TÜRKİYE’DE CEMAAT MEDYALAŞMASINA DAİR İLİŞKİSEL BİR SÜREÇ OKUMASI

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 328 - 346, 25.09.2023

Hasan Sarı

Öz

Din, kamusal alana nüfuz ettikçe önemli bir siyasi meşruiyet kaynağı haline gelmektedir. Dinî söylemin toplumsallığa dayanan gücünü kitle üzerinden “harekete geçirmek” ise klasik anlamda medya teorisi ile açıklanabilir. Dinî cemaatlerin Batı modernleşmesi ile esasen çatışma içinde olsalar da Batılı medya teknolojilerinin tümünü, erişilecek hedef haline getirmeleri böylece anlaşılabilir. Bu çalışmada Türkiye’nin siyasi dönemeçleri ve dinî cemaatlerin etkinliği arasındaki bağlantının yanı sıra medyalaşmaya da dikkat çekilmiştir. Betimsel bir analiz yapılarak medyanın güç oluşturma özelliği vurgulanmıştır. Ayrıca her dönem elde edilen medya kazanımlarının bir sonraki döneme ivmelenmesiyle cemaatlerin etki katsayılarının arttığı bir dönemsel şema çizilmiştir. Cumhuriyet’in kuruluşunun ardından artarak devam eden dergiciliğin yanı sıra 1970’lerdeki günlük gazete yayınları, 1993’ten itibaren özel radyo ve televizyon yayını ve 2003’te kullanılmaya başlanan sosyal medya platformları cemaatlerin medyalaşma dönemleri için kıstas alınmıştır. Medya teknolojileri, cemaatlerin alan kazanmaları ve güçlenmelerini sağlamanın yanı sıra fonksiyonel dönüşüme uğramalarına da yol açmış görünmektedir. Bu anlamda dergi yayınları, 1970 öncesinde dinî çevrelerin toplumsal muhalefetine ve fikrî gelişimine zemin oluşturmuştur. Gazete ile kazanılan tecrübe ise radyo ve televizyonların İslami anlamda ideolojik kullanımını kolaylaştırmış ve bazı kanalları din eksenli muhalefetin odağı haline getirmiştir. 1990’ların çetin ideolojik mücadelesi medyanın siyasal işlevini artırırken 2003’le beraber muhafazakâr iktidar dönemine denk gelen sosyal medyanın yaygınlaşması dinî dijitalleşme olgusunu ortaya çıkarmıştır. Bu “din-medya-güç” üçgenini diğer cemaatlerde gözlemlemekle beraber belki de en iyi örnekleyenin bir medya cemaati sayılabilecek Nurcu kolektivite olduğu anlaşılmaktadır. Nihayetinde bazı istisnai gruplar dışında bu din ekolü, medya üzerinden gelişkin bir ağ kurmuş ve medya araçları marifetiyle kendi bünyesinden farklı fraksiyonlar üretebilmiş, postmodernitenin karakteristiği olan çoğullaşmayı deneyimlemiştir. Her halükârda toplumsal güç bağlamında meşrulaştırıcı bir sosyalleşme ajanı olarak medya, dinî cemaatler için cazibe merkezi olmuştur ve olmaya devam edecek gibi görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Dinî Cemaat, Medyalaşma, Siyasi Dönem

A RELATIONAL PROCESS READING ON COMMUNITY MEDIAIZATION IN TURKIYE

Öz

As religion permeated the public sphere, it has become an important source of political legitimacy. The role of religious discourse here is to provide social control and this role can be explained by media theory in the classical sense. With this in mind, this study resorts to a descriptive analysis whose sole purpose is to shed light on the connection points between Türkiye's political periods and the media practice of religious communities. In addition, as the positive results in each period are accelerated to the next period, a periodic diagram is drawn in which the effect coefficient increases. Media technologies also seem to play an important role in strengthening religious communities, dominating public life and supporting their functional transformation. In addition to the journalism that continued to increase after the foundation of the Republic, daily newspaper publications in the 1970s, private radio and television broadcasts from 1993 and social media platforms that began to be used in 2003 were taken as criteria for the mediaization period of religious communities. The experience gained with the newspaper facilitated the Islamic use of radio and television. While the tough ideological struggle of the 1990s increased the political function of the media, the spread of social media coincided with the conservative ruling period. Although we observe this "religion-media-power" triangle in other communities, the Nurcu Community is perhaps the best example of this. Ultimately, this ecole of religion, established a developed network, was able to be divided into fractions, and experienced pluralization, which is the main feature of postmodernity, through media and media tools. In any case, the media has been a center of attraction for religious communities, and this is likely to continue religiously.

