Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Bağlamında Kriz Durumlarındaki Manevi Terapötik Bilişsel Şemalar

Yıl 2024, Sayı: 9, 9 - 38, 30.06.2024

Zeynep Karlık

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1441518

Öz

Bu makalenin amacı, manevi danışmanlık ve rehberlikte kriz duru-muyla karşılaşan danışana mevcut bilişsel şemalarını genişletecek yeni terapötik bilişsel şemaların kullanıldığı bir yaklaşım önermektir. Öne-rilen bu yaklaşımla danışan, yaşamda başına gelen olayları daha geniş Tanrı şeması, kader şeması, anne-baba şeması, ölüm şeması vb. gibi şemalarla değerlendirdikçe bakış açısını değiştirebilir. Bu ise kriz ola-rak yorumladığı durumlarla gelişiminin bir parçası olarak tesadüfen değil, aşkın/ilahi bir plan doğrultusunda karşılaştığını fark ettirebilir. Bu bağlamda makalede (a) travmatik krizlerden (i) doğal felaketler, (ii) maddi kayıplar, (iii) hastalık ve sakatlık durumları, (iv) boşanma ve (v) ölüm ile (b) gelişimsel krizlerden (i) evlenme, (ii) çocuk sahibi olma ve (iii) emeklilik durumlarıyla karşılaşan danışanlara mevcut bilişsel şemalarının gelişmesini sağlayacak modern psikoloji, din psikolojisi ve İslam psikolojisi kuramlarından oluşan bilişsel şemalar sunulması hedeflenmiştir. McIntosh, şemaların bilişsel işlemi hızlandırmak ve diğer şemalarla bütünleşmek suretiyle anlamlandırmayı kolaylaştırma olmak üzere iki temel işlevi olduğunu vurgulamıştır. Kriz durumlarıy-la karşılaşan danışanlar, yaşadıklarını anlamlandırmaya çalışmakta; an-cak anlam veremediği durumlarda mevcut bilişsel şemalarıyla duru-mu değerlendirmektedir. Doğru oluşturulmuş bir bilişsel şemayla, danışanın problemle karşılaşması durumunda ona kestirme metot ve yollar sunması hedeflenmektedir. Örnek olarak, bu dünyadan sonra yaşam şeması olan danışan, kaybettiklerine daha güzel bir şekilde ka-vuşacağını düşünerek yaşadığı olayın üstesinden daha kolay gelebilir. Ancak, danışandaki mevcut şemalar kriz anlarında işlevsiz kalırsa ya-şanan olaylar anlamlandırılamamakta ve başa çıkma sağlanamamakta-dır. Bu durumun bir diğer sebebi de danışanların kalıp ve önyargılar içeren şemalarını değiştirmeye dirençli olmalarıdır. Özet olarak, mev-cut bilişsel şemalar bazı durumlarda yeni tecrübelerin özümsenmesi-ni sağlayabilirken bazı durumlarda ise danışanın yeni gelişmeleri doğ-ru şekilde kavramasını engelleyebilmektedir. Bundan dolayı bu maka-lede, danışanların mevcut zihinsel şemalarını genişletecek ve başa çıkma süreçlerinin olumlu geçmesini sağlayacak bilişsel-dinî şemalar oluşturulmuştur. Sonuç olarak, makalede, hayata farklı bir açıdan bakmayı kabul eden danışanların yeni bilgilere erişmek suretiyle biliş-sel şemalarını genişletmesi hedeflenmiştir. Kriz durumları karşısında danışanların bilişsel şemalarını nasıl pozitif yönde farklılaştırabileceği ortaya konularak, onların kriz durumlarıyla başa çıkmalarına katkı sağ-lamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Bilişsel şemalar, Travmatik krizler, Gelişimsel krizler, Kriz danışmanlığı

Spiritual Therapeutic Cognitive Schemas in Crisis Situations in the Context of Spiritual Counseling and Care

