YAHYA KEMAL’İN ŞİİRLERİNDE MELAMİLİK VE RİNDANE DUYUŞ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 4, 149 - 163, 29.12.2023

Emine Gözde Özgürel

Öz

Yeni Türk Edebiyatı’nın kurucu kalemlerinden olan Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958)’nın şiirlerinde Melamilik ve rindane duyuş temaları hem doğrudan hem de dolaylı olarak önemli bir yer tutmaktadır. Melamilik, Türkistan’ın batısında, Horasan’da doğup Irak, Bağdat, Musul, Suriye, Halep’e doğru yayılırken, bu coğrafyalarda hâkim olan Kalenderîlik, Bâtınilik gibi anlayışların etkisiyle saflığını yitirmiştir; ancak Yahya Kemal’in şiirlerinde yer bulan Melamilik, Abdülbaki Gölpınarlı’nın ikinci devre Melamileri olarak andığı -Melametiliği, saf hâline rücu ettiren- Bayrami Melamiliğidir. Bu çerçevede Melamilik, yüksek bir irfanın ifadesi olarak halkın övgü ve yergisine kayıtsızlığın; maddi ve manevi menfaati önemsemeyişin, manevi bir zevk, neşe ve hafiflikle yaşamanın yolunu açan bir “hâl” olarak belirmektedir. Bu hâl, alçak gönüllü, hoşgörülü, telaşsız, varlığa ve yokluğa aynı olgunlukla bakan, her türlü çekişmeden arınmış bir insan tipi olarak rindi ortaya çıkarmaktadır. Rint, Beyatlı’nın şiirlerinde melamet kavramının tarihselliği ile ilişkilendiği gibi; şairin yorum dünyasında yeni nitelikler kazanır. O, örneğin Hücvîrî’nin mürailere benzetip zemmettiği, halkın levmini kazanmak isteyen rinde benzemez. Yergi ve övgüyü dikkat sahasının dışında bırakır. Benliğini/nefsini hafife alarak yaşam neşesini kaybetmeden, dingin ve huzurlu yaşamayı amaçlar. Hayatın sonlu, ölümün kaçınılmaz olduğunu bütün ağırlığıyla hisseder; fakat varoluşsal sorgulamaları yaşanılan ânın güzelliğiyle savar. Ruhî dinginliği, hayatı yaşanır kıldığı gibi ölüm düşüncesinin doğurduğu agnostik kaygıları hafifletir, doğayı ve doğa ötesini insanın kavrayışına indirir, kabul edilebilir bir dizgeye sokar. Bu makalede Melamilik ve rindane duyuş, Yahya Kemal’in şiirlerinde önemli bir tema/hayatı alımlama biçimi olarak belirmesi itibariyle ele alınmıştır. Bu çerçevede öncelikle Melamilik tarihsel seyri içerisinde incelenmiş; Melamilik çerçevesinde belli bir form kazanan rint tipi açıklanmıştır. Daha sonra Yahya Kemal’in temaya yönelik belli başlı şiirleri -şiirlerin yorumlanmasında yararlanabilecek nesirleri ve yayımlanmış sohbetleri de göz önüne göz önüne alınarak- metin merkezli okuma yöntemiyle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk Şiiri, rubai, Yahya Kemal Beyatlı, Rint, Melamilik

MELAMISM AND RINDANE SENSIBILITY IN THE YAHYA KEMAL'S POEMS

Öz

In the poetry of Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958), one of the founders of New Turkish Literature, the themes of Melamism and Rindane sensibility occupy an important place, both directly and indirectly. Melamism, originating in the west of Turkistan and spreading towards Iraq, Baghdad, Mosul, Syria, and Aleppo via Horasan, has amalgamated with beliefs such as Kalenderism and Batinism, losing its original purity. However, the Melamism found in the poetry of Yahya Kemal represents the pure and authentic Melamism that Abdülbaki Gölpınarlı called the Melamism of the second period, known as Bayrami Melamism. Accordingly, Melamism expresses profound wisdom and reveals the "Rint" to be a wise human archetype. The 'rint' behaves independently of praise and criticism, disregarding material and spiritual gains, aware of the transience of life, the finiteness of existence and the reality of death. However, in the face of these harsh realities, the 'rint' does not succumb to despair and avoids unresolved situations that could lead to tragic consequences. They deflect existential questions with the beauty of life, experiencing life with spiritual pleasure, joy and lightness. The "rint" is characterised by humility, tolerance, serenity, a calm view of both existence and non-existence, and freedom from all forms of conflict. In the poetry of Yahya Kemal Beyatlı, the concept of Melamism is intertwined with the historical context and acquires new qualities in the poet's world of interpretation. The psychological and spiritual tranquillity it embodies not only makes life more meaningful, but also alleviates the agnostic fears that arise from contemplating death. This article discusses Melamism and Rindane sensibility in Yahya Kemal's poetry as an important theme/way of perceiving life. In this context, Melamism is first examined within its historical trajectory and the characteristics of the "rint" archetype are elucidated. Subsequently, Yahya Kemal's major poems on the subject were analysed using the text-centred reading method, taking into account his prose and published conversations that can be used to interpret the poems.

Anahtar Kelimeler

Modern Turkish Poetry, rubai, Yahya Kemal Beyatlı, Rint, Melamism

Kaynakça

• Akkuş, M. (2006). “Nef’î”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 32, s. 523-525.
• Banarlı, N. S. (1988). “Rindliğe ve İlimde Lâubalîliğe Dâir”. Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası III, haz. Nermin S. Pekin, M. Tevfikoğlu, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı. s. 283-284.
• Beyatlı, Y. K. (1997). Bitmemiş Şiirler. 2. bas., İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2008). Edebiyata Dair. 6. bas., İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2018). Eski Şiirin Rüzgârıyle. 17. bas., İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2012). Kendi Gök Kubbemiz. 36. bas., İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2019). Rubailer ve Hayyam Rubailerini Türkçe Söyleyiş. 4. bas., İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
• Demirci, M. (1993), Yahya Kemal ve Mehmet Âkif’te Tasavvuf. İzmir: Akademi Kitapevi.
• Demirci, M. (2017). “Bütün Yollar Bağdat’a Çıkar: Genç Antik Çağın Bilim Düşünce ve İnançlarının Bağdat’a İntikali”. İstem. S. 30, s. 225-256.
• DİA (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi ansiklopedi hazırlık kurulu). (2004). “Melametiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 29, s. 25-29.
• Gölpınarlı, A. (1931). Melâmilik ve Melâmiler. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• Kaplan, M. (2007). Edebiyatımızın Bahçesinde Dolaşırken. 1. bas., İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, M. (1997). “Hamdûn el- Kassâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.15, s. 455-456.
• Sevük, İ. H. (1942). Edebiyat Bilgileri. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Şemseddin Sâmî. (1995). Kāmus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2007). Yahya Kemal. 6. bas., İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uludağ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Üzüm, İ. (2022). “Kızılbaş”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 25, s. 546-557.