KONUT VE KONUT ÇEVRESİNİN KALİTESİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLERE İLİŞKİN KULLANICI ÖNCELİKLERİNİN İNCELENMESİ: KONYA ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 4, 1142 - 1165, 01.10.2023

Sinan Levend , Mehmet Akif Sağ

https://doi.org/10.7456/tojdac.1327167

Öz

Türkiye’de yapılı çevrenin oluşumunu, başta inşaat sektörüne hâkim olan yatırımcılar olmak üzere diğer aktörler arasındaki siyaset yönlendirmektedir. Bu durumun konut üretim sürecinde insanların ihtiyaç ve önceliklerinin göz ardı edilmesine neden olabilmektedir. Diğer taraftan sürdürülebilir ve yaşanabilir yapılı çevre üretmenin temel koşulu katılımcı bir yaklaşım benimsemektir. Bu çerçevede çalışmanın amacı insanların konut ve konut çevresinin kalitesini belirleyen faktörlere ilişkin önceliklerini belirlemek ve COVID-19 salgınının insanların tercihleri üzerindeki etkisini anlamaktır. Çalışmanın örneklem alanı olan Konya kent merkezinde, COVID-19 öncesi ve sonrası olmak üzere iki ayrı dönemde nicel veriler toplanmıştır. Veriler Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre, katılımcılar için mahremiyet ve güvenlik faktörleri, konut ve konut çevresinin kalitesini belirleyen en önemli unsurlardır. Bununla birlikte katılımcılar yapılaşma tipi olarak az katlı yapıları ve site tipi yapılaşmayı öncelemektedir. Ayrıca katılımcılar, güvenlik açısından komşuluk olgusuna dayalı sosyal kontrol mekanizmasının, güvenlikli-korunaklı sitelere göre daha öncelikli olduğunu düşünmektedir. COVID-19 salgınının insanların konut ve konut çevresinin kalitesini belirleyen faktörlere ilişkin önceliklerini etkilediği ancak etkinin sınırlı olduğu bulunmuştur. Salgın sürecinde yaşanan travma, gelecekte ortaya çıkabilecek olağanüstü durumlara karşı daha dayanıklı yaşam çevreleri oluşturma ihtiyacını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Konut, konut çevresi, mahalle tasarımı, katılım, AHP

EXAMINING USER PRIORITIES REGARDING FACTORS DETERMINING THE QUALITY OF HOUSING AND HOUSING ENVIRONMENT: THE CASE OF KONYA

Öz

The politics direct the formation of the built environment in Turkey among various actors, including investors dominating the construction industry. This situation can lead to disregarding people's needs and priorities in the housing production process. On the other hand, adopting a participatory approach is essential to producing a sustainable and livable built environment. In this context, the study aims to determine people's priorities regarding factors that determine the quality of housing and housing environment and to understand the impact of the COVID-19 pandemic on people's preferences. Quantitative data were collected in Konya city centre, the study's sample area, in two separate periods: before and after COVID-19. The collected data were analyzed using the Analytic Hierarchy Process (AHP) method. According to the research findings, privacy and security factors for the participants are the most critical factors that determine the quality of housing and the housing environment. In addition, participants prefer low-rise buildings and site-type development as housing types. Furthermore, participants believe that the social control mechanism based on the neighborhood phenomenon is more important than the secure-sheltered sites regarding security. The study found that the COVID-19 pandemic affected people's priorities regarding factors determining housing quality and its environment, but the impact was limited. Nevertheless, the trauma experienced during the pandemic reveals the need for creating more resilient living environments for future extraordinary situations.

