Sürdürülebilir gelişme için çevre vergileri ile sera gazı salınımı (CO2) arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 82 - 100, 30.06.2024

Başak Karşıyakalı , Üzeyir Aydın , Selim Şanlısoy

https://doi.org/10.47934/tife.13.01.06

Öz

Enerji üretimi, ulaşım ve endüstriyel süreçler için kullanılan fosil yakıtlar ve tarım faaliyetleri atmosfere salınan zararlı gazları sürekli olarak arttırmaktadır. Bu gazlar atmosferde sera benzeri bir etkiye neden olarak Dünya’nın ortalama sıcaklığını, küresel ısınmaya ve iklim değişikliğine neden olacak kadar yükseltmektedir. İnsan kaynaklı seragazı emisyonlarının azaltılması, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla uygulanacak politika araçlarından biri de çevre kirliliğini doğrudan ve dolaylı olarak azaltmayı hedefleyen vergilerdir. Sera gazı emisyonları ile bu tür vergiler arasındaki ilişkinin ölçülmesi, iklim değişikliği ile mücadelede izlenen ve gelecekte karbon vergisi gibi doğrudan çevre kirliliğinin azaltılmasına yönelik uygulanacak vergi politikalarının ve araçların başarısı için önemlidir. Bu bağlamda Türkiye için çevre kirliliğini önleyici nitelikteki vergiler olarak kabul edilen enerji vergileri ve ulaştırma vergilerinin CO2 emisyonu ile arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırılması bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Hatemi-J Nedensellik analizi sonuçlarına göre CO2 emisyonundan gerek toplam çevre vergileri gerekse de enerji ve ulaştırma vergileri yönlü nedensel ilişkiler bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çevre Vergileri, CO2 Emisyonları, Sürdürülebilir Kalkınma

The causal relationship between environmental taxes for sustainable development and greenhouse gas emissions (CO2): a case study of Türkiye

Öz

Enerji üretimi, ulaşım ve endüstriyel süreçler için kullanılan fosil yakıtlar ve tarım faaliyetleri atmosfere salınan zararlı gazları sürekli olarak arttırmaktadır. Bu gazlar atmosferde sera benzeri bir etkiye neden olarak Dünya’nın ortalama sıcaklığını, küresel ısınmaya ve iklim değişikliğine neden olacak kadar yükseltmektedir. İnsan kaynaklı seragazı emisyonlarının azaltılması, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla uygulanacak politika araçlarından biri de çevre kirliliğini doğrudan ve dolaylı olarak azaltmayı hedefleyen vergilerdir. Sera gazı emisyonları ile bu tür vergiler arasındaki ilişkinin ölçülmesi, iklim değişikliği ile mücadelede izlenen ve gelecekte karbon vergisi gibi doğrudan çevre kirliliğinin azaltılmasına yönelik uygulanacak vergi politikalarının ve araçların başarısı için önemlidir. Bu bağlamda Türkiye için çevre kirliliğini önleyici nitelikteki vergiler olarak kabul edilen enerji vergileri ve ulaştırma vergilerinin CO2 emisyonu ile arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırılması bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Hatemi-J Nedensellik analizi sonuçlarına göre CO2 emisyonundan gerek toplam çevre vergileri gerekse de enerji ve ulaştırma vergileri yönlü nedensel ilişkiler bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Environmental Taxes, CO2 Emissions, Sustainable Development

