Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Perspektifinden Tanrı Tasavvurları ve Varlık Aşamaları Üzerine Psiko-Teolojik Analizler

Yıl 2023, Sayı: 7, 119 - 147, 30.06.2023

Zeynep Karlık

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1279549

Öz

Bu makalenin amacı, manevi danışmanlık ve rehberlikte danışanın zorlu yaşam olaylarıyla başa çıkmasında, anlam arayış süreçlerinde ve iyi oluş düzeylerini yükseltmede Tanrı tasavvuru ve varlık aşamalarının kullanıldığı bir yaklaşım önermektir. Bu yaklaşımla danışan daha latif hallere geçtikçe ve farkındalık kazandıkça Tanrı karşısındaki konumu değişecek ve ilahî isimleri daha yüksek derecede yansıtabilecektir. Bu ise danışanı birlik bilincine götürerek evrende iyi veya kötü olarak ayrımın olmadığı bir bilinç seviyesine çıkaracaktır. Bu bağlamda makale, Tanrı tasavvuru ve varlık aşamaları psiko-teolojik olarak analiz edilerek değerlendirilmekte ve manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarına kuramsal katkı sağlayacak teorik bir çalışma sunmayı hedeflemektedir. Tanrı tasavvuru, danışanlar arası farklılık gösterdiği gibi inançlara göre de değişiklik arz etmektedir. Bu nedenle bu çalışmada İslam düşüncesi ekseninde Allah tasavvuru modeli önerilmektedir. Tanrı’yı tasavvur ettikten sonra danışanın O’nun karşısındaki konumu varlık aşamalarıyla ifade edilmektedir. Değişen ve gelişen anlamını taşıyan varlık kavramı tüm canlılarda ‘ışık’ı yansıtabilme potansiyeli ile doğru orantılı olmaktadır. İnsanda bu potansiyel en yüksek aşamaya ulaşabilmekte ancak bunun için düşünsel veya davranışsal olarak Tanrı ile arasına koyduğu perdeleri kaldırması gerekmektedir. Bu aşamalar, bilinç aşamaları olarak ilk defa Assagioli tarafından psikoloji ile tasavvufî ögeler birleştirilerek yorumlanmıştır. Frager’ın nefs aşamaları ile bu sınıflandırmayı örtüştürmesi sonucunda psikoloji ve teolojinin ortak oluşturduğu bir metot ortaya çıkmıştır. Bu metoda göre danışan yaşamdaki dünyevî zevkleri sorgulatan bir uyanma deneyimi yaşadığında alt bilincine ışık tecelli etmeye başlamaktadır. Bu tecelliler, danışanın olgunlaşma yolculuğunda eşlik ederek onu ‘ışık’ ile birlemeye götürmektedir. Ancak burada önemli olan konu, danışanın düşünsel ve davranışsal perdelerini kaldırması gerektiğidir. Bilinci değişen danışanın hali değişerek tecelli alma kapasitesini de değiştirecektir. Tanrı’dan gelen tecelliler İbnü’l Arabi’nin ilahî isimler teorisi ile yorumlanarak danışanın halinin tecelli eden ilahî isimlerden kaynaklandığı öne sürülmektedir. Makalede, danışanın zor yaşam olaylarıyla başa çıkmasında, anlam arayış süreçlerinde ve iyi oluş düzeyini yükseltmede Tanrı tasavvuru ve varlık aşamalarının manevi danışmanlık sürecine dâhil edilmesiyle olumlu katkı sağlanacağı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Tanrı tasavvurları, Varlık aşamaları, Nefs aşamaları, Kriz danışmanlığı

Psycho-Theological Analyses on God Images and Stages of Being from the Perspective of Spiritual Counseling and Care

