BİTLİS'TE GELENEKSEL AYAKKABICILIK: “HARİK” ve SON USTA HAYDAR YILMAZ

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 383 - 400, 28.06.2018

Sultan Sökmen , Zeynep Balkanal

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.402982

Öz

El
sanatları bir toplumun yaşam tarzını ve kültürünü yansıtan ögelerdir. Bu
ögelerden bir tanesi de geleneksel ayakkabıcılıktır. Ayakkabı dış çevreden
ayağı koruyan aynı zamanda giyimi tamamlayan bir unsurdur. Geçmişten günümüze
Anadolu’da birçok ilde ayakkabıcılık önemli bir el sanatı dalı olmuş, bazı
yörelerimiz geleneksel ayakkabısıyla ünlenmiştir. Geleneksel ayakkabıcılığın
Bitlis’teki adı hariktir. Bu çalışmada, Bitlis’te unutulmaya yüz tutmuş bir
gelenek olan harik yapımcılığını ve günümüzdeki durumunu incelemek
amaçlanmıştır. Bitlis’in yöresel ayakkabısı olarak nitelendirilen hariğin yapım
aşamaları, yapımında kullanılan araç-gereçler ve günümüzdeki durumu hakkında
elde edilen bilgiler fotoğraflarla desteklenerek açıklanmıştır. Tabanı kendir
ipinden, üstü ise keçi kılı ya da koyunyünü ipliklerden örülerek yapılan harik,
yaz aylarında ayağı serin tutması, romatizmal hastalıklara ve ayak mantarına
iyi gelmesiyle tanınmaktadır. Harik, tamamen elde yapılmakta olup, bir çifti
4-5 günde tamamlanmakta ve günümüzde 300 TL.’ye satılmaktadır. Üretim aşaması
zahmetli ve zaman almasından dolayı fiyatı yüksek olduğundan günümüzde pek
rağbet görmemektedir. Bitlis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü bünyesinde
çalışmalarına devam eden Haydar Yılmaz Bitlis’te yaşayan son harik ustasıdır.
Mesleği devam ettirecek başka bireyler bulunamaz ve yeterince destek
verilmezse, harik yapımcılığı yakın bir gelecekte unutulan el sanatları arasına
girmekten kurtulamayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, geleneksel ayakkabıcılık, harik, harik yapımcılığı, Bitlis hariği

TRADITIONAL SHOE-MAKING IN BİTLİS: “HARİK” AND THE LAST MASTER HAYDAR YILMAZ

Öz

Handicrafts reflects the life style and culture of a
society. Shoe-making is one of these unique aspects . Shoe is not only covers
the foot for protecting while doing various activities but also an wearing
completes the modern style. Since past to present Shoe-making has been one of
the most important handicrafts in many Anatolian cities besides some of them is
famous for its traditional shoes. The name of the traditional shoe making is
Harik. In this work it is aimed to study how to make Harik and its present day,
a tradition which sinking into obliviton. The making of Harik, the tradititonal
shoe of Bitlis, is explained step by step with the help of photographs. Harik
made of hemp cord base and covers the the foot with woven goat hair and it is
generally famous for its cooling the foot in summer and good for reumatizmal
diseas. Totally hand made, Harik is completed in 4 or 5 days and sold about
300TL for one. Since it is expensive because of much laboured and time
consuiming it is popular today. Haydar Yılmaz is the last Harik master working
under the Bitlis Provincial Directorateof Culture and Tourism. If it is not
found anyones to carry and support this handicraft Harik as an art it will be
forgotten soon.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Traditional Shoe making, Harik, Harik making, Harik of Bitlis

Kaynakça

• Akalın, Sami, Yılgör, Asuman ve Nezihe Seyhan, Ayakkabıcılık Terimleri Sözlüğü, 1. Basım, Boğaziçi Üniversitesi Matbaası, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 1993.
• Balcı, Mehtap, Proje Bitlis, Ekbil Matbaacılık, 2007.
• Çelik, Neslihan, “Anadolu’nun Geleneksel Ayakkabı Formlarından Günümüz Tasarım Anlayışına Ayakkabı Kültürü”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010.
• Çetin, Çulpan Zaripova, "Kazan Tatarlarında Giyim-Kuşam Kültürü", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 1, Sayı:2, 2008: 72-82.
• Dönmez, Fatma Öztürk, "Antik Dönem Mısır Kıyafetleri ve Taçları", Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Akademik Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, Sayı: 3, 2017: 10-21.
• Gökce, Bilcan, “Urartu Giyim Kuşamına Sosyo-Kültürel Bir Bakış”, Tarih İncelemeleri Dergisi XXXI/2, 2016: 421-444.
• Haydar Yılmaz ile sözlü görüşme, 9 Şubat 2018,Yaş: 37, Harik Ustası, Bitlis.
• İmre, H. Meryem, "Tarihsel Gelişim İçerisinde İnsan, Moda, Ayakkabı İlişkisi", International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), Volume: 2, Issue: 1, 2016: 189-204.
• Kartal, Zerrin ve Filiz Nurhan ÖLMEZ, Isparta Yöresel Kadın Giysileri, T.C.Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müd. Yayınları:11,1.Basım, Şubat 2014.
• Kastan, Cengiz, Ayakkabı Teknolojisi, Konya, 2007.
• Kayabaşı, Nuran ve Melda Özdemir, “Geçmişten Günümüze El Yapımı Ayakkabılar”, Milli Folklor Uluslararası Halk Bilimi Dergisi, Cilt: 8, Yıl: 16, Sayı: 62, Yaz, 2004: 39-48.
• Kırtunç, Erkan, “Ayakkabı Deyip Geçmeyelim”, Kültür ve Sanat Dergisi. (3), 1989: 67–69.
• Koçu, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, (2. Basım), Güncel Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Kuru, Songül ve Candan Paksoy, “Anadolu’da Ayakkabı ve Cumhuriyet Dönemi Ayakkabı Kültürü”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15.09.2007, II. Cilt, Ankara, 2008:821-836.
• Salman, Fikri "Bitlis Geleneksel Giysileri", I. Van Gölü Havzası Sempozyumu, 08-10 Eylül 2014, T.C. Van Valiliği İl Özel İdaresi, İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası, 2006: 333-339.
• Savaş, S.,“Harik’a Zanaat” Star Pazar Gazetesi, İstanbul, 2005.
• Serdar, Mehmet Törehan, Rüyalar Şehri Bitlis, Bitlis, Bitlis Valiliği Yayınları No:7, 2000.
• Somçağ, Hatice ve Nurettin Akçakale, "Yün liflerinden Keçeleştirme Yöntemi İle Ayakkabı Yapımı", Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 9, 2016: 212-226.
• Türkoğlu, Sabahattin, Tarih Boyunca Anadolu'da Giyim Kuşam, Atılım Basım San. A. Ş, İstanbul, 2002.