Kaynakça

• Ağan, B., & Aydın, Ü. (2018). Kripto para birimlerinin küresel etkileri: Asimetrik nedensellik analizi In T. Korkmaz, M. İ. Yağcı, İ. Ege, & T. T. Turaboğlu (Ed.), Uluslararası Katılımlı 22. Finans Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ekin Yayınevi, 797-816, Mersin.
• Akbelen, M. M. (2019). Karbon vergileri ve emisyon ticareti sistemleri, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri örneklerinden hareketle Türkiye`de uygulanabilirliği (Unpublished master’s thesis). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Akçay, F., Yavuz, E., & Kılıç, E. (2023). Karbon emisyonu ile vergileme arasındaki ilişkinin cumhuriyetten günümüze analizi: Kantil eşbütünleşme yaklaşımından kanıtlar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(Özel Sayı), 59-78.
• Akkaya, S., & Hepsag, A. (2021). Does fuel tax decrease carbon dioxide emissions in Turkey? Evidence from an asymmetric nonlinear cointegration test and error correction model. Environmental Science and Pollution Research, 28, 35094–35101. doi: 10.1007/s11356-021-12907-9
• Akyol, H., & Gül, K. (2021). Çevresel vergi politikalari sürdürülebilir kalkınmayı desteklemede ne kadar etkilidir: OECD ülkeleri örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(46), 977-997. doi: 10.31795/baunsobed.896534
• Alper, F. Ö., & Alper, A. E. (2017). Karbondioksit emisyonu, ekonomik büyüme, enerji tüketimi ilişkisi: Türkiye için bir ARDL sınır testi yaklaşımı. Sosyoekonomi, 25(33), 145-156.
• Artan, S., Hayaloğlu, P., & Seyhan, B. (2015). Türkiye'de çevre kirliliği, dışa açıklık ve ekonomik büyüme ilişkisi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13(1), 308-326.
• Atay Polat, M., & Ergün, S. (2021). Kirlilik emisyonlarının azaltılmasında çevre vergilerinin rolü: AB ülkeleri örneği. İzmir İktisat Dergisi, 36(2), 379-397. doi: 10.24988/ije.202136209
• Ateş, E., & Şanlısoy, S. (2024). The impact of global value chains on climate change. Journal of Social and Economic Development. doi: 10.1007/s40847-023-00320-6
• Atıcı, C., & Kurt, F. (2007). Türkiye’nin dış ticareti ve çevre kirliliği: Çevresel kuznets eğrisi yaklaşımı. Tarım Ekonomisi Dergisi, 13(2), 61-69.
• Bayar, Y., & Şaşmaz, M. (2016). Karbon vergisi, ekonomik büyüme ve CO2 emisyonu arasındaki nedensellik ilişkisi: Danimarka, Finlandiya, Hollanda, İsveç ve Norveç örneği. International Journal of Applied Economic and Finance Studies, 1(1), 32-41.
• Bekmez, S., & Nakıpoğlu, F. (2012). Çevre vergisi-ekonomik büyüme ikilemi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 641-658.
• Chen, X., & Woodland, A. (2013). International trade and climate change. International Tax Public Finance, 20(3), 381–413. doi: 10.1007/s10797-012-9244-x..
• Cole, M. A. (2003). Development, trade and environment: How robust is the environmental kuznets curve?. Environment and Development Economics, 8(4), 557-580.
• Çakmak, H. (2018). Çevresel vergilerin ekonomik etkileri: Karbon vergisi (Unpublished doctoral dissertation). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çebişli, N., & Yelman, İ. (2023). Enerji ve endüstri sektörlerinin sera gazi emisyonları, çevre vergileri ve finansal harcamalar arasındaki ilişkinin incelenmesi: Türkiye örneği. FESA Dergisi, 8(3), 612-621. doi: 10.29106/fesa.1244670
• Damirova, S., & Yayla, N. (2020). Çevre kirliliği ile makroekonomik belirleyicileri arasındaki ilişki: Seçilmiş ülkeler için bir panel veri analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 30, 107-126. doi: 10.18092/ulikidince.804787
• Dedemen Özkan, H. (2023). Çevre vergileri ekonomik büyüme ve C02 emisyonu arasındaki nedensellik ilişkisi: Ampirik bir uygulama (Unpublished master’s thesis). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bilecik.
• Demir, M. A. (2021). Petrol fiyatları ile Türkiye’nin dış ticaret açığı arasında zamana göre değişen nedensellik analizi. İzmir İktisat Dergisi, 36(2), 247-258. doi: 10.24988/ije.202136201.