Anahtar Kelimeler

housing, housing environment, neighborhood design, participation, AHP

Kaynakça

• Adalı, S., Ökten, S., Şener, H., Eruzun, C., Şencan, H. & Balcı, Y. (1999). Türk ailesinin yaşadığı mekanlara / konutlara ilişkin eğilimler. T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Albrechts, L. (2010). How to enhance creativity, diversity and sustainability in spatial planning: strategic planning revisited. M. Cerreta, G. Concilio, & V. Monno (Ed.), Making strategies in spatial planning (s. 3-25) içinde. Springer.
• Alkan, L. (2016). Konut alanları tasarımı giriş bilgileri. Ö. Y. Ercoşkun (Ed.), Kentsel tasarıma giriş (s. 141-156) içinde. Gazi Üniversitesi.
• Al-Kodmany, K. (2000). Using web-based technologies and geographic information systems in community planning. Journal of Urban Technology, 7(1), 1-30.
• Alver, K. (2013). Mahalle: mahallenin toplumsal ve mekansal portresi. Hece.
• Arnstein, S. (1969). A ladder of citizen participation. Journal of the American Institute of planners, 35, 216-224.
• Ataöv, A. (2013). Karar verme süreçlerinin demokratikleşmesinde stratejik yaklaşımın rolü ve örnek uygulamalar süreç tasarımı, katılım ve eylem. Planlama Dergisi, 23, 125-133.
• Baeten, G. (2011). Neoliberal planning: Does it really exist?. T. Taşan-Kok & G. Baeten (Ed.), Contradictions of neoliberal planning: Cities, policies, and politics (s. 205-211) içinde. Springer.
• Banerjee, T., ve Baer, W. C. (2013). Beyond the neighborhood unit: Residential environments and public policy. Springer.
• Bektaş, C. (2003). Yuva mı? Mal mı?. Literatür.
• Bektaş, C. (2018). Türk Evi. YEM.
• Bhushan, N. & Rai, K. (2007). Strategic decision making: applying the analytic hierarchy process. Springer.
• Brower, S. (2017). Neighbors and neighborhoods: Elements of successful community design. Routledge. Bruns, B. (2003). Water tenure reform: Developing an extended ladder of participation. RCSD Conference, Chiang Mai, Thailand.
• Cihangir Çamur, K. (2005). Yeni liberalizm ve küreselleşme: Kent planlamanın değişen içeriği. T. Çalgüner (Ed.), Şehircilik Çalışmaları (s. 59-84) İçinde. Nobel.
• Çalışkan, O. (2017). Kentsel tasarım. S. S. Özdemir, Ö. B. Özdemir Sarı ve N. Uzun (Ed.), Kent planlama (s. 387-428) içinde. İmge Kitabevi.
• de FSM Russo, R. & Camanho, R. (2015). Criteria in AHP: A systematic review of literature. Procedia Computer Science, 1123-1132.
• DEFRA. (2014, 10 Temmuz). Neighbourhood Planning. London: Department for Environment, Food & Rural Affairs. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/336100/defra-year-end-accounts-2013-14.pdf adresinden alındı
• DETR, & CABE. (2000). By design, Urban design in the planning system: towards better practice. Department of the Environment, Transport and the Regions and Commission for Architecture and the Built Environment.
• EPA. (2018, 10 Aralık). About Smart Growth. United States Environmental Protection Agency: https://www.epa.gov/smartgrowth/about-smart-growth#smartgrowth adresinden alındı
• Filipović, M. (2007). The Analytic Hierarchy Process as a support for decision making. Spatium, 44-59.
• Florida, R., Rodríguez-Pose, A. & Storper, M. (2021). Cities in a post-COVID world. Urban Studies, 1–23.
• Geray, C. (1995). Kent yönetimi için yeni yaklaşımlar ve komşuluk (mahalle) biriminin önemi. Çağdaş Yerel Yönetimler, 4(6), 27-38.
• Habitat, U. (2014). A new strategy of sustainable neighbourhood planning: Five principles. United Nations Human Settlements Programme.
