YİTİK BİR MİRAS: SAMSUN DEMİRYOLU YERLEŞKESİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 846 - 855, 01.07.2022

Serap Faiz Büyükçam

Öz

Erken Cumhuriyet’in bir nişanesi olan demiryollarının odağa alındığı bu çalışmada Samsun-Sivas Demiryolu’nun Samsun yerleşkesi çalışmaya konu alınmıştır. Cumhuriyetin yaklaşık ilk yirmi yılına damga vuran demiryolu siyasetinin taşradaki örneklerinden olan Samsun Demiryolu Yerleşkesi, kentteki konumu ve yapı stoku kapsamında tartışmaya açılmıştır. İşletmeye açıldığı 1926’lardan günümüze politik, kentsel ve teknolojik söylemlerle gelişen ve değişen yerleşkenin özgün varlığına dair literatüre kayıt düşmek amaçlanmıştır. Çalışma literatür taraması, arşiv araştırması ve saha çalışmaları üzerine kurgulanmıştır. Erken Cumhuriyet’in mimarlık mirası Samsun Demiryolu Yerleşkesi’nin kent belleği ve demiryolu tarihi üzerindeki etkileri göz önüne alındığında, geriye kalan özgün birkaç yapısının ve fiziksel izlerinin korunması gerektiği ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Demiryolu, Demiryolu mirası, Samsun, İstasyon, Erken cumhuriyet

THE LOSS HERITAGE: SAMSUN RAILWAY CAMPUS

Öz

In this study, which focuses on the railways, a sign of the Early Republic, the Samsun campus of the Samsun-Sivas Railway was the subject of the study. Samsun Railway Campus, which is one of the first examples of the railway policy in the province, which marked the first twenty years of the Republic, was opened to discussion within the scope of its location in the city and building stock. It is aimed to record the original existence of the campus, which has developed and changed with political, urban and technological discourses since 1926, when it was opened for business. The study is based on literature review, archive research and field studies. Considering the effects of the Samsun Railway Campus, the architectural heritage of the Early Republic, on the urban memory and railway history, it has been argued that a few remaining original structures and physical traces should be preserved.