Öz

The aim of this article is to propose an approach in spiritual counseling and guidance, in which God's representation and stages of existence are used in the client's coping with difficult life events, in the search for meaning, and in raising the level of well-being. With this approach, as the client transitions to subtler states and gains awareness, his/her position before God will change, and he/she will be able to reflect divine names at a higher degree. This will take the client to a consciousness of unity and raise him to a level of consciousness where there is no discrimination as good or bad in the universe. In this context, the article analyzes and evaluates God's conception and existence stages psycho-theologically and aims to present a theoretical study that will contribute to spiritual counseling and guidance practices. The concept of God differs between clients as well as according to beliefs. For this reason, in this study, a God representation model is proposed based on Islamic thought. After envisioning God, the client's position before God is expressed in stages of being. The concept of being, which carries the meaning of changing and developing, is directly proportional to the potential to reflect 'light' in all living things. This potential in humans can reach the highest stage, but for this, they need to remove the barriers they put between themselves and God, intellectually or behaviorally. These stages were first interpreted by Assagioli as the stages of consciousness by combining psychology and mystical elements. As a result of Frager's alignment of the stages of the nafs with this classification, a method created by psychology and theology has emerged. According to this method, when the client experiences an awakening that prompts them to question worldly pleasures in life, light begins to appear in their subconscious. These manifestations accompany the client on their journey of maturation, leading them to unite with the 'light'. However, the important issue here is that the client should lift their intellectual and behavioral barriers. The state of the client, whose consciousness changes, will also change, altering their capacity to receive manifestations. The manifestations coming from God are interpreted using Ibn Arabi's theory of divine names, and it is claimed that the client's state is caused by the manifested divine names. The article concludes that including God representation and the stages of existence in the spiritual counseling process will make a positive contribution to the client's coping with difficult life events, the search for meaning, and raising the level of well-being.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, God representations, Levels of existence, Levels of nafs, Crisis counseling