Öz

The purpose of this article is to propose an approach that uses new therapeutic cognitive schemas to expand the existing cognitive schemas of the client who encounter crisis situations in spiritual counseling and care. With this proposed approach, the client can change his/her perspective as he/she evaluates life events through broader schemas such as the God schema, fate schema, parent schema, death schema, and so on. This can help him/her realize that he/she encounters situations he/she interprets as crises not by coincidence, but as part of transcendent/divine plan. In this context, the article aims to provide cognitive schemas derived from modern psychology, psychology of religion, and Islamic psychology theories that will help clients facing (a) traumatic crises such as (i) natural dis-asters, (ii) financial losses, (iii) illness and disability, (iv) divorce and (v) death, and (b) developmental crises, such as (i) marriage, (ii) hav-ing children, and (iii) retirement, to develop their existing cognitive schemas. McIntosh emphasized that schemas have two main func-tions: to speed up cognitive processing and to facilitate meaning-making by integrating with other schemas. Clients facing crisis sit-uations try to make sense of what they experience, but when they cannot find meaning, they evaluate the situation with their existing cognitive schemas. A well-constructed cognitive schema is intended to provide the client with shortcuts and methods when encountering problems. For example, a client with a schema of life after death may find it easier to cope with loss by thinking that they will reunite with what they have lost in a better way. However, if the existing schemas of the client become dysfunctional during crises, events cannot be made sense of, and coping cannot be achieved. Another reason for this situation is that clients are resistant to changing their schemas that contain stereotypes and prejudices. In summary, while existing cognitive schemas can enable the assimilation of new expe-riences in some cases, in other cases, they can hinder the client’s ability to accurately grasp new developments. Therefore, in this arti-cle, cognitive-religious schemas that will expand the existing mental schemas of clients and ensure positive coping processes have been developed. Consequently, the article aims for clients who accept to view life from a different perspective to expand their cognitive schemas by accessing new information. By demonstrating how cli-ents can positively differentiate their cognitive schemas in the face of crisis situations, it aims to help them cope with crises.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, Cognitive schemas, Traumatic crises, Developmental crises, Crisis counseling