• Harvey, D. (2002). Sınıfsal Yapı ve Mekânsal Farklılaşma Kuramı. A. Alkan ve B. Duru (Ed.), 20. Yüzyıl Kenti (s. 147-172) içinde. İmge Yayınevi.
• Harvey, D. (2003). Sosyal Adalet ve Şehir. Çev. M. Moralı, Metis Yayınları.
• IAP. (2014, 10 Ekim). IAP2 Spectrum of Public Participation. 10 10, 2018 tarihinde International Association of Public Participation : https://cdn.ymaws.com/www.iap2.org/resource/resmgr/foundations_course/IAP2_P2_Spectrum_FINAL.pdf adresinden alındı
• Innes, J. & Booher, D. (2004). Reframing public participation: strategies for the 21st century. Planning Theory & Practice, 419-436.
• Irvin, R. & Stansbury, J. (2004). Citizen participation in decision making: is it worth the effort? Public Administration Review, 64(1), 55-65.
• Kayserili, A. & Kocaman, S. (2014). Türkiye'de modern konut kültürü. A. Keçeli, ve Ş. Çelikoğlu (Ed.), Kent çalışmaları I; kentsel mekân, sosyal dışlanma, marka kentler, yoksulluk, peyzaj, kentsel gelişim ve kentleşme sorunları (s. 253-274) içinde. Detay.
• Kılıç, H. & Ayataç, H. (2019). Konut Sunum Biçimlerinin İstanbul’un Sosyokültürel ve Mekansal Değişimine Etkileri. Megaron, 109-121.
• Kleinhans, R. (2006). Residents’ social capital after neighbourhood transformation. V. Gruis, H. Visscher, & R. Johannes (Ed.), Sustainable neighbourhood transformation (s. 67-92) içinde. IOS Press.
• Koca, D. (2015). Türkiye’de çağdaş konut üretiminin yeniden okunması. Tasarım+ Kuram, 11(19), 19-36.
• Koschinsky, J. & Talen, E. (2015). Affordable housing and walkable neighborhoods: A national urban analysis. Cityscape, 17(2), 13-56.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space. Blackwell.
• Medved, P. (2017). Leading sustainable neighbourhoods in Europe: Exploring the key principles and processes. Urbani Izziv, 28(1), 107-121.
• Morris, E. (2011). Down with eco-towns! Up with eco-communities or Is there a need for model eco-towns? A review of the 2009-2010 eco-town proposals in Britain. Eco City Planning-Policies, Practice and Design, 113-130.
• Mu, E. & Pereyra-Rojas, M. (2017). Practical decision making an introduction to the Analytic Hierarchy Process (AHP) using Super Decisions V2. Springer.
• Nasar, J. (2003). Does neotraditional development build community? Journal of Planning Education and Research, 23(1), 58-68.
• New Urbanism. (2018, 14 Kasım). Principle of New Urbanism. New Urbanism: http://www.newurbanism.org/newurbanism/principles.html adresinden alındı
• Ouazad, A. (2021). Resilient Urban Housing Markets: Shocks Versus Fundamentals. I. Linkov, J. M. Keenan, & B. D. Trump (ed.), COVID-19: Systemic Risk and Resilience (s. 299-331) içinde. Springer
• Özparlak, F. & Meşhur, M. Ç. (2012). Sokaktan siteye dönüşen yarı kamusal mekanlar: Komşuluk ilişkileri üzerine. Mimarlık Dergisi, 36(5), 1-5.
• Özpolat, A. (2020). Türkiye'de kentleşme politikaları ve konut talebini etkileyen faktörler: SVEC analizi. Kriter.
• Park, Y. & Rogers, G. O. (2015). Neighborhood planning theory, guidelines, and research: Can area, population, and boundary guide conceptual framing? Journal of Planning Literature, 30(1), 18-36.
• Perry, C. A. (1929). The neighborhood unit: A scheme of arrangement for the family-life community regional plan of New York and its environs. Routledge.
• Punter, J. (2007). Developing urban design as public policy: Best practice principles for design review and development management. Journal of Urban Design, 12(2), 167-202.
