ANLAM TEMELLİ BİR EŞDİZİM YAKLAŞIMI: F. J. HAUSMANN ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 412 - 426, 25.09.2023

Fırat Erikli

Öz

Eşdizim (collocation) kavramı ilk defa İngiliz bağlamcılığının (British Contextualism) kurucularından sayılan J.R. Firth tarafından 1957 yılında ortaya atılmış ve bu alanda çalışmalar yürütülmüştür. Türkiye’de yapılan eşdizim çalışmaları ise oldukça yeni tarihlidir. Ülkemizde yaklaşık 15 yıllık bir geçmişe sahiptir olan eşdizim çalışmalarının neredeyse tamamı izlenen yaklaşım bakımından önemli bir ortak noktaya sahiptir. Bu çalışmalar, çerçevesini Firth’in ve öğrencilerinin çizdiği eşdizim tasarısı üzerine kurulmuş ve İngiliz Bağlamcılığı’nın yaklaşımını takip etmiştir. Bu çalışmalarda eşdizimler, sözlükbirimlerin bir dizim içerisindeki ortak bulunabilirlikleri şeklinde değerlendirilerek, dizimlerin tespitinde daha çok derlem destekli araştırmalarda sıklığa dayanan istatistikî ölçütler baz alınmıştır. Oysa eşdizim tespitinde anlam temelli yaklaşımlar da yer almaktadır. Bu yaklaşımlardan biri de Alman dilbilimci ve sözlükbilimci Franz Josef Hausmann’a aittir. Hausmann sıklık derecesi çok yüksek olmayan sözcük birlikteliklerinin de eşdizim olabileceği fikri üzerine yoğunlaşmıştır ve bu tür dizimlerin daha çok yapısal boyutuyla ilgilenmiştir. Bu doğrultudaki bir eşdizim tasarımının da değerlendirilerek çalışmalara konu edilmesi alana farklı bir bakış açısı getirmesi bakımından önemlidir. Bu çalışmada, Hausmann’ın anlam temelli eşdizim yaklaşımının açıklanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eşdizim, Firth, Temel Birim, Bağlı Birim, Hausmann

A MEANING-BASED COLLOCATION APPROACH: THE CASE OF F. J. HAUSMANN

Öz

Studies on collocation, which is a young field of research, are also quite recent in Turkey. The concept of collocation was first introduced in 1957 by J.R. Firth, one of the founders of British Contextualism, and studies were conducted in this field. Almost all of the collocation studies in Turkey, which have a history of about 15 years, have an important common point in terms of the approach followed. These studies have been based on the collocation design outlined by Firth and his students and have followed the approach of British Contextualism. In these studies, collocations were evaluated as the co-occurrence of lexemes in a syntax, and the determination of collocations was based on statistical criteria based on frequency in corpus-supported research. However, there are also meaning-based approaches in the studies conducted in this field. One of these approaches belongs to German linguist and lexicographer Franz Josef Hausmann. Hausmann focused on the idea that word associations that do not have a very high degree of frequency can also be collocations, and he was more interested in the structural dimension of such collocations. Evaluating a collocation design in this direction and subjecting it to studies is important in terms of bringing a different perspective to the field. This study aims to explain the aforementioned collocation approach with Turkish examples.

Anahtar Kelimeler

Collocation, Firth, Base, Collocator, Hausmann

Kaynakça

• Bally, C. (1909). Traite de stylistique française (Cilt 1). Heidelberg: Winter.
• Bartsch, S. (2004). Structural and Functional Properties of Collocations in English: A Corpus Study of Lexical and Pragmatic Constraints on Lexical Co-occurrence. Tübingen: Narr.
• Benson, M. (1986a). Lexical Combinability. W. Frawley, & R. Steiner (Dü) içinde, Advances in Lexicography (s. 3-15). Edmonton/Alberta: Boreal.
• Cowie, A. P. (1978). The Place of Illustrative Material and Collocations in the Design of a Learner’s Dictionary. P. Strevens içinde, In Honour of A. S. Hornby (s. 127-139). Oxford: Oxford University Press.
• Firth, J. R. (1957). Modes of Meaning. J. R. Firth içinde, Papers in Linguistics, 1934-51 (s. 190-215). London: Oxford University Press.
• Firth, J. R. (1957b). A Synopsis of Linguistic Theory. 1930-1955. Studies in Linguistic Analysis. Special Volume of the Philological Society (s. 1-32). içinde Blackwell: Oxford.
• Firth, J. R. (1958). Papers in linguistics. London: Oxford University Press.
• Firth, J. R. (1962). A Synopsis of Linguistic Theory, 1930-1955. Studies in Linguistic Analysis (s. 1-32). içinde Blackwell: Oxford.
• Halliday, M. A. (1966). Lexis as a Linguistic Level. C. E. Bazell, J. C. Catford, M. A. Halliday, & R. H. Robins içinde, In Memory of J. R. Firth (s. 148-162). London: Longmans.
• Halliday, M. A., McIntosh, A., & Strevens, P. (1964). The Linguistic Sciences and Language Teaching. London: Longman.
• Hausmann, F. J. (1984). Wortschatzlernen ist Kollokationslernen. Zum Lehren und Lernen französischer Wortverbindungen. Praxis des neusprachlichen Unterrichts(31), 395-406.
• Hausmann, F. J. (2004). Was sind eigentlich Kollokationen? K. Steyer içinde, Wortverbindungen- mehr oder weniger fest (s. 309-334). Berlin/New York: Walter de Gruyter.
• Jones, S., & Sinclair, J. (1974). English Lexical Collocations. A Study in Computational Linguistics. Cahiers de Lexicologie(24), 15-61.
• Mel'cuk, I. (1989). Collocations and Lexical Functions. A. Cowie içinde, Phraseology. Theory, Analysis, and Applications (s. 23-53). Oxford: Clarendon Press.
• Nesselhauf, N. (2004). What are Collocations. D. Allerton, N. Nesselhauf, & P. Skandera içinde, Phraseological Units: Basic Concepts and Their Application (s. 1-21). Basel: Schwabe.
• OUP. (2015). Mayıs 5, 2015 tarihinde Oxford University Press: https://elt.oup.com/catalogue/items/global/dictionaries/9780194325387?cc=tr&selLanguage=en&mode=hub adresinden alındı
• Porzig, W. (1934). Wesenhafte Bedeutungsbeziehungen. Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur (s. 70-97). içinde Halle: Niemeyer.
• Porzig, W. (1973). Wesenhafte Bedeutungsbeziehungen. L. Schmidt (Dü.) içinde, Wortfeldforschung. Zur Geschichte und Theorie des sprachlichen Feldes (s. 78-103). Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• Sinclair, J. M. (1966). Beginning the study of Lexis. C. E. Bazell, J. C. Catford, M. A. Halliday, & R. H. Robins içinde, In memory of J.R. Firth (s. 410-430). London: Longmans.
• TDK. (2015). Mayıs 5, 2015 tarihinde Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri adresinden alındı TUD. (2015). Mayıs 5, 2015 tarihinde Türkçe Ulusal Derlemi: http://www.tnc.org.tr/index.php/tr/anasayfa adresinden alındı
• Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Nova Print.