KÜRESELLEŞME, MEKANSAL PLANLAMA YAKLAŞIMLARINDAKİ DEĞİŞME VE KAMU YARARI

Yıl 2011, Cilt: 5 Sayı: 11, 53 - 74, 25.07.2016

Tolga Levent Yasemin Sarıkaya Levent

Öz

Son dönemlerde, gündelik hayatın tüm boyutlarında önemli değişmeler gerçekleşmektedir. Birçok araştırmacıya göre, bu değişmelerin temelinde bir makro süreç olarak küreselleşme bulunmaktadır. Küreselleşme etkilediği bu boyutlara bağlı olarak mekansal yapıları da değiştirmekte ve dönüştürmektedir. Bu dönem içerisinde, ulus-devlet güç kaybetmekte, bölgeler ve kentler yeni ekonomik düzenin işleyişi için önemli odaklar haline gelmektedir. Bu değişim süreci içerisinde, planlamanın mekansal sorunları ele alma biçimleri de, küresel bağlamın piyasa mekanizmalarını planlamanın önüne geçirme taleplerinden doğrudan etkilenmektedir. Bunun sonucunda, kentsel ölçekte, sermayenin mekansal taleplerinin hayata geçirilmesini zorlaştıran bütüncül kent idealleri geri plana atılmakta ve kentsel yapıları etkileyen mekansal gelişme, özellikle büyük kentlerde, küresel sermayenin finanse ettiği tekil kentsel projelere dayandırılmaktadır. Bu değişim, planlama müdahalesinin gerekçelendirilmesinde kullanılan en temel ilke olan kamu yararı ile planlama arasındaki mesafenin açılmasına neden olmaktadır. Bu çalışma, böyle bir bağlam içerisinde, kamu yararı ve planlama arasındaki uyumlu ilişkinin nasıl bozulduğunu ve hangi koşullar içerisinde yeniden üretilebileceğini tartışmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, ilk olarak, kentlerin ve kentsel planlamanın yeni bağlamı olarak küreselleşme çözümlenmeye çalışılmış, daha sonra küreselleşmenin mekansal taleplerinin nasıl hayata geçirileceği konusunda kritik önemde olan planlama yaklaşımlardaki değişme irdelenmiştir. Çalışma, söz konusu değişmenin kamu yararı ve planlama arasındaki ilişkiyi nasıl zayıflattığı ve bu ilişkinin nasıl yeniden üretilebileceği ile sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

küreselleşme, yeni planlama yaklaşımları, kamu yararı

Globalization, Changes in Spatial Planning Approaches and Public Interest

Öz

In recent decades, there have been significant changes in all dimensions of daily lives. According to many researchers, on the basis of these changes, there has been globalization, as a macro process. Parallel to the changing dimensions of daily lives, spatial structures of all spatial scales have also been changed and transformed. In this period, nation-states begin to lose their power, while regions and cities become significant nodes for the functioning of new economic order. With the processes of intertwined changes, the ways of handling spatial issues of urban planning have been also influenced by the global context where the market mechanisms enforce new types of planning practices. The result is the strengthen of globally financed urban redevelopment projects by neglecting the conceptualizations of cities as wholes that are fostered by comprehensive planning. One of the main results of all these changes in urban planning context becomes the increasing gap between planning and public interest, which is the basic principle used for the legitimation of planning intervention. In this framework, this study aims to understand the reasons of the deterioration of harmonic relations between planning and public interest and the ways of restoration of these relations. To fulfill this aim, firstly, the process of globalization influencing the cities and urban planning is examined. Then the changes in planning approaches are investigated since planning has a key function by realization of spatial demands of globalization in the process of urban development. The study ends with an examination of the changing relations between planning and public interest and a discussion how these relations could be restored.

