KIRŞEHİR HALK TÜRKÜLERİNDE GEÇEN TEKSTİLLER VE DOKUMA ARAÇLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 1, 33 - 54, 30.06.2019

Cenk Şahin Filiz Nurhan Ölmez , Hande Kılıçarslan

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.446294

Öz

Halk kültürü
çalışmalarında önemli bir yeri olan halk edebiyatı sözlü ve yazılı
kaynaklarıyla ülkemizde zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Anonim Türk halk
edebiyatında ezgiyle söylenen bir nazım biçimi olan türkü bölgelere göre
değişik formlarda çalınır ve söylenir. Türkü sözcüğünün etimolojik olarak
kökeni “Türk” sözcüğüdür. Türkü,
Türklere özgü demektir. Kırşehirli Türk Halk
Müziği Sanatçısı Şemsî Yastıman’ın “Türk’ü anlamak isteyen türkü dinlesin” özdeyişi bunu açıklar. Türkü,
anonim halk yazınında melodiyle söylenen
ve hece ölçüsüyle yazılmış, bestelenmiş koşuk, olarak tanımlanır. Anadolu
halkı bütün acılarını, sevinçlerini, aşklarını, dünya görüşlerini, yaşam
biçimlerini türkülerle dile getirmiştir. Türküler, yörelere, içeriklerine ve nağmelerine
göre değişik isimler alır. Buna göre türkülerin, hoyrat, oturak, kırık hava,
uzun hava gibi türleri vardır. Konularına göre incelendiğinde türküler
ninniler, çocuk türküleri, doğa, aşk, kahramanlık ve askerlik, tören, iş
türküleri