştırma.( Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Ekşi, H., Kaya, Ç., & Çiftçi, M. (2016). Maneviyat ve psikolojik danışma. [içinde] Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma (ss. 13-28). Ed. H. Ekşi & Ç. Kaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Ekşi, H., Kaya, Ç., & Okan, N. (2020). Maneviyat ve psikolojik danışma. [içinde] Manevi Yönelimli Psikolojik Danışma (ss. 1-24). Ed. H. Ekşi. İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• Ekşi, H., Kırca, B., Aydoğdu, B. N., & Saruhan, V. (2020). Manevî danışmanlık uygulama alanları. [içinde] Manevî yönelimli Psikolojik Danışma (ss. 300-340). Ed. H. Ekşi. İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• Gürsu, O., & Ay, Y. (2018). Din, manevi iyi oluş ve yaşlılık. Journal of International Social Research, 11(61), 1176-1190.
• Işık, H., & Karaman, K. (2020). Ceza infaz kurumlarında manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• İslamoğlu, A. H., & Alnıaçık, Ü. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (SPSS uygulamalı). İstanbul: Beta Yayınları.
• Kalaoğlu Öztürk, Z. (2010). Yaşlı bireylerde ölüm kaygısı. (Uzmanlık Tezi). Anada: Çukurova Üniversitesi.
• Karaaslan, S. (2018). Manevi bakım hizmetlerinde etik kurallar ve profesyonel standartlar (ABD, Kanada ve İngiltere örnekleri). [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 281-302). Ed. A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Karagül, A. (2012). Manevi bakım, anlamı, önemi, yöntemi ve eğitimi: Hollanda örneği. Dini Araştırmalar, 15(40), 5-27.
• Kesgin, H. (2020). Sosyal hizmet kurumlarında manevi destek hizmetleri. [içinde] Maneviyata Duyarlı Sosyal Hizmet (ss. 243-270). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kılınçer, H. (2017). Manevi danışmanlık ve rehberlik (MDR) üzerine: Psikoloji, ilahiyat ve tıp alanlarında maneviyat ve MDR algısı. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Teori ve uygulama alanları (ss. 19-60). Ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Kızılgeçit, M. (2017). Din Psikolojisinin 100’ü. Ankara: Otto Yayınları.
• Kızılgeçit, M. (2020). Din Psikolojisinin 300’ü. Ankara: Otto Yayınları.
• Kocaman, N. (2010). Hastaların psikososyal tepkilerini etkileyen faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(1), 101-112.
• Koç, M. (2018). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hastanelerdeki manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri (1995-2015): Sınırlılıklar ve bir eğitim programı önerisi. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 321-362). Ed. A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz. Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Koenig, H. G. (2005). Faith and Mental Health: Religious Resources for Healing. Templeton Foundation Press. http://site.ebrary.com/id/10320489
• McGrath, J. C. (2011). Posttraumatic growth and spirituality after brain ınjury. Brain Impairment, 12(2), 82-92.
• Mueller, P. S., Plevak, D. J., & Rummans, T. A. (2001). Religious involvement, spirituality and medicine: Implications for clinical practice. Mayo Clinic Proceedings, 76(12), 1225-1235.
• Nelson, C. J., Jacobson, C. M., Weinberger, M. I., Bhaskaran, V., Rosenfeld, B., Breitbart, W., & Roth, A. (2009). The role of spirituality in the relationship between religiosity and depression in prostate cancer patients. Annals of Behavioral Medicine: A Publication of the Society of Behavioral Medicine, 38(2), 105-114.
• Ok, Ü., Gedik, Z., & Erşahin, Z. (2019). Hastalar için manevi bakım. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Özdemi̇r, Ü., & Taşçı, S. (2013). Kronik hastalıklarda psikososyal sorunlar ve bakım. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(1), 57-72.