Anahtar Kelimeler

Railway; Railway heritage Samsun, Station, Early republic

Kaynakça

• Anonim, (1978). Bütün Yönleriyle Samsun, 3. Cilt.
• Aslanoğlu, İ., (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Avcı, M., (2014). “Atatürk Dönemi Demiryolu Politikası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 54, s. 39-58.
• Batur, A., (2007). Modern Olmak: Bir Cumhuriyet Mimarlığı Arayışı, içinde: Modern Türk Mimarlığı. Ed. Renata Holod, Ahmet Evin, Suha Özkan. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2007.
• Bozdoğan, S., (2008). Modenizm ve Ulusun İnşası. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çolak, F., (2013). “Atatürk Dönemi’nde Türkiye Cumhuriyeti’nin Ulaşım Politikasına Genel Bir Bakış”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/2, s. 345-364.
• Erkan, İ. ve Haştemoğlu, H. Ş., (2013). “Anadolu’da Modern Bir İstasyon Binası: Ali Çetinkaya İstasyonu”, Mimarlık, 374.
• Faiz Büyükçam, S. ve Yalçınkaya, Ş., (2019). “Bir Yeniden Kullanım Uygulamasında Dönüşümün İzleri: Samsun Cerrahi Aletler Müzesi”, Uluslararası 19 Mayıs Multidisipliner Çalışmalar Kongresi. İKSAD Yayınevi, s. 564-581.
• Faiz Büyükçam, S. ve Yalçınkaya, Ş., (2022). “Erken Cumhuriyet’in Kayıp Mirası: Samsun Sahil Demiryolu, Mimarlık, 424, s.70-76.
• Gönenç, L., (2006). “2000’li Yıllarda Merkez-Çevre İlişkilerini Yeniden Düşünmek”, Toplum ve Bilim, Sayı: 105, s. 129-152.
• Güven, R. F., (2011). Samsun’da Bir TCDD Lojmanı Restorasyon Önerisi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Haştemoğlu, H. Ş., (2012). Demiryolu İstasyon Binalarına Yeni Fonksiyon Önerileri Geliştirilmesi, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Hasol, D., (2017). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. İstanbul: YEM Yayın.
• İpek, N., (2015). Samsun'un Değerleri, içinde. Geçmişten Günümüze Samsun/Canik ve Değerleri. Ed. Osman Köse, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Karaca, B., (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Samsun-Sivas Demiryolu Projeleri ve Bu Yolun Açılması (1857-1931), içinde: İlkadımdan Cumhuriyet’e Milli Mücadele. Ed. Osman Köse. Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü.
• Kösebay Erkan, Y. ve Ahunbay, Z., (2008). “Anadolu Demiryolu Mirası ve Korunması”, itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, 7(2), s. 14-24.
• Köşkeroğlu, E., (2006). “Demıryolu Mırası – Korunması”, Dosya 03, TMMOB Ankara Şubesi Yayınları, Bülten 45, s. 19–23.
• Sarısakal, B., (2012). Samsun’da Unutulmayan Olaylar. Samsun Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı.
• Sezginalp, Ş., (2020). Station Buildings in The History Of Turkish Railways: Catalogue Of Buildings Constructed Between 1850s–1950s, Yüksek lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sezginalp, Ş. F. ve Sezginalp, P., (2021). “Demiryolu Mirası: Arşiv ve İstasyonların İzleri”, Mimarlık, 420, s. 36-40.
• Shils, E., (1975). Center and Periphery: Essays in Macrosociology. Chicago: The University of Chicago Press,
• Sönmez, F. ve Arslan Selçuk, S., (2018). “Kayseri Tren İstasyonu ve Çevresinin Kentin Modernleşme Sürecine Katkısı Üzerine Bir Okuma”, Megaron, 13(1), s. 85-101.
• Tankut, G., (1993). Ankara’nın İmarı. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Tekeli, İ., (1998). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması, içinde: 75 yılda Değişen Kent ve Mimarlık. Ed. Yıldız Sey. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Tekeli, İ., (2007). Türkiye’de Mimarlığın Gelişiminin Toplumsal Bağlamı, içinde: Modern Türk Mimarlığı. Ed. Renata Holod, Ahmet Evin, Suha Özkan. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Tekeli, İ., (2011). Türkiye’nin Mimarlık Tarihi Bakımından Cumhuriyet Nasıl Bir Bağlam Oluşturuyor, içinde: Cumhuriyet’in Mimarlık Mirası. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S., (2004). Cumhuriyet’in Harcı 1: Köktenci Modernitenin Doğuşu, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Topal, C., (2008). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Samsun Ekonomisi. Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı.
• URL 1, Samsun Sahil Demiryolu (dar hat) ve Samsun-Sivas Demiryolu ayrım kavşağı, [erişim tarihi 2021 19 Aralık]; Erişim: http://wowturkey.com/t.php?p=/tr779/Ahmed_Bayezid_110120.jpg
• URL 2, Mert Irmağı Yakınlarında Samsun İstasyon Yerleşkesi, [erişim tarihi 2021 30 Aralık]; Erişim: http://wowturkey.com/t.php?p=/tr791/Ahmed_Bayezid_34089974_137095950491926_5267570749005203.jpg
• URL 3, Samsun Garı, [erişim tarihi 2021 19 Aralık]; Erişim: https://twitter.com/tcddemiryollari/status/881135376634662912.
• URL 4, 1990’larda Samsun Gar/lar/ı ve yakın çevresi, [2021 20 Aralık]; Erişim: http://wowturkey.com/t.php?p=/tr779/Ahmed_Bayezid_Eski_ve_yeni_tren_gari_1200_x_813.jpg
• Us, F., Meriç, H. ve Tsanatskenishvili, G., (2017). “Kent Belleğinin Canlandırılması: Samsun Kent Müzesi”, Mimarlık, 398.
• Yavuz, Y. ve Özkan, S., (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yılları, içinde: Modern Türk Mimarlığı. Ed. Renata Holod, Ahmet Evin, Suha Özkan. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Yıldırım, İ., (2001). Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.