Kaynakça

• Almas, G. (2010). Evlilikte uyum ve inanç gelişimi arasındaki ilişkiler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Amato, P. R. (1994). Life-span adjustment of children to their parents’ divorce. The Future of Children, 4(1), 143-164.
• Amato, P. R. (2000). The consequences of divorce for adults and children. Journal of Marriage and Family, 62(4), 1269-1287.
• Amato, P. R., & Keith, B. (1991). Parental divorce and the well-being of children: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 110(1), 26-46.
• Arabi, M. İ. (2016). Fususu’l-hikem (çev. E. Demirli). Kabalcı Yayınları.
• Arabi, M. İ. (2017). Fütuhat-ı mekkiyye (çev. E. Demirli). Litera Yayıncılık.
• Arı, F. A. (2021). Bilişsel şemalar ve bağlanma. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(4), 1823-1834.
• Arı, R. (2016). Eğitim psikolojisi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• ASAGEM. (2011). Tek ebeveynli aileler. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ayten, A. (2018). Manevi danışmanlık ve rehberlik Cilt: 1. Dem Yayınları.
• Barna, G. (2006). State of the church report 2006. The Barna Group.
• Bartlett, F. C. (1932). Remembering: A study in experimental and social psychology. Cambridge University Press.
• Baynal, F. (2018). Boşanma sonrası başa çıkmada dini ve manevi etkilerin incelenmesi. Bilimname, 35, 253-282.
• Beck, A. T. (2010). Cognitive-behavioral strategies in crisis inter-vention. In F. M. Dattilio & A. Freeman (Eds.), The Guilford Press.
• Blomquist, J. M. (1986). Exploring spiritual dimensions: Toward a hermeneutic of divorce. Pastoral Psychology, 34(3), 161-172.
• Bowlby, J. (1969). Attachment and loss, Vol. 1: Attachment. Basic Books.
• Bradshaw, M., Ellison, C. G., & Flannelly, K. J. (2008). Prayer, God imagery, and symptoms of psychopathology. Journal for the Scientific Study of Religion, 47(4), 644-659.
• Bradshaw, M., Ellison, C. G., & Marcum, J. P. (2010). Attachment to God, images of God, and psychological distress in a nationwi-de sample of Presbyterians. The International Journal for the Psychology of Religion, 20(2), 130-147.
• Bursevi, A. V. (2018). Abdullah Veliyyuddin Bursevi Menakıb-ı Eşrefzade: Eşrefoğlu Rumi’nin menkıbeleri. Büyüyenay Yayınları.
• Celalettin Rumi, M. (2012). Divan-ı kebir. Süre Yayınevi.
• Celalettin Rumi, M. (2017). Mesnevi: C. I (çev. A. Karaismailoğlu). Akçağ Yayınları.
• Chapman, L. K., & Steger, M. F. (2010). Race and religion: Differential prediction of anxiety symptoms by religious coping in African American and European American young adults. Depression and Anxi-ety, 27(3), 316-322.
• Cibran, H. (2019). Ermiş (çev. E. Turan). İndigo Kitap.
• Cüceloğlu, D. (1999). Savaşçı. Remzi Kitabevi.
• Çağlan, K. (2019). Psikolojik hastalıkların yanlış yorumlanması ve inanç eksikliği olarak damgalanması sürecinde manevi destek ihtiyacı [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Çelik, A. (2005). Birey ve toplumun ıslahi açısından Kur’an kıssa-ları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 54-87.
• Çiloğlu, H. S. (2012). Ahmed Amiş Efendi. Şahsi Yayın.
• Egemen, B. Z. (1963). Ölüm üzerine. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI, 34.
• Ekşi, H. (2001). Başaçıkma, dini başaçıkma ve ruh sağlığı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (Doktora Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elkind, D. (1970). The origins of religion in the child. Review of Religious & Search, 12, 35-42.
• Emery, R. (2013). Cultural sociology of divorce: An encyclopedia (Vols. 1-3).
• Erdur Baker, Ö., & Doğan, T. (2016). Kriz danışmanlığı: Müdahaleler ve beceriler. In Erdur Baker, Ö., & Doğan, T. (Eds.), Kriz da-nışmanlığı. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Erikson, E. H. (1950). Childhood and society. Norton.
• Erikson, E. H. (1966). Eight ages of man. International Journal of Psychiatry, 2(3), 281-300.
• Ertuğrul, R. (2017). Kur’an’da helâk olan kavimlerde suç-ceza uyumu -I. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 165-192.
• Fairbairn, W. R. (1954). An object relations tradition. Routledge.
• Fowler, J. W. (1981). Stages of faith: The psychology of human development and the quest for meaning. HarperRow.
• Fowler, J. W., Nipkow, K. E., & Schweitzer, F. (1992). The vocation of faith development theory. In Stages of faith and religious develop-ment: Implications for church (pp. 19-36). SCM-Canterbury Press.
• Freud, S. (2023). Savaş ve ölüm üzerine çağdaş düşünceler (çev. S. Emrem). Can Yayınları.
• Gazali, İ. (2015). Hakikat arayışı: El-münkız mine’d-dalal (çev. A. Tek). Emin Yayınları.
• Gazali, İ. (2015). İhya-u Ulumi'd-Din (çev. M. A. Müftüoğlu). Çelik Yayınevi.
• Gladding, S. T. (2012). Aile terapisi tarihi, kuram ve uygulamaları (çev. İ. Keklik & İ. Yıldırım). Pdrem Yayınları.
• Göcen, G., & Genç, M. (2019). Ebeveyn kaybı yaşamış bireylerde otobiyografik bellek, Allah tasavvuru ve dini başa çıkma. Bilimname, 40, 313-349.
• Göka, E. (2010). Ölme; ölümün ve geride kalanların psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Guenon, R. (1999). Modern dünyanın bunalımı (çev. M. Kanık). Verka Yayınları.