• Dijkgraaf, E. & Vollebergh, H. R. (2005). A test for parameter homogeneity in CO2 panel EKC estimations. Environmental and Resource Economics, 32(2), 229-239.
• Dikmen, S., & Çiçek, H. G. (2020). Avrupa Birliği’nde çevre vergisi gelirlerinin karşılaştırmalı analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 57, 57–88. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/949657
• Doğan, B., Tekgüç, H., & Yeldan, A. E. (2023). Toward a green income support policy: Investigating social and fiscal alternatives for Turkey. New Perspectives on Turkey, 68, 7–29. doi: 10.1017/npt.2023.2
• Doğan, E., Hodžić, S., & Šikić, T.F. (2022). A way forward in reducing carbon emissions in environmentally friendly countries: The role of green growth and environmental taxes. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 35(1), 5879-5894. doi: 10.1080/1331677X.2022.2039261
• Fatima, N., Yanting, Z., & Guohua, N. (2023). Role of environmentally related technologies and revenue taxes in environmental degradation in OECD countries. Environmental Science and Pollution Research, 30(29), 73283–73298. doi: 10.1007/s11356-023-27011-3
• Fatty, M., & Ağan, B. (2024). Unraveling the link between environment and economic growth in Türkiye. İzmir İktisat Dergisi, 39 (1), 275-293. doi: 10.24988/ije.1356044
• Fodha, M., & Zaghdoud, O. (2010). Economic growth and pollutant emissions in Tunisia: An empirical analysis of the environmental kuznets curve. Energy Policy, 38(2), 1150-1156.
• Fotros, M., & Maaboudi, R. (2011). The impact of trade openness on CO2 emissions in Iran, 1971-2008. International Journal of Business and Development Studies, 3(1), 73-84.
• Fullerton, D., Leicester, A., & Smith,S. (2008). Environmental taxes (Working Paper No. 14197). NBER.
• Global Footprint Network (GFN). (2023). Ekolojik ayak izi, https://www.footprintnetwork.org/
• Granger, C.W., & Yoon, G. (2002), Hidden cointegration (Working Paper). Department of Economics, University of California.
• Grossman, G.M., & Krueger, A.B. (1991). Environmental impacts of a North American free trade agreement (Working Paper No. 3914). NBER.
• Gujarati, D.N. (2006) Essentials of econometrics (3th ed.). NY: McGraw-Hill.
• Güldoğan, E. (2013, Haziran). AB ETS kriterleri açısından Türkiye çimento sektörünün karbon kaçağı riski. III. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi, İstanbul.
• Hacker, R. S., & Hatemi-J, A. (2006). Tests for causality between integrated variables using asymptotic and bootstrap distributions: theory and application. Applied Economics, 38(13), 1489-1500.
• Hajek, M., Zimmermannova, J., Helman, K., & Rozenski, L. (2019). Analysis of carbon tax efficiency in energy industries of selected EU countries. Energy Policy, 134, 1-11.
• Hatemi-J, A. (2012) Asymmetric causality tests with an application. Empirical Economics, 43, 447-456. doi: 10.1007/s00181-011-0484-x
• He, J., & Richard, P. (2010). Environmental kuznets curve for CO2 in Canada. Ecological Economics, 69(5), 1083-1093.
• He, L., Wu, M., Wang, D., & Zhong, Z. (2018). A study of the influence of regional environmental expenditure on air quality in China: the effectiveness of environmental policy. Environmental Science and Pollution Research, 25, 7454-7468. doi: 10.1007/s11356-017-1033-8
• Kılınç, E. C., & Altıparmak, H. (2020). Çevre vergilerinin CO2 emisyonu üzerindeki etkisi üzerine bir uygulama. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 217-227.
• Kiuila, O., Markandya, A., & Scasny, M. (2019). Taxing air pollutants and carbon individually or jointly: Results from a CGE model enriched by an emission abatement sector. Economic Systems Research, 31(1), 21-43.
• Kiuila, O., & Rutherford, T. F. (2013). The cost of reducing CO2 emissions: Integrating abatement technologies into economic modeling. Ecological Economics, 87, 62-71.