• Rahnama, M., Roshani, P., Hassani, A., ve Hossienpour, S. (2012). Use principles of new urbanism approach in designing sustainable urban spaces. International Journal of Applied Science and Technology, 2(7), 195-203.
• Roy, P. (2015). Collaborative planning–A neoliberal strategy? A study of the Atlanta BeltLine. Cities, 43, 59-68.
• Saaty, R. (1987). The Analytic Hierarchy Process—What it is and how it is used. Mathematical Modelling, 161-176.
• Saaty, T. (1990). How to make a decision: the analytic hierarchy process. European Journal Of Operational Research, 48(1), 9-26.
• Saaty, T. (2003). Decision-making with the AHP: Why is the principal eigenvector necessary. European Journal of Operational Research, 145(1), 85-91.
• Saaty, T. (2008). Decision making with The Analytic Hierarchy Process. International Journal of Services Sciences, 1(1), 83-98.
• Salihoğlu, T. & Türkoğlu, H. (2019). Konut çevresi ve kentsel yaşam kalitesi. Megaron, 14, 203-217.
• Sharifi, A. (2016). From Garden City to Eco-urbanism: The quest for sustainable neighborhood development. Sustainable Cities and Society, 1-16.
• Sipahi, E. B. (2016). “Geleneksel” mahalleden “yeni” mahalleye neoliberal dönüşümün risk algısına etkisi üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 851-864.
• Stangl, P. & Guinn, J. (2011). Neighborhood design, connectivity assessment and obstruction. Urban Design International, 16(4), 285-296.
• Sungur, M., ve Aydın, D. (2021). Konya konutlarında (1920-1980) mekânsal mahremiyetin sosyal paradigmalar bağlamında incelenmesi. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 16(32), 387-414.
• Talen, E. (2010). Affordability in new urbanist development: Principle, practice, and strategy. Journal of Urban Affairs, 32(4), 489-510.
• Talen, E. & Koschinsky, J. (2013). The walkable neighborhood: A literature review. International Journal of Sustainable Land Use and Urban Planning, 1(1), 42-63.
• Taşan-Kok, T. (2011). Introduction: Contradictions of Neoliberal Urban Plannin. T. Taşan-Kok & G. Baeten (Ed.). Contradictions of neoliberal planning: Cities, policies, and politics (pp. 1-19) içinde. Springer.
• Tezcan, M. & Penbecioğlu, M. (2010). Neoliberal kentleşme süreci ve kıyı kentlerinde mutenalaştırma; İzmir Alaçatı üzerine bir araştırma [bildiri sunumu]. TMMOB Şehir Plancıları Odası Dokuzuncu Türkiye Şehircilik Kongresi: Kentleri Korumak/Savunmak, Antalya.
• TÜİK. (2022, 22 Haziran). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK): https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden alındı
• Türel, A. (2012). Konut Politikası. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük (s. 294-295) içinde. Ninova.
• Türkoğlu, H., Terzi, F., Salihoğlu, T. & Bölen, F. (2019). Residential satisfaction in formal and informal neighborhoods: the case of Istanbul, Turkey. Archnet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 112-132.
• UN HABITAT. (2021). Cities and Pandemics: Towards a More Just, Green and Healthy. UN Habitat.
• Wargent, M. & Parker, G. (2018). Re-imagining neighbourhood governance: the future of neighbourhood planning in England. Town Planning Review, 89(4), 379-402.
• Wheeler, S. (2013). Planning for sustainability: Creating livable, equitable and ecological communities. Routledge.
• Yıldız, M. C. & Gündüz, M. (2015). Komşuluk Kültürü. Nobel.
• Yörükan, T. (2012). Sosyolojik ve sosyal psikolojik görüş açısıyla şehir, konut ve mahremiyet. Atatürk Kültür Merkezi.