• Guenon, R. (2004). Niceliğin egemenliği ve çağın alametleri (çev. M. Kanık). İz Yayıncılık.
• Holmes, T. H., & Rahe, R. H. (1967). The social readjustment rating scale. Journal of Psychosomatic Research, 11(2), 213-218.
• Hopper, J. (2001). The symbolic origins of conflict in divorce. Jo-urnal of Marriage and Family, 63(2), 430-445.
• Hökelekli, H. (2008). Ölüm, ölüm ötesi psikolojisi ve din. Dem Yayınları.
• Izutsu, T. (2012). Kur’an’da Tanrı ve insan (çev. M. K. Atalar). Pınar Yayınları.
• İbn Miskeveyh. (1983). Ahlakı olgunlaştırma (çev. A. Şener & İ. Kayaoğlu). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İbn Sina. (1959). Fi’l havf mine’l mevt, Ölüm korkusundan kurtuluş risalesi (çev. M. H. Tura). Orhan Mete ve Ortağı Kollektif Şirketi.
• İbn Sina. (2017). Kitabu’ş-Şifa Metafizik (çev. E. Demirli & Ö. Türker). Litera Yayıncılık.
• İsfehânî, R. (2010). El-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Dâru’l-Ma’rife.
• James, R. K., & Gilliland, B. E. (2012). Crisis intervention strategies. Brooks Cole.
• Jiang, F., Yue, X., Lu, S., Yu, G., & Zhu, F. (2016). How belief in a just world benefits mental health: The effects of optimism and grati-tude. Social Indicators Research, 126(1), 411-423.
• Jung, C. G. (2009a). Anılar, düşler, düşünceler. Can Yayınları.
• Jung, C. G. (2009b). İnsan ve sembolleri (çev. A. N. Babaoğlu). Okuyan Us.
• Karataş, Z. (2011). Evde bakım hizmeti sunan aile bireyi bakıcıların moral ve manevi değerlerinin başaçıkmadaki etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartal, A. (2009). İlahi isimler teorisi: Allah insan ilişkisi. Hayy Kitap.
• Kasapoğlu, A. (2005). Kur’an’da terapötik boşanma. Bilimname, 9, 75-87.
• Kasapoğlu, A. (2014). Kur’an’da bir dinî tecrübe olarak Allah’tan yardım dileme ve O’na muhtaçlık: “İstiâne”, “istiğâse” ve “fakr İlâ’llâh”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(2), 81-127.
• Kaya, O. (2002). Ölüm kitabı. Ark Kitapları.
• Kendler, K. S., Liu, X.-Q., Gardner, C. O., McCullough, M. E., Larson, D., & Prescott, C. A. (2003). Dimensions of religiosity and their relationship to lifetime psychiatric and substance use disorders. The American Journal of Psychiatry, 160(3), 496-503.
• Kernberg, O. F. (2005). Dini tecrübe üzerine psikanalitik pers-pektifler (çev. A. Ulvi Mehmedoğlu). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46(1).
• Kısa, C. (2004). Carl Gustav Jung’da din ve bireyselleşme süreci (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kısa, C. (2013). Nesne ilişkileri kuramı ve Tanrı tasavvuru (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Kindi. (2016). Üzüntüden kurtulma yolları (çev. M. Çağrıcı). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kirkpatrick, L. A. (2006). Precis: Attachment, evolution, and the psychology of religion. Archive for the Psychology of Religion, 28, 3-47.
• Kirkpatrick, L. A., & Shaver, P. R. (1992). An attachment-theoretical approach to romantic love and religious belief. Personality and Social Psychology Bulletin, 18(3), 266-275.
• Koenig, H. G. (1995). Religion as cognitive schema. The Internati-onal Journal for the Psychology of Religion, 5(1), 31-37.
• Krause, N., & Ellison, C. G. (2009). Social environment of the church and feelings of gratitude toward God. Psychology of Religion and Spirituality, 1(3), 191-205.
• Krause, N., Emmons, R. A., & Ironson, G. (2015). Benevolent images of God, gratitude, and physical health status. Journal of Religion and Health, 54, 1503-1519.
• Krumrei, E. J., Mahoney, A., & Pargament, K. I. (2011). Spiritual stress and coping model of divorce: A longitudinal study. Journal of Fa-mily Psychology, 25(6), 973-985.
• Kula, M. N. (2002). Deprem ve dini başa çıkma. Journal of Divinity Faculty of Hitit University, 1(1), 234-255.
• Kübler-Ross, E. (1994). Ölüm yeni bir doğuştur (çev. A. Aslan). Ruh ve Madde Yayınları.
• Lacan, J. (2014). Baba’nın adları (çev. M. Erşen). Monokl Yayınları.
• Lashani, Z., Shaeiri, M. R., Asghari-Moghadam, M. A., & Golzari, M. (2012). Effect of gratitude strategies on positive affectivity, hap-piness and optimism. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 18(2), 157-166.
• Lee, D., & Young, K. (2001). Post-traumatic stress disorder: Di-agnostic issues and epidemiology in adult survivors of traumatic events. International Review of Psychiatry, 13(3), 150-158.
• Levin, J. (2001). God, love, and health: Findings from a clinical study. Review of Religious Research, 42(3), 277-293.
• Lundberg, C. D. (2010). Unifying truths of the world’s religions: Practi-cal principles for living and loving in peace. Heavenlight Press.
• Mahdi Eskandari, Bahman Bahmani, Fariba Hassani, & Ali Asgari. (2015). Effectiveness of cognitive-existential group therapy on mental health and images of God in parents of children with cancer. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality, 2(12), 3-14.
• Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396.
• McCullough, M. E., Emmons, R. A., Kilpatrick, S. D., & Larson, D. B. (2001). Is gratitude a moral affect? Psychological Bulletin, 127(2), 249-266.