• Koçak, E. (2014). Türkiye’de çevresel kuznets eğrisi hipotezinin geçerliliği: ARDL sınır testi yaklaşımı, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(3), 62-73.
• Kotnik, Z., Klun, M., & Škulj, D. (2014). The effect of taxation on greenhouse gas emissions. Transylvanian Review of Administrative Sciences, 43, 168-185.
• Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. The American Economic Review, 45(1), 1-28.
• Loganathan, N., Shahbaz, M., & Taha, R. (2014). The link between green taxation and economic growth on CO2 emissions: Fresh evidence from Malaysia. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 38, 1083– 1091. doi: 10.1016/j.rser.2014.07.057.
• Magnani, E. (2000). The environmental kuznets curve, environmental protection policy and income distribution. Ecological Economics, 32, 431-43.
• Meireles, M., Robaina, M., & Magueta, D. (2021). The effectiveness of environmental taxes in reducing CO2 emissions in passenger vehicles: The case of mediterranean countries. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(10), 5442.
• Meng, S., Siriwardana, M., & Mcneill, J. (2013). The environmental and economic impact of the carbon tax in Australia. Environmental and Resource Economics, 54(3), 313-332.
• Miller, S., & Vela, M. (2013). Are environmentally related taxes effective? (Working Paper No. 467). IDB. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/89191/1/IDB-WP-467.pdf
• Morley, B. (2012). Empirical evidence on the effectiveness of environmental taxes. Applied Economics Letters, 19(18), 1817-1820. doi: 10.1080/13504851. 2011.650324
• Morley, B., & Abdullah, S. (2010). Environmental taxes and economic growth: evidence from panel causality tests (Research Papers No. 04/10). Department of Economics, University of Bath.
• OECD, https://data.oecd.org/envpolicy/environmental-tax.htm
• Oral, B. G., & Sayın, F. (2015). Environmental problems from an economic and fiscal perspective: An empirical evaluation for Turkey and OECD countries. European Journal of Scientific Research, 131(3), 242-255. http://www.europeanjournalofscientificresearch.com
• OWID (2023). Our world in data, CO2 emissions, https://ourworldindata.org/CO2 -emissions
• Önder, H. (2017). Vergilemenin ve diğer kamusal müdahalelerin hava kirliliği üzerinde etkisi: OECD ülkeleri üzerine bir analiz. Maliye Dergisi, 172, 189-199. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/172-10.pdf
• Özbek, S. (2023). Sürdürülebilir çevre: Çevre teknolojileri ve vergileri kapsamında ekonometrik bir inceleme. Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(Özel Sayı), 63-91. doi: 10.33399/biibfad.1253043
• Özkaya, M.H. (2022). Ekonomik büyüme ve çevre vergi gelirlerinin karbon dioksit emisyonu üzerindeki etkisi: AB ülkeleri örneği. International Journal of Applied Economic and Finance Studies, 7(1), 128-139. http://www.ijabms.com/wp-content/uploads/2022/07/08_OZKAYA.pdf
• Öztürk, İ., & Acaravcı, A. (2013). The long-run and causal analysis of energy, growth, openness and financial development on carbon emissions in Turkey. Energy Economics, 12(36), 262-267.
• Pearce, D. (1991). The role of carbon taxes in adjusting to global warming. Economic Journal, 101(407), 938-948.
• Ploeg, F. V., and Withagen, C. (2014). Growth, renewables, and the optimal carbon tax. International Economic Review, 55(1), 283-311.
• Polat, O., & Eş Polat, G. (2018). Avrupa Birliği ülkelerinde karbondioksit emisyonu ve çevre vergileri: Panel veri analizi yaklaşımı. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 55(639), 101-116.
• Roberts, J. T., & Grimes, P. E. (1997). Carbon intensity and economic development 1962-91: A brief exploration of the environmental kuznets curve. World Development, 25(2), 191-198.
• Rosiek, J. (2015). The impact of environmental tax policy on sustainable development of the EU economies: DEA approach In 11th International Conference of ASECU (233-245). Cracow. https://www.asecu.gr/files/11th_conf_files/18.pdf