Anahtar Kelimeler

globalization, new planning approaches, public interest

Kaynakça

• Albrechts, L. (2004) “Strategic (Spatial) Planning Reexamined”, Environment and Planning B, c. 31., s. 743-758.
• Alexander, E. R. (1992) Aproaches to Planning, Gordon and Breach, Philadelphia.
• Alexander, E. R. (2002) “The Public Interest in Planning: From Legitimation to Substantive Planning”, Planning Theory, vol 1(3), s. 226-249.
• Ataöv, A. (2007) “Planlamada Sosyal Bilimcinin Değişen Rolü: Toplumdan Biri Olmak”, METU JFA, c. 24., no. 1., s. 139-152.
• Azrak, Ü. (2002) “Kamu Yararı Kavramı ve Planlama Oturumu”, 1968’den 21. YüzyılaUlusal Fiziki Planlama Semineri, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, s.57-62.
• Bademli, R. (2002) “Koruma Politikaları ve Fiziksel Planlama Oturumu”, 1968’den 21. Yüzyıla Ulusal Fiziki Planlama Semineri, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, s.105-113.
• Bartoli, H. (2000) Rethinking Development: Putting an End to Poverty, UNESCO, Economics, Paris.
• Beauregard, R. A. (1990) “Bringing the City Back”, Journal of the American Planning Association, c. 56., no. 2., s. 210-215.
• Bilsel, C. (2006) “Kentsel Dönüşüm, Çözülen Kentler ve Parçalanan Kamusal Alan”, Mimarlık, c. 327., Ankara
• Campbell, H. ve Marshall, R. (2002) “Utilitarianism’s Bad Breath? A Re-Evaulation of the Public Interest Justification for Planning”, Planning Theory, vol 1(2), s. 163-187.
• Cassinelli, C. W. (1958) “Some Reflections on the Concept of the Public Interest”, Ethics, cilt 69., sayı 1., s. 48-61.
• Castells, M. (1994) “European Cities, The Informational Society, and the Global Economy”, New Left Review, vol. 1/204 (March-April), s. 18-32.
• Castells, M. (1997) The Power of Identity, The İnformation Age: Economy, Society and Culture, Vol. II., Blackwell Publishing, USA.
• Çubuk, M. (2002) “Fiziksel Planlamada Şehircilik ve Mimarlık Oturumu”, 1968’den 21. Yüzyıla Ulusal Fiziki Planlama Semineri, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, s.162-165.
• Ersoy, M. (2000) “Plan Değişiklikleri ve Yargı Denetimi”, içinde Mekan Planlama ve Yargı Denetimi, s. 44-71, (der.), Melih Ersoy ve Çağatay Keskinok, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Fainstein, S. S. (2005) “Planning Theory and the City”, Journal of Planning Education and Research, vol. 25. pp. 121-130.
• Flyvbjerg, B. (1998) “Empowering Civil Society: Habermas, Foucault and the Question of Conflict”, içinde Cities for Citizens: Planning and the Rise of Civil Society in a Global Age, s. 185–211, (der.), M. Douglass ve J. Friedmann, Wiley, London.
• Friedmann, J. (1998) “Planning Theory Revisited”, European Planning Study, c. 6., no. 3., s. 245-253.
• Gedikli, B. (2004) Strategic Spatial Planning and Its Implementation in Turkey: Şanlıurfa Provincial Development Planning Case, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Göksu, S. (2002) “Toplumsal-Ekonomik Süreçler ve Fiziksel Planlama Oturumu”, 1968’den 21. Yüzyıla Ulusal Fiziki Planlama Semineri, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, s.78-81.
• Habermas, J. (1984) The Theory of Communicative Action, Vol. 1: Reason and Rationalisation of Society, Polity Press, Cambridge.
• Habermas, J. (2002) Küreselleşme ve Milli Devletlerin Akıbeti (Siyasal Denemeler), Bakış Yayınları, İstanbul.
• Hall, P. (1996) Cities of Tomorrow, Blackwell Publishing, Oxford, UK.
• Healey, P. (2003) “Collaborative Planning in Perspective”, Planning Theory, c. 2., no. 2., s. 101-123.
• Huxley, M. ve Yiftachel, O. (2000) “New Paradigm or Old Myopia? Unsettling the Communicative Turn in Planning Theory”, Journal of Planning Education and Research, c. 19., s. 333-342.
• Innes, J. (1996) “Planning Through Consensus Building”, Journal of the American Planning Association, c. 62., no. 4., s. 460-472.
• Keleş, R. (1997) Kentleşme Politikası (4. Baskı), İmge Kitabevi, Ankara.
• Keleş, R. (2000) “Kent ve Çevre Değerleri Bağlamında Kamu Yararı Kavramı”, içinde Mekan Planlama ve Yargı Denetimi, s. 1-14, (der.), Melih Ersoy ve Çağatay Keskinok, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Keleş, R. (2001) “Küreselleşme ve Yerel Yönetimler”, içinde Cevat Geray’a Armağan, s. 563- 574, Mülkiyeliler Birliği Yayınları No:25, Ankara.