Kaynakça

• Alçelik, Z. (2013). Yaşlılık döneminde Tanrı tasavvuru ve benlik saygısı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Arabi, M. İ. (1980). Fususu’l-hikem (thk. Ebu'l-Ala Afifi). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Arabi, M. İ. (2008). Varlık ağacı şeceretu’l kevn. İstanbul: Kitsan basım yayın.
• Arabi, M. İ. (2017). Fütuhat-ı Mekkiyye. (çev. E. Demirli). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Arıcı ve Tokur (2017). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin Tanrı algıları ve hoşgörü eğilim düzeyleri arasındaki ilişki. Karşılaştırmalı Dini Araştırmalar Dergisi, 12(10), 31-48.
• Arslan, H. (2011). Dindarlılğın boyutları, algıları ve uygulamaları. Hikmet Yurdu Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 4(7), 39-62.
• Asar, Ç. (2020). Lise öğrencilerinin Tanrı tasavvuru ile değer yönelimleri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma: Yalova örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Assagioli, R. (1991). Transpersonal development: The dimension beyond psychosynthesis. Detroit: The Aquarian Press.
• Assagioli, R. M. (2012). Psychosynthesis: A collection of basic writings. USA: The Synthesis Center Inc.
• Avcı, S. (2005). El-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’de İbn Arabî’nin hadis anlayışı. İstanbul: Ensar Yayıncılık.
• Ayiş, M. Ş. (2019). Nefis mertebelerinin psikolojideki karşılıkları üzerine bir değerlendirme: Robert Frager Örneği. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 547-567.
• Arslan, H. (2011). Dindarlılğın boyutları, algıları ve uygulamaları. Hikmet Yurdu Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 4(7), 39-62.
• Bayraktutar, M. (2019). İmam hatip lisesi öğrencileri örnekleminde dini başa çıkma ve Tanrı tasavvuru ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Benson, P. & Spilka, B. (1973). God image as a function of self-esteem and locus of control. Journal for the Scientific Study of Religion, 12(3), 297-310.
• Bonab, B. G. & Namini, A. S. (2010). The Relationship between attachment to God and reliance on God. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1098-1104.
• Borella, J. (2017). Dinsel simgeciliğin bunalımı. (çev. F. L. Topaçoğlu). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bowlby, J. (1988). Asecure base: Parent-child attecment and helaty human development. London And New York: Routledge-Basic Books.
• Çalışkan, H. ve Sağlam H. İ. (2012). Hoşgörü eğilim ölçeğinin geliştirilmesi ve ilköğretim öğrencilerinin hoşgörü eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2 (2), 1431-1446.
• Cili, A. (2006). Meratib-i Vücûd. İstanbul: Furkan Kitaplığı.
• Dalfidan, B. (2019). Tanrı tasavvuru ve mutluluk ilişkisi. (Bursa-İstanbul örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Delgado, C. (2005). A discussion of the concept of spirituality. Nursing Science Quarterly, 18(2), 157-162.
• Dezutter, J. & Luyckx, K. & Schaap-Jonker, H. & Büssing, A. & Corveleyn, J. & Hutsebaut, D. (2010). God Image and happiness in chronic pain patients: The mediating role of disease interpretation. Pain Medicine, 11(5), 765-773.
• Duriez, B. & Fontaine, J. R. J. & Luyten, P. (2001). La religiosité influence-t-elle encorenotre vie? Nouvelles preuves soutenant la différencation des structures devaleurs en fonctionde différents types de religiosité. [içinde] Religion et Développement Humain (ss. 93-113). Ed. V. Saroglou & D. Hutsebaut. Paris: L’Harmattan.
• el-Acluni, İ. M. (2019). Keşfü’l hafa (çev. M. Genç). İstanbul: Beka Yayınları.
• el-Afîfî, E. A. (2000). Fusûsû'l Hikem okumaları için anahtar kavramlar. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Emre, Y. & Yapıcı, A. (2015). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşlarının değer yönelimleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(2), 329-350.
• Frager, R. (2018). Kalp, nefs ve ruh. İstanbul: Sufi Kitap.
• Göcen, G. & Genç, M. (2019). Ebeveyn kaybı yaşamış bireylerde otobiyografik bellek, Allah tasavvuru ve dini başa çıkma. Bilimname: Düşünce Platformu, 2019(40), 313-349.
• Gülfil, D. (2019). Ateistlerde olumsuz Tanrı algısının psiko-sosyal açıdan değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(2), 1289-1312.
• Gündüz, Ş. (2016). Dinler tarihine giriş. Yaşayan dünya dinleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Hayta, A. (2017). Allah'a bağlanmak. İstanbul: Onto Yayınevi.
• Hayta, A. (2006). Anneden Allah'a: Bağlanma teorisi ve İslâm'da Allah tasavvuru. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(12), 29-63.
• Hoffman, L. (2010). Working with the God image in therapy: An experiential approach. Journal of Psychology and Christianity, 29(3), 268-272.
• Izutsu, T. (2012). Kur’an’da Tanrı ve insan. (çev. M. K. Atalar). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Izutsu, T. (1998). lbn Arabi'nin Fusûs'undaki anahtar kavramlar. (çev. A. Y. Özemre). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• İbn Si̇na. (2017). Kitabu’ş-şifa: Metafizik. (çev. E. Demirli & Ö. Türker). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Karlık, Z. (2021). Manevi danışmanlık ve rehberlikte kriz terapisi üzerine düşünceler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Kartal, A. (2009). İlahî isimler teorisi: Allah insan ilişkisi. İstanbul: Hayy Kitap.
