Ana-Babaya Bağlanma İle Öznel İyi Oluş Arasındaki İlişkide Temel Psikolojik İhtiyaçların Doyumunun Aracı Rolü

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 50, 59 - 85, 01.09.2018

Müge Akbağ , Durmuş Ümmet

Öz

Bu araştırmada, genç yetişkinlerin ana-babaya bağlanmaları ile öznel iyi oluş düzeyleri arasındaki ilişkide temel ihtiyaçların doyumunun aracı rolünün test edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, İstanbul’daki devlet üniversitelerinin son sınıflarında öğrenimlerine devam eden ve mezun olup çalışmakta olan 365 (210 kadın, 155 erkek) genç yetişkin oluşturmuştur. Araştırmanın veri toplama aşamasında İhtiyaç Doyumu Ölçeği, Öznel İyi Oluş Ölçeği ve Ana-Babaya Bağlanma Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Tekniği, Hiyerarşik Regresyon Analizi Tekniği ve Sobel Testi’nden yararlanılmıştır. Yapılan ön analizler, araştırmada ele alınan değişkenler arasında anlamlı ilişkiler olduğunu göstermektedir. Regresyon analizi sonuçları, genç yetişkinlerin öznel iyi oluş düzeylerinin hem anne hem baba için algılanan ilgi / kontrol davranışı ve üç temel psikolojik ihtiyacın (özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma) doyumu değişkenleri tarafından anlamlı bir şekilde yordandığına işaret etmektedir. Aracı değişken analizi sonuçlarına göre ise, üç temel psikolojik ihtiyacın doyumunun annenin ilgi/kontrol davranışı ile genç yetişkinlerin öznel iyi oluş düzeyleri arasındaki ilişkide “kısmi aracı rolü”nün olduğu gözlenmiştir. Babalar için sözkonusu değişkenin “tam aracılık rolü” nün olduğu sonucuna varılmıştır. Elde edilen bu bulgular ilgili alanyazın ışığında tartışılmış; ileride yapılacak araştırmalara ve uygulamada alan uzmanlarına yönelik bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

öz-belirleme kuramı, temel psikolojik ihtiyaçların doyumu, öznel iyi oluş, ana-babaya bağlanma, genç yetişkinlik