Anahtar Kelimeler

Sociology Of Religion, Religious Community, Mediaization, Political Period

Kaynakça

• 32.Gün. (2020, Ocak 16). Türkiye’nin tarikatları 1. Bölüm | 1997 | 32. Gün arşivi [Video]. https://youtu.be/vncjHBZKoBo
• Arslan, H. (2012). Dini Gruplar ve Siyaset: Yeni Asya. Ankara Okulu Yayınları.
• Aytepe, M. (2016). Doğuşundan Günümüze İslamcılığın Türkiye Seyri: Bir Sınıflandırma Denemesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), Article 1.
• Castells, M. (2017). Ağ Toplumunun Yükselişi / Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cevizoğlu, H. (1998). Nurculuk. Beyaz Yayınları.
• Çağlar, İ. (2013). Good and bad muslims, real and fake seculars: Center-periphery relations and hegomony in Turkey through the February 28 and April 27 processes [Leiden University]. https://hdl.handle.net/1887/20443 Çi̇çek, F. (2022). Din Sosyolojisinde Dijitalleşme Teorileri ve Yaklaşımlar. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 5(2), Article 2. https://doi.org/10.47951/mediad.1188722
• Çuhadar, M. (2019). Türkiye’de Kamu Hizmeti Yayıncılığı Açısından Dinî Temalı TV Programları ve Diyanet TV Program Türleri Üzerine Bir İnceleme. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 2(2), Article 2.
• Demi̇r, V. (2014). Türkiye’de Özel Radyo ve Televizyonların Çıkışı ve Bu Konuda Devlet Tekelinin Kalkması. Marmara İletişim Dergisi, 7(7), Article 7.
• Demiryürek, A. S. (2017). Dini Gruplarda Adanma: Meşveret Cemaatinde “Vakıflık”. Uludağ Üniversitesi.
• Efe, A. (2017). Kolektif Dindarlık Türü Olarak Tarikat/Cemaat Dindarlığı. İslami Araştırmalar, 28(3), Article 3.
• Eratilla, M. (2023, Mart 12). Risale-i Nur’un Latin Harfleriyle Basımı Nasıl Yapıldı? Yeni Asya Gazetesi. https://www.yeniasya.com.tr/misbah-eratilla/risale-i-nur-un-latin-harfleriyle-basimi-nasil-yapildi_579152
• Erken, M. (2018). 1923-1960 Yılları Arası Türkiye’de İslami Yayıncılık. İçinde “İslam’ı Uyandırmak, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler (C. 1). İlmi Etüdler Derneği.
• Erkilet, A. (2017). Orta Dogu’da Modernleşme ve Islami Hareketler. Büyüyenay Yayınları. Feyyaz Bilim ve Gelişim Derneği. (t.y.). Feyyaz. Geliş tarihi 24 Ocak 2022, gönderen https://feyyaz.org/#hakkimizda
• Feyyaz Tube. (2012, Mayıs 17). Said ozdemir radyoda risale reklamı yuksek kalite [Video]. YouTube. https://youtu.be/F0U3fHCNfbM
• Giddens, A. (2016). Modernliğin Sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Göçeri, N. (2018). Dini Grupların Eğitim Anlayışı (S. Karahan, Ed.). Karahan Kitabevi.
• Güz, N. (2006). Cumhuriyet Döneminde İletişim. Cumhuriyetin 80.Yılı Sempozyumu Bildirileri.
• Helland, C. (2005). Online Religion as Lived Religion. Methodological Issues in the Study of Religious Participation on the Internet. Heidelberg Journal of Religions on the Internet., 1(1). https://doi.org/10.11588/HEIDOK.00005823 İDP - İslamcı Dergiler Projesi. (t.y.). [Arşiv]. İslamcı Dergiler Projesi. Geliş tarihi 01 Eylül 2022, gönderen https://katalog.idp.org.tr/dergiler/558/dergah
• Kahraman, H. B. (2007). Postmodernite ile Modernite Arasında Türkiye: 1980 Sonrası Zihinsel, Toplumsal, Siyasal Dönüşüm. Everest Yayınları.
• Karaarslan, F. (2015). Post Seküler Din Halleri: Dinin Dijitalleşmesi. Içinde M. Çamdereli (Ed.), Dijitalleşen Din (Medya 2). Köprü Yayınları.
• Karaflogka, A. (2002). Religious Discourse and Cyberspace. Religion, 32(4), 279-291.
• Kaya, M. A. (2015, Şubat 21). Nurcuların gazeteleri. Yeni Asya Gazetesi. https://www.yeniasya.com.tr/m-ali-kaya/nurcularin-gazeteleri_322211
• Kirman, M. A. (2004). Türkiye’de Toplumsal Değişme ve “Yeni Dinî Cemaatler”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1(2), Article 2.
• Lievrouw, L. A. (2016). Alternatif ve Aktivist Yeni Medya (İ. S. Temizalp, Çev.). Kafka Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2017). Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim Bütün Eserleri 4 (M. Çulhaoğlu, Çev.). İletişim Yayınları.
• McCarthy, J. D., & Zald, M. N. (1977). Resource Mobilization and Social Movements: A Partial Theory. American Journal of Sociology, 82(6), 1212-1241. https://doi.org/10.1086/226464
• Nursi, S. (2016). Şualar. Risale-i Nur Enstitüsü.
• Özel, C. (2012). Türkiye’de Çok Kültürlülük, Çoğulculuk ve Din [Doktora]. Marmara Üniversitesi.
• Polat, N. M. (1969). Tarihi Vesikalar Işığı Altında İslami Hareket ve Türkeş. İttihat Gazetesi.
• Sungur, E. (2014). Postmodern Tüketim Kültürü ve Değişen Müslüman Kimliği. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5), Article 5.
• Şentürk, H. (2019). İslamcılık—Türkiye’de İslami Oluşumlar Ansiklopedisi. Çıra Yayınları.
• Tanfer, M. V. (1999). Atatürk’ün Din ve Lâiklik Anlayışı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 15(43), Article 43.
• Teki̇n, M. (2017). Işıkçılık, Bir Dönüşümün Hikayesi. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), Article 2.