• Kasapoğlu, F. (2017). Terapötik süreçte maneviyatın değerlendirilmesi. [içinde] Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat: Kuramlar ve Uygulamalar. Ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2018). İbnü’l Arabi. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Koç, A. (2011). Üniversite öğrencilerinde Tanrı tasavvuru, benlik algısı ve öfke yaşantısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kula, T. (2012). Ergenlerde öfke duygusu; benlik algısı, Tanrı algısı, suçluluk ve utanç duyguları açısından bir değerlendirme (Diyarbakır örneği). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuşat, A. (2006). Ergenlerde Allah tasavvuru: Dindarlığın sosyo-psikolojisi. Adana: Karahan Kitapevi.
• Lange, L. L. & Dolan, S. L. (2021). The role of God image in alcohol and mental health outcomes for trauma-exposed adults. Alcoholism-Clinical And Experımental Research, 45, 237A-237A.
• Markus, H.R. & S. Kitayama (1991). Culture and the self: Implication for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98, 224-253.
• Maturidi. (2003). Kitabü’t tevhid. (çev. B. Topaloğlu). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2011). Tanrıyı tasavvur etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Merter, M. (2012). Dokuz yüz katlı insan. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Merter, M. (2014). Psikolojinin üçüncü boyutu nefs psikolojisi ve rüyaların dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Merwe, E. K. & Eeden, C. & Deventer, H.J.M. (2010). A psychological perspective on God-belief as a source of well-being and meaning. HTS Teologiese Studies, 66(1), 1-10.
• Mijares, S. G. (2015). Modern psychology and ancient wisdom: Psychological healing practices from the world’s religious traditions. New York: Routledge.
• Nurbakhsh, J. (1992). The psychology of sufism. London/New York: Khaniqahi Nimatullahi Publications.
• Özdoğan, Ö. (2005). İnsan Allah ilişkisi. Dini Araştırmalar Dergisi, 7, 135-161.
• Özgen, G. (2017). Tanrı algısı ve psikodinamik terapide kullanılması. [içinde] Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat: Kuramlar Ve Uygulamalar. Ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Peker, H. (1993). Tasavvuf psikolojisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 35–52.
• Pickard, J. G. & Nelson-Becker, H. (2011). Attachment and spiritual coping: Theory and practice with older adults. Journal of spirituality in mental health, 13, 138–155.
• Piaget, J. (2000). Çocukta zihinsel gelişim. (çev. H. Portakal). İstanbul: Cem Yayınları.
• Rizzuto, A. M. (1979). The birth of the living God: A psychoanalytic study. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Potvin, R. H. (1977). Adolescent God images. Review of Religious Research, 19(1), 43-53.
• Schumacher, E. F. (2018). Aklı karışıklar için kılavuz. (çev. M. Özel). İstanbul: Küre Yayınları.
• Schuon, F. (1997). Varlık bilgi ve din. (çev. Ş. Yalçın). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sülü-Uğurlu, E. (2014). Hemşirelikte manevi bakım uygulaması. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 5(3), 187-191.
• Stroope, S. & Draper, S. & Whitehead, A.L. (2012). Images of a loving God and sense of meaning in life. Soc. Indic Res. 111, 25-44.
• Seyhan, B. Y. (2014). Üniversite öğrencilerinde Tanrı tasavvuru ve psikolojik iyi olma hali üzerindeki ilişkiler. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII(1), 65-97.
• Tart, C. (1975). States of consciousness. New York: Plume.
• VanLaarhoven, H. & Schilderman, J. & Visser, K. & Verhagen, C. & Prins, J. (2010). Images of God in relation to coping strategies of palliative cancer patients. Journal of Pain and Symptom Management, 40(4), 495-501.
• Vitz, P. C. & Lynch, C. P. (2010). Thérèse of lisieux from the perspective of attachment theory and separation anxiety. International Journal for the Psychology of Religion. 17(1), 61-80.
• Wei, M. & Ku, T.Y. & Chen, H.J. & Wade, N. & Liao, K.Y.H. ve Guo, G.J. (2012). Chinese Christians in America: Attachment to God, stress,and well-being. Counseling and Values. 57, 162-180.
• Winnicott, D. W. (1998). Oyun ve gerçeklik. (çev. T. Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Wilber, K. (1977). The spectrum of consciousness. Wheaton: Theosophical Publishing House.
• Yapıcı, A. (2007). Ruh sağlığı ve din: Psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitapevi.
• Yıldız, M. & Ünal, V. (2017). Tanrı Tasavvuru ile engelliliğe yönelik tutumlar arasındaki ilişki. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(4), 8-21.
• Yıldoğan, Ç. (2012). 7-12 yaş arası çocuklarda Tanrı tasavvuru, Kırşehir/çiçekdağı ilçesi örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kayseri: Erciyes üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yurdagür, M. (1996). Ayet ve hadislerde Esma-i Hüsna- Allah’ın isimleri. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Yusupu, R. (2017). Yaşlılık sorunlarıyla baş etmede maneviyat ve manevi danışmanlık. [içinde] Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat Kuramlar ve Uygulamalar. Ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.