Kaynakça

• Andersen, S. (2000). Fundamental human needs: Making social cognition relevant. Psychological Inquiry, 11, (4), 269-276.
• Aral, N., Bulut, Ş., Baran, G. ve Çimen, S. (2001). Çocuk gelişimi. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama.
• Bakan, D. (1966). The duality of existence. Boston: Beacon Press.
• Baron, R. M. ve Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173-1182.
• Baumrind, D. (1991). Current patterns of parental authority. Developmental Psychology, 4, 1-103.
• Bowlby J. (1969). Attachment and loss: Vol.1. Attachment. New York: Basic Books.
• Bowlby J. (1973). Attachment and loss: Vol. 2. Separation: Anxiety and anger. New York: Basic Books.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Carver, C. S. ve Scheir, C. (2000). Autonomy of self-regulation. Psychological Inquiry, 11 (4), 284-232.
• Cihangir-Çankaya, Z. (2009a). Öğretmen adaylarında temel psikolojik ihtiyaçların doyumu ve iyi olma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3), 691-711.
• Cihangir-Çankaya, Z. (2009b). Özerklik desteği, temel psikolojik ihtiyaçların doyumu ve öznel iyi olma: Öz-belirleme kuramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(31), 32-31.
• Cihangir-Çankaya, Z. (2005). Öz belirleme modeli: Özerklik desteği, ihtiyaç doyumu ve iyi olma. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Cihangir-Çankaya, Z. ve Bacanlı, C. (2003). İhtiyaç doyumu ölçeği uyarlama çalışması. VII. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Chirkov, V. ve Ryan, R. M. (2001). Parent and teacher autonomy support in Russian and U.S. adolescents: Common effects on well-being and academic motivation. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32(5), 618-635.
• Crockenberg S., Lyons-Ruth K. ve Dickstein, S. (1993). The family context of infant mental health: II. infant development in multiple family relationships. In C. H. Zeanah (Ed.). Handbook of Infant Mental Health. New York : Guilford Press, s. 38-55.
• Çerik, Ş. (2002). Ailelerin gençlere karşı tutumları ve gençlerin ailelerinin tutumlarını algılayışlarına yönelik üniversite gençliği üzerinde bir araştırma. Ege Academic Review, 2(1), 21-24.
• Deci, E. L. ve Ryan, R. (1985). The general causality orientations scale: Self determination in personality. Journal of Research in Personality, 19, 109-134.
• Deci, E. L. ve Ryan, R. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behaviour. Psychological Inquiry, 11(4), 227-269.
• Deci, E. L., Ryan, R. M., Gagn´e, M., Leone, D. R., Usunov, J. ve Kornazheva, B. P. (2001). Need satisfaction, motivation, and well-being in the work organizations of a former Eastern Bloc country. Personality and Social Psychology Bulletin, 27, 930–942.
• Diener, E. (2000). Subjective well-being: The science of happiness and a proposal for a national index. American Psychologist, 55, 34-43.
• Diener, E., Oishi, S. ve Lucas, R. E. (2003). Personality, culture, and subjective well–being. Annual Review of Psychology, 54, 403–425.
• Eken, A. (2010). Ergenlerin anne-babaya bağlanma biçimleri ile öznel iyi oluş durumlarının sosyal yetkinlik beklentileriyle ilişkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Elliot, A. J., ve Thrash, T. M. (2004). The intergenerational transmission of fear of failure. Personality and Social Psychology Bulletin, 30, 957–971.
• Feeney, J. A. (1998). Adult attachment and relationship-centered anxiety responses to physical and emotional distancing. In J. A. Simpson ve W. S. Rholes (Eds.), Attachment theory and close relationships. New York- London: The Guilford Press.
• Feeney, J. A. ve Noller, P. (1990). Attachment style as a predictor of adult romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 281-291.
• Görgün, S., Tiryaki, A. ve Topbaş, M. (2010). Üniversite öğrencilerinde madde kullanma ve anne babaya bağlanma biçimleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11, 305-312.
• Harris A. ve Curtin L. (2002) Parental perceptions, early maladaptive schemas, and depressive symptoms in young adults. Cognitive Therapy Research, 26, 405-416.
• İlhan, T. ve Özbay, Y. (2010). Yaşam amaçlarının ve psikolojik ihtiyaç doyumunun öznel iyi oluş üzerindeki yordayıcı rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 4(34), 109-116.
• Kağıtçıbaşı, C. (1970). Social norms and authoritarianism: A Turkish-American comparison. Journal of Personality and Social Psychology, 16, (3), 444-451.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Benlik, aile ve insan gelişimi. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Kapçı, G. E. ve Küçüker, S. (2006). Ana babaya bağlanma ölçeği: Türk üniversite öğrencilerinde psikometrik özelliklerinin değerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 17 (4), 286-295.
