13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 131 - 161, 01.01.2021

Filiz Karakuş

Öz

Bu makalede, Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi camileri arasında çok önemli bir yere sahip olan ahşap direkler üzerinde taşınan ve düz ahşap çatı ile örtülü camiler ele alınmıştır. Orta Asya’daki ahşap direkli cami geleneğinin sürdürülmesi ile Türkler tarafından Anadolu’ya getirilmiş olan bu yapı tipinin Anadolu Selçuklu Devleti Dönemi’nde, 13. yüzyılda çok önemli örnekleri ortaya konmuştur. Bu çalışmada, bu yapı tipinin en görkemli örneklerinden olan Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Afyon Ulu Camii, Ankara Arslanhane (Ahi Şerafettin Camii) ve Sivrihisar Ulu Camii incelenmiştir. Söz konusu yapılar ile ilgili arşiv ve literatür araştırmaları yapıldıktan sonra, yapılara ait katalog çalışması yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında yapıların plan, cephe gibi biçimsel özellikleri, yapım tekniği, plan tipi, giriş sayısı, son cemaat ve mahfil kat olup olmaması gibi genel özellikleri, çevre ilişkisi, taşıyıcı eleman ve mimari elemanlar gibi mekânsal özellikleri incelenmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda 13. yüzyılda Anadolu’da inşa edilen ahşap direkli camiler üzerine genel bir değerlendirme yapılmıştır. 13. yüzyılda inşa edilen Konya Sahipata Camii geçirdiği yangından sonra genel özellikleri tamamen değiştiği için çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi, ahşap direkli camiler, 13. yüzyıl

EVALUATION STUDY ON WOODEN PILLAR MOSQUES BUILT IN ANATOLIA IN THE 13TH CENTURY

Öz

In this article, mosques that are carried on wooden poles, which have a very important place among Anatolian Seljuk and Principalities (Beyliks) Period mosques and covered with flat wooden roofs, are discussed. With the continuation of the wooden pillar mosque tradition in Central Asia, very important examples of this building type, which were brought to Anatolia by the Turks in the Anatolian Seljuk State Period, were revealed in the 13th century. In this study, Beyşehir Eşrefoğlu Mosque, Afyon Ulu Mosque, Ankara Arslanhane (Ahi Şerafettin Mosque) and Sivrihisar Ulu Mosque, which are the most magnificent examples of this building type, were investigated. After the archive and literature researches about these buildings were done, a catalog study of the buildings was made. Within the scope of this study, the formal features of the buildings such as plan, facade, construction technique, plan type, number of entrances, the presence of the last congregation and the presence of a gathered floor, the environmental relation, the spatial characteristics such as the carrier element and the architectural elements were examined. In line with the data obtained, a general evaluation was made on the mosques with wooden pillars built in Anatolia in the 13th century. Konya Ortakata Mosque, built in the 13th century, was excluded from the scope of the study since its general characteristics changed completely after the fire.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuks, Principalities (Beyliks) Period, mosques with wooden pillars, 13th. century

Kaynakça

• Referans1 Akok, Mahmut, (1976). “Konya Beyşehirinde Eşrefoğlu Camii ve Türbesi”, Türk Etnografya Dergisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, sayı XV, s.5-34.
• Referans2 Altınsapan, Erol. (1988). “Sivrihisarda Türk Mimarisi”, Konya Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Referans3 Apa, Gülay. (2008). “Erken Dönem Osmanlı Selâtin Cami Minberleri”, İstem Dergisi (6:11), s.249-277.
• Referans4 Arık, Rüçhan. (1973). “Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Cami”, Ankara, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayını.
• Referans5 Aslanapa, Oktay. (2007). “Türk Sanatı”, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Referans6 Aygen, Mehmet Saadettin. (1973). “Afyonkarahisar Camileri”, Ankara, Türkeli Yayınları.
• Referans6 Bakırer, Ömür. (1976). “Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları”, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Referans7 Çetinaslan, Mustafa. (2013). Hünkâr Mahfillerinin Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Osmanlı Dönemi Örnekleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:29, s.61-74.
• Referans8 Denknalbant, Ayşe, (2012). “Sivrihisar Ulucamii”, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul, s.116-117.
• Referans9 Erdemir, Yaşar. (1999). “Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Câmi ve Külliyesi”, Beyşehir, Beyşehir Vakfı Yayınları.
• Referans10 Erken, Sabih. (1983). “Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I”, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans11 Eskici, B., (2008). “Ankara Mihrabları”, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans12 Kaya, Fevzi. (2014). “Afyonkarahisar Ulu Camii”, Taşpınar Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, sayı 13, s.80-83.
• Referans13 Konyalı, İ. Hakkı. (1978). “Ankara Camileri”, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans14 Konyalı, İ., Hakkı. (1991). “Abideleri ve Kitabeleri ile Beyşehir Tarihi”, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Referans15 Kuran, Aptullah. (1972). “Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”, Malazgirt Armağanı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.179-186
• Referans16 Kurtbil, Zeynep Hatice. (2012). Afyon Ulu Camii, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul, s.82-83.
• Referans18 Mülayim, Selçuk. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler Selçuklu Cağı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Referans19 Oral, M. Zeki, (1962). “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı 5, Ankara, s.23-77.
• Referans20 Öney, Gönül, (1970). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap Teknikleri, Sanat Tarihi Yıllığı 1969/1970, İstanbul, s.143.
• Referans21 Öney, Gönül. (1971). “Anadolu’da Türk Devri Yapıları”, Ankara, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Referans22 Öney, Gönül, (1976). “Türk Çini Sanatı”, İstanbul, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
• Referans23 Öney, Gönül. (1990). Ankara Arslanhane Camii, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans24 Önge, Yılmaz. (1968), “Konya Beyşehirinde Eşrefoğlu Süleyman Bey Hamamı”, Vakıflar Dergisi, 7, s.139-144.
• Referans25 Önge, Yılmaz. (1968). “Anadolu Mimari Sanatında Ahşap Stalaktitli Sütun Başlıkları”, Önasya Mecmuası, 4(37), s.1-17.
• Referans26 Önge, Yılmaz. (1975). “Selçuklularda ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar”, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Referans27 Önge, Yılmaz. (1997). “Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemi’nde Su Yapıları”, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Referans28 Uysal, A. Osman. (2006). Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Referans29 Uysal, Zekiye. (1993). “Afyon Ulu Câmii’nin Ahşap Üzerine Boyalı Nakışları”, 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (Afyonkarahisar, 22-24 Ekim 1993), Afyon, s.236-248.
• Referans30 Uysal, Zekiye. (2014). “18. Yüzyıldan Ahşap Direkli İki Cami”, Turkish Studies, Volume 9/10, 1107-1123.
• Referans31 Yavuz, Ayşıl, (1987). The Presence of the Sultan's Mahfil in Pre-Ottoman Anatolian Mosques", Ars Turcica I. Atken des VI. Internationalen Kongresses for Türkische Kunst, München, s. 351-361.
• Referans32 Yetkin, Şerare. (1986). “Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişimi”, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.