BEHİÇ ERKİN İLE GYULA NÉMETH ARASINDAKİ YAZIŞMALAR (1934-1949)

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 68 - 97, 01.10.2022

Emre Saral

Öz

Behiç Erkin, 1928-1939 yılları arasında Elçi olarak bulunduğu Macaristan’da, ünlü Macar Türkolog Gyula Németh ile temasa geçerek kendisiyle yazışmıştır. 1934 yılında başlayıp 1940’ların sonuna dek süren bu yazışmalar günümüzde Budapeşte’deki Ulusal Széchenyi Kütüphanesi El Yazmaları Bölümünde muhafaza edilmektedir. Klasörde bulunan yazışmalar 19 mektup ve kartvizitle kartpostaldan ibarettir. Başlangıçta mesleki konulara dayalı resmî temaslar söz konusu iken bu temaslar zamanla ahbaplığa evrilmiştir; öyle ki bu iki şahıs, İkinci Dünya Savaşı ve sonrasındaki Soğuk Savaş’ın başlangıç aşamasında araya giren engellere rağmen birbirlerine yazmayı sürdürmüşlerdir. Erkin’in diplomatik görevlerini tamamlayıp Türkiye’ye dönmesinin ve savaşın ardından yazışmaların içeriği yeni yıl tebriği vesilesiyle hal hatır sorma biçimine bürünmüştür. Bu yazışmalar dönemin siyasal ve sosyal atmosferini yansıtması, Macaristan’daki Türkoloji bilimine dair ipuçları vermesi açısından dikkate değerdir. Yazışmalar Németh’in de uzmanlık alanıyla uyuştuğu üzere, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Kültür Devrimi’nin önemli bir sütunu olan Türk tarihi ve dilinin tarihsel kökenlerinin tetkik edildiği döneme denk gelir. Türk yetkililer Macar alimin bilgisinden en ileri düzeyde istifade etmeyi bilmişler; Macar bilgin de meslekî birikimini paylaşma hususunda oldukça istekli davranmıştır. Bu çalışmada söz konusu tasnifte yer alan yazışmalar aynen paylaşılmış olup kronolojik olarak verilen yazışmalarda bahsi geçen kişi ve olaylar açıklanarak yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Behiç Erkin, Gyula Németh, Türkoloji, Hungaroloji, mektuplaşma

Teşekkür

Fransızca çevirilerin yapılmasında emeği geçen HÜ Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümünden Arş. Gör. Simay Turan'a şükranlarımı sunarım.

CORRESPONDENCE BETWEEN BEHİÇ ERKİN AND GYULA NÉMETH (1934-1949)

Öz

Behiç Erkin corresponded with Gyula Németh, the famous Hungarian turcologist, where he was the minister in Hungary between 1928-1939. These correspondences, which began in 1934 and continued until the end of the 1940s, are kept in the Manuscripts Department of the National Széchenyi Library in Budapest. The relevant folder consists of 19 letters, business cards and postcards. It is understood that this contact, which initially included official contacts on professional issues, evolved into a friendship over time; So much so that these two people continued to write to each other despite the obstacles such as the Second World War and the Cold War. Following Erkin completed his diplomatic missions and returned to Turkey, the content of the correspondence took the form of New Year gratitudes. These correspondences are remarkable owing to the fact that they reflect the political and social atmosphere of the period and give clues about the turcology in Hungary. The correspondence emerged during the examination of the origins of Turkish history and language, which was an important pillar of the Turkish Cultural Revolution in the Early Republican Period, as Németh's area of expertise was in line with. The Turkish authorities were able to utilize the Hungarian scholar's knowledge to its utmost where the latter was very willing to share his professional experience. In this study, the correspondence between Behiç Erkin and Gyula Németh in the referred classification is completely given while the people and events mentioned in these correspondences, which are given in a chronological order, are explained and interpreted.

Anahtar Kelimeler

Behiç Erkin, Gyula Németh, turcology, hungarology, correspondence

Kaynakça

• Országos Széchenyi Könyvtar (OSZK) Kézirattár (Millî Széchenyi Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü) Fond 121 (Németh Gyula hagyatéka) / 184.
• Országos Széchenyi Könyvtar (OSZK) Kézirattár Fond 121 (Németh Gyula hagyatéka) / 137.
• İkinci Türk Dil Kurultayı, 1934: Müzakere Zabıtları, Tezler, Türk Dili Tetkik Cemiyeti, Ankara 1935.
• Üçüncü Türk Dil Kurultayı, Müzakereler, Zabıtlar, Tezler, 1936, Türk Dil Kurumu, Ankara 1937.
• Ağca, Hüseyin; “İbrahim Necmi Dilmen (1889-1945)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ibrahim-necmi-dilmen-1889-1945/ (Erişim Tarihi: 26 Ağustos 2022)
• Aytepe, Oğuz; “Behiç Erkin (1876-1961)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/behic-erkin-1876-1961/ (Erişim Tarihi: 26 Ağustos 2022)
• Çankaya, Ali, Mücellidoğlu; Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt III, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969.
• Erkin, Behiç; Hâtırat (1876-1958), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Hacı, Sadık; “Hasan Eren – from Vidin to the peak of Turcology”, Balkanistic Forum, Vol.3/2021, 248-261.
• Halıcı, Şaduman; “İsmail Müştak Mayakon’un Atatürk’ün Sofrasında Tuttuğu Notlar”, Erdem, Sayı 51 (2008), s.171-178.
• Harris, George S.; Atatürk’s Diplomats & their Brief Biographies, The Isis Press, Istanbul, 2010
• Özkaya, Olcay - Payaslı, Volkan; “Ayşe Afet İnan (1908-1985)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ayse-afet-inan-1908-1985/ (Erişim Tarihi: 26 Ağustos 2022)
• Sağlam, Nuri, “Ruşen Eşref Ünaydın”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/rusen-esref-unaydin-1892-1959/ (Erişim Tarihi: 26 Ağustos 2022)
• Salihov, Ahat; “Muhacir Başkurtların Türkiye’deki ve Diğer Ülkelerdeki Faaliyetleri”, (ICANAS) Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15.09.2007, Bildiriler: Tarih ve Medeniyetler Tarihi, Cilt V, (Yay. Haz. Zeki Dilek vd.), s.2593-2606.
• Vásáry, István; “Németh, Gyula”, Macar Türkologlar Küçük Biyografik Ansiklopedi, (Yay. Haz. Gábor Fodor), Macaristan Büyükelçiliği – Türksoy Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı, Ankara, 2022, s.166-169.
• Ungváry, Krisztián; Battle for Budapest: One Hundred Days in World War II, I.B.Tauris, London 2003.