• Keleş, R. ve Geray, C. (2000) “Sunuş”, içinde Mekan Planlama ve Yargı Denetimi, s. i-ii, (der.), Melih Ersoy ve Çağatay Keskinok, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Keskinok, Ç. (2000) “Kent Planlama ve Uygulamasında Menfaat İhlali ve Dava Açma Ehliyeti”, içinde Mekan Planlama ve Yargı Denetimi, s. 15-35, (der.), Melih Ersoy ve Çağatay Keskinok, Yargı Yayınevi, Ankara.
• Keskinok, Ç. (2002) “Toplumsal-Ekonomik Süreçler ve Fiziksel Planlama Oturumu”, 1968’den 21. Yüzyıla Ulusal Fiziki Planlama Semineri, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, s. 91-92.
• Keskinok, H. Ç. (2006) “Küreselleşme Kıskacında Kent ve Planlama”, içinde Kentleşme Siyasaları, s. 68-75, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Keskinok, H. Ç. ve Ersoy, M. (2006) Yerelleşme ve Küreselleşme, içinde Kentleşme Siyasaları, s. 57-67, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Köroğlu, B.A. ve Yılmaz G. (2004) “Yeni Bir Planlama Anlayışı/Ara"yışı”, Planlama Dergisi, c. 27., s. 29-34.
• Levent, T. (2009) “1980’lerden 2000’lere Mersin Ekonomik Yapısındaki Değişmeler”, Mersin Sempozyumu 2008, Bildiriler Kitabı, Cilt II, s. 1125-1143.
• Levent, T. (2010a) “Kent Planlamadan Kentsel Projeciliğe: Değişimin kamusal Alanda yarattığı Erozyonlar”, 8. Dünya Şehircilik Günü 32. Kolokyumu “Kentsel Yeniden Yapılanma: Kazananlar, Kaybedenler” Bildiriler Kitabı, Cilt I, s. 81-91.
• Levent, T. (2010b) “Esnek Planlama Yaklaşımları Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme: Bu Yaklaşımların Türkiye Bağlamında Yanılsamaları”, 8. Dünya Şehircilik Günü 33.Kolokyumu “Kentleri Korumak/Savunmak” Bildiriler Kitabı, s. 633-653.
• Levent, T. ve Sarıkaya Levent, Y. (2010) “Bölgesel Gelişmede Ulus-Devletin Rolü: 1999-2009 Yılları Arası Kamu Yatırımları Üzerinden Bir Değerlendirme”, Megaron, 5(3), s. 103- 115.
• Mazza, L. (1990) “Planning as a Moral Craft”, Planning Theory, vol 2., no. 3., s. 47-50.
• Moroni, S. (2004) “Towards a Reconstruction of the Public Interest Criterion”, Planning Theory, vol. 3., no. 2., s. 151-71.
• Newman, P. ve Thornley, A. (1996) Urban Planning in Europe: International Competition,National Systems and Planning Projects, Routledge, London.
• Ohmae, K. (1995) The End of The Nation State: The Rise of Regional Economies, Simon and Schuster Inc., New York.
• Öktem, B. (2005) “Küresel Kent Söyleminin Kentsel Mekanı Dönüştürmedeki Rolü: Büyükdere-Maslak Aksı”, içinde İstanbul’da Kentsel Ayrışma: Mekansal Dönüşümde Farklı Boyutlar, s. 25-76, (der.) H. Kurtuluş, Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Sassen, S. (1991) The Global City: New York, London, Tokyo, Princeton University Press
• Sklair, L. (1999) “Competing Conceptions of Globalization”, Journal of World-Systems Research, vol. 5., no 2(Summer), s. 143-162.
• Şengül, T. (1998) “Siyaset ve Mekansal Ölçek Sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir Eleştirisi”, içinde Küreselleşme, s.111-58, (der.), E. A. Tonak, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Tekeli, İ. (1999) Modernite Aşılırken Siyaset, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Tekeli, İ. (2007) “Bir Demokrasi Projesi Olarak Kent Planlama”, Sivil Toplum, c. 17-18. s.7- 20.
• Tickell, A.ve Peck, J. A. (1992) “Accumulation, Regulation and the Geographies of POSt– Fordism: Missing Links in Regulationist Research”, Progress in Human Geography, Sayı: 16(2), s. 190-218.
• Tobin, J. (1998) “Financial Globalization: Can National Currencies Survive?”, içinde Annual World Bank Conference on Development Economics, s. 63-76, (der.), B. Pleskovic ve N. Stern, The World Bank, Washington D.C.
• Türkün, A. ve Kurtuluş, H. (2005) “Giriş”, içinde İstanbul’da Kentsel Ayrışma: Mekansal Dönüşümde Farklı Boyutlar, s. 9-24, (der.) H. Kurtuluş, Bağlam Yayınları, İstanbul. Uluslararası Gayrimenkul Yatırımcıları İstanbul’a İlgisi Gayrimenkul Yatırımcılarının [http://www.reia.org.tr/v/?news=14], (e.t. 12.02.2012).
• Villa, D. R. (1993) “Postmodernizm ve Kamu Alanı”, Gelecek, s.57-69.
• Wong, C. (1998) “Old Wine in a New Bottle? Planning Methods and Techniques in the 1990’s”, Planning Practice & Research, c. 13., no. 3., s. 221-36.