• Kermen, U. ve Sarı, T. (2014). Üniversite öğrencilerinde ihtiyaç doyumu ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 175-185.
• Kocayörük, E. (2012). Öz-belirleme kuramı açısından ergenlerin anne baba algısı ile duyuşsal iyi oluşları arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37), 24-37.
• Kowal, J. ve Fortier, M. S. (1999). Motivational determinants of flow: Contributions from self-determination theory. Journal of Social Psychology, 139, 355-368.
• Mithaug, E. D., Mithaug, K. D., Agran, M., Martin, E. J. ve Wehmeyer, M.L. (2003). Self-determined learning theory. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• McGinn, L., Cukor, D., Sanderson, C. (2005). The relationships between parenting style, cognitive style, and anxiety and depression: Does increased early adversity influence symptom severity through the mediating role cognitive style? Cognitive Therapy Research, 29, 219-242.
• Maccoby E. E. ve Martin, J. A. (1983). Socialization in the context of the family: Parent-child interaction. In P. H. Mussen (Series ed.) ve E.M. Hetherington(Vol. ed.), Handbook of child psychology: Vol.4. Socialization, personality and social development. Newyork: John Wiley, s.1-101.
• Özaydın, N., Sevinç S. ve Deniz, E. (2014). Mesleki müzik eğitimi alan öğrencilerin psikolojik ihtiyaçlarının ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Sanat Eğitimi Dergisi, 2(1), 102-111.
• Özer, G. (2009). Öz-belirleme kuramı çerçevesinde ihtiyaç doyumu, içsel güdülenme ve bağlanma stillerinin üniversite öğrencilerinin öznel iyi oluşlarına etkileri, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Özdemir, Y. (2012). Ergenlerin öznel iyi oluşunun demografik değişkenler, ana-baba kontrolü ve ana-baba kabul/ilgisi açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 37(165), 20-33.
• Özdemir, Y. ve Çok, F. (2011). Ergenlikte özerklik gelişimi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (36), 152-164.
• Özdemir, Y. ve Koruklu, N. (2013). Parental attachment, school attachment and life satisfaction in early adolescence. İlköğretim Online, 12(3), 836‐848.
• Parker, G., Tupling, H. ve Brown, L. B. (1979). A parental bonding instrument. British Journal of Medical Psychology, 52, 1-10.
• Pearson, J. L., Cowan, P.A. ve Cowan, C. P. (1993). Adult attachment and adult child-older parent relationships. American Journal of Orthopsychiatry, 63 (4), 606-613.
• Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.
• Ryan, R. M. ve Lynch, J. (1989). Emotional autonomy versus detachment: Revisiting the vicissitudes of adolescence and young adulthood. Child Development, 60, 340-356.
• Sheldon, K. M. ve Bettencourt, B. A. (2002). Psychological need-satisfaction and subjective well-being within social groups. Biristh Journal of Social Psychology, 41(1), 25-38.
• Soenens, B., Elliot, A. J., Goossens, L., Vansteenkiste, M., Luyten, P. ve Duriez, B. (2005). The intergenerational transmission of perfectionism: Psychological control as an intervening variable. Journal of Family Psychology, 19, 358 –366.
• Soenes, B., Vansteenkiste, M., Duriez, B. ve Goossens, L. (2006). In search of the sources of psychologically controlling parenting: The role of parental separation anxiety and parental maladaptive perfectionism. Journal of Research on Adolescence, 16(4), 539–559.
• Tuzgöl-Dost, M. (2005). Öznel iyi oluş ölçeği’nin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3 (23), 103-111.
• Türkdoğan, T. ve Duru, E. (2012). Üniversite öğrencilerinde öznel iyi oluşun yordanmasında temel ihtiyaçların karşılanmasının rolü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (4), 2429-2446.
• Türkmen, M. (2012). Öznel iyi oluşun yapısı ve anababa tutumları, özsaygı ve sosyal destekle ilişkisi: Bir model sınaması. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 41-73.
• Weston, R. (1999). Factors contributing to personal wellbeing. Family Matters. 53, 14-20.
• Wolfradt, U., Hemple S. ve Miles, J. N. (2003). Perceived parenting styles, depersonalisation, anxiety and coping behaviour in adolescents. Personality and Individual Differences, 34(3), 521–532.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2004). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, A. (2000). Anne-baba tutum ölçeğinin güvenirlik ve geçerlik çalışması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 7(3), 160-173.
• Zimmermann, P. (2004). Attachment representations and characteristics of friendship relations during adolescence. Journal of Experimental Child Psychology, 88(1), 83-101.