• Safi, A., Chen, Y., Wahab, S., Zheng, L., & Rjoub, H. (2021). Does environmental taxes achieve the carbon neutrality target of G7 economies? Evaluating the importance of environmental R&D. Journal of Environmental Management, 293, 112908. doi: 10.1016/j.jenvman.2021.112908.
• Saqib, N., Radulescu, M., Usman, M., Balsalobre-Lorent, D., & Cilan, T. (2023). Environmental technology, economic complexity, renewable electricity, environmental taxes and CO2 emissions: Implications for low-carbon future in G-10 bloc. Heliyon, 9(6), e16457. doi: 10.1016/j.heliyon.2023.e16457
• Shahbaz, M., & Sinha, A. (2019). Environmental kuznets curve for CO2 emissions: A literature survey. Journal of Economic Studies, 46(1), 106-168. doi: 10.1108/JES-09-2017-0249
• Shahbaz, M., Loganathan, N., Muzaffar, A.T., Ahmed, K. & Ali Jabran, M. (2016). How urbanization affects CO2 emissions in Malaysia? The application of stirpat model. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 57, 83–93. doi: 10.1016/j.rser.2015.12.096
• Silajdzic, S., & Mehic, E. (2018). Do environmental taxes pay off? The impact of energy and transport taxes on CO2 emissions in transition economies. South East European Journal of Economics and Business, 13(2), 126-143. doi: 10.2478/jeb-2018-0016
• Stiglitz, J. E. (2000). Economics of the public sector (3th ed.). NY: W. W. Norton & Company.
• Şimşek, D. & Kesbiç, C. Y. (2020). Çevresel riskleri azaltmada çevre vergilerinin etkisi: Avrupa Birliği ve Türkiye örneği. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 21 (46). 46-20.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2023a). Yeşil mutabakat eylem planı ve çalışma grubu. https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/yesil-mutabakat-eylem-plani-ve-calisma-grubu
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2023b). AB sınırda karbon düzenleme mekanızması. https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/ab-sinirda-karbon-duzenleme-mekanizmasi
• Tekin, A., & Vural, İ.Y. (2004). Global kamusal malların finansman aracı olarak global vergi önerileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 323-337.
• Torras, M., & Boyce, J. K. 1998. Income inequality and pollution: A reassessment of the environmental kuznets curve. Ecological Economics, 25(2), 147-160.
• Turkish Statistical Institute (TurkStata). Çevre ve enerji istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=cevre-ve-enerji-103&dil=1
• Turkish Statistical Institute (TurkStatb). Nüfus ve demografi istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1
• United Nations (UN). Conferences-environment and sustainable development. https://www.un.org/en/conferences/environment
• United Nations Climate Change (UNCC). (2023). Climate change, process and meetings. https://unfccc.int/process-and-meetings
• United Nations Development Programme (UNDP). Sustainable development goals. https://www.undp.org/sustainable-development-goals
• United Nations Environment Programme (UNEP). (2023a). The Montreal protocol. https://www.unep.org/ozonaction/who-we-are/about-montreal-protocol
• United Nations Environment Programme (UNEP). (2023b). Ozone secretariat. https://ozone.unep.org/
• Uyduranoğlu, A., & Öztürk, S. S. (2020). Public support for carbon taxation in Turkey: Drivers and barriers. Climate Policy, 20(9), 1175–1191. doi: 10.1080/14693062.2020.1816887
• Yavuz, E., & Ergen, E. (2022). Çevre vergilerinin çevre kirliliği üzerindeki etkisi: Seçilmiş G20 ülkeleri üzerine bir uygulama. International Journal of Public Finance, 7(1), 113-136. doi: 10.30927/ijpf.1066728
• Yılmazcan, D., & Çakmak, H. (2018). İklim değişikliğinin önlenmesinde mali/iktisadi araç olarak: Karbon emisyon vergisi mi? Karbon emisyon ticareti mi?. In Proceedings of The International Congress on Business and Marketing, 2018. İstanbul: Doğuş Üniversitesi.
• Zhang, X.P., & Cheng, X.M. (2009). Energy consumption, carbon emissions and economic growth in China. Ecological Economics, 68, 2706-2712.