• Özkan, A. (2017). Hastanelerde sunulan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri üzerine bir araştırma. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Teori ve Uygulama Alanları (ss. 61-101). Ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Özkan, A. (2019). Manevi danışmanlıkta kullanılan kavramlar ve pratikteki algısı. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Farklı Alanlardan Araştırma Bulguları ve Değerlendirmeler (ss. 45-97). Ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Özkan, S. (1993). Psikiyatrik tıp: Konsültasyon- liyezon psikiyatrisi. İstanbul: Roche Yayınları.
• Pieper, J., Hijweege, N., & Smeets, W. (2016). Attentiveness to religious/spiritual coping and meaning questions of patients. Journal of Empirical Theology, 29(1), 78-100.
• Puchalski, C. M. (2001). The role of spirituality in health care. proceedings (Baylor University. Medical Center), 14(4), 352-357.
• Rippentrop, A. (2005). A review of the role of religion and spirituality in chronic pain populations. Rehabilitation Psychology, 50, 278-284.
• Ross, C. E., & Wu, C. (1995). The links between education and health. American Sociological Review, 60(5), 719-745.
• Sağlam, İ., & Yüksel, Z. (2016). Psiko-sosyal destek ve manevi bakım uygulamaları: Augsburg örneği. [içinde] Dezavantajlı Gruplar Psiko-Sosyal ve Manevi Bakım (ss. 203-224). Ed. İ. Çapcıoğlu & F. Z. Belen. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Seçer, İ., Yıldırım, M., Karabulut, F., Dağcı, A., Angın, N. Y., Vural, M. E., Bayram, N. N., Çinici, M., & Kızılgeçit, M. (2021). Covid-19 sürecinde yaşlılarda ruh sağlığı ve dinî başa çıkma uygulamalı bir model geliştirilmesi ve etkililiğinin test edilmesinin tanıtımı. [içinde] Olağanüstü Durumlarda Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Disiplinlerarası Araştırmalar (ss. 249-273). Ed. Ö. F. Söylev, O. Gürsu, & B. Demirtaş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Starbuck, E. D. (1899). The psychology of religion: An empirical study of the growth of religious consciousness. UK: Walter Scott.
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. bs). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Şirin, T. (2016). Manevi danışma ve rehberlik’te yeni bir model önerisi: i.h.s.a.n modeli ve vaka sunumu. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (2. bs, C. 1, ss. 187-211). Ed. A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz. Ankara: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Topuz, İ. (2016). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinde temel nitelik ve yeterlilikler. [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (2. bs, C. 1, ss. 237-257). Ed. A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz. İstanbul: Dem Yayınları.
• Uğurlu, H. S. (2016). Dini danışmanlık eğitimi: AAPC akreditasyon kriterlerinin türkiye açısından değerlendirilmesi. [içinde] Manevi danışmanlık ve Rehberlik (1. bs, C. 1, ss. 259-302). Ed. A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Uysal, V. (2006). Yetişkinlikte dindarlık ve kültürel arka planı. [içinde] Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Problemleri (ss. 207-245). Ed. M. F. Bayraktar. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Wright, L. M. (2005). Spirituality, suffering and ıllness: Ideas for healing. ABD: F.A. Davis Co.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din / Psiko-Sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yücel, F. (2018). ABD’de müslümanlara yönelik dini danışmanlık eğitimi (Hartford Seminary örneği). [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (2. bs, C. 1, ss. 373-394). Ed. A. Ayten, M. Koç, & T. Tınaz. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Zinnbauer, B. J., & Pargament, K. I. (2013). Dindarlık ve maneviyat. (çev. S. Düzgüner). [içinde] Din ve Maneviyat Psikolojisi: Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları (ss. 61-102). Ed. İ. Çapcıoğlu, A. Ayten, R. F. Paloutzian, & C. L. Park. Phoenix Yayınevi.
• Zinnbauer, B. J., Pargament, K. I., Cole, B., Rye, M. S., Butter, E. M., Belavich, T. G., Hipp, K. M., Scott, A. B., & Kadar, J. L. (1997). Religion and spirituality: Unfuzzying the fuzzy. Journal for the Scientific Study of Religion, 36(4), 549-564.