• McIntosh, D. N. (1995). Religion-as-schema with implications for the relation between religion and coping. The International Journal for the Psychology of Religion, 5(1), 1-16.
• Murken, S., & Schowalter, M. (2003). Religion und psychische gesund-heit-empirische zusammenhänge komlexer konstrukte. Einführung in die Reli-gionspsychologie. Paderborn.
• Mutahhari, Ş. M. (2014). Adl-i İlahi (çev. H. Hatemi). Kevser Yayınları.
• Nathanson, I. G. (1995). Divorce and women’s spirituality. Journal of Divorce & Remarriage, 22(3-4), 179-188.
• Ok, Ü. (2007). İnanç psikolojisi. Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Ouellette, J. A., & Wood, W. (1998). Habit and intention in everyday life: The multiple processes by which past behavior predicts future behavior. Psychological Bulletin, 124(1), 54-74.
• Öngider, N. (2013). Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(2).
• Palabıyıkoğlu, R. (1996). Durumsal krizler, kriz ve krize müdahale. A.Ü. Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Paloutzian, R. F. (1996). Invitation to the psychology of religion. Allyn & Bacon, Inc.
• Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. Guilford Press.
• Pargament, K. I., Olsen, H., Reilly, B., Falgout, K., Ensing, D. S., & Van Haitsma, K. (1992). God help me: II. The relationship of religi-ous orientations to religious coping with negative life events. Journal for the Scientific Study of Religion, 31(4), 504-513.
• Pargament, K. I., Smith, B. W., Koenig, H. G., & Perez, L. (1998). Patterns of positive and negative religious coping with major life stressors. Journal for the Scientific Study of Religion, 37(4), 710-724.
• Rasmussen, H. N., Scheier, M. F., & Greenhouse, J. B. (2009). Optimism and physical health: A meta-analytic review. Annals of Behavi-oral Medicine: A Publication of the Society of Behavioral Medicine, 37(3), 239-256.
• Razi, E. B. (2018). Et-Tıbbu’r-ruhani. İz Yayıncılık.
• Rowatt, W., & Kirkpatrick, L. (2002). Two dimensions of at-tachment to God and their relation to affect, religiosity, and personality constructs. Journal for the Scientific Study of Religion, 41, 637-651.
• Sağ, B. (2016). Erken dönem uyumsuz şemalar ve pozitif algının, psikolojik dayanıklılık, depresyon ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkinin incelenme-si (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Schimmel, A. (2001). İslam’ın mistik boyutları (çev. E. Kocabıyık). Kabalcı Yayınları.
• Schmidt, N., Joiner, T., Young, J., & Telch, M. (1995). The sche-ma questionnaire: Investigation of psychometric properties and the hierarchical structure of a measure of maladaptive schemas. Cognitive Therapy and Research, 19, 295-321.
• Schumacher, E. F. (2018). Aklı karışıklar için kılavuz (çev. M. Özel). Küre Yayınları.
• Scioli, A., Chamberlin, C. M., Samor, C. M., Lapointe, A. B., Campbell, T. L., MacLeod, A. R., & McLenon, J. (1997). A prospective study of hope, optimism, and health. Psychological Reports, 81(3 Pt 1), 723-733.
• Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind. Psycho-logical Inquiry, 13(4), 249-275.
• Soygüt, G., & Demir, E. Y. (2014). Şema terapisi ile izlenen bir olgu bağlamında panik bozukluğu ile şemalar arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 3(2).
• Stark, R. (2008). What Americans really believe. Baylor University Press.
• Suzuki, K. (1987). Schema theory: A basis for domain information de-sign. USA: A symposium conducted at the Annual Meeting of the As-sociation for Educational Communications and Technology. Topçu, N. (2013). Var olmak. Dergâh Yayınları.
• Trope, Y., & Liberman, N. (2010). Construal-level theory of psychological distance. Psychological Review, 117, 440-463.
• Wadsworth, B. J. (2015). Piaget'nin duyuşsal ve bilişsel gelişim kuramı. Z. Selçuk (Ed.). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Watkins, P. C. (2014). Gratitude and the good life: Toward a psychology of appreciation. Springer Netherlands.
• Webb, A. P. (2008). A religious coping model of divorce adjust-ment (Yayımlanmamış Doktora Tezi). The University of Texas.
• Winnicott, D. W. (1965). The maturational processes and the facilitating environment. International Universities Press.
• Yalom, I. D. (2008). Güneşe bakmak ölümle yüzleşmek (çev. Z. İyidoğan Babayiğit). Kabalcı Yayınevi.
• Yaparel, R. (1994). Depresyon ve dini inançlar ile tabiatüstü nedensel yüklemeler arasındaki ilişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 275-299.
• Yazır, E. H. (2023). Hak dini Kur’an dili: C. IV. Azim Dağıtım.
• Yıldız, İ. (2021). Kur’ân çerçevesinde farklı dine mensup ebeveyn-çocuk arasındaki ilişkinin sınırları. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 21(1), 237-266.
• Yıldız, M. (2006). Ölüm kaygısı ve dindarlık. İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Yıldız, M., & Ünal, V. (2017). Tanrı tasavvuru ile engelliliğe yönelik tutumlar arasındaki ilişki. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(4), 8-21.
• Young, J. E. (1990). Cognitive therapy for personality disorders: A sche-ma-focused approach. Professional Resource Exchange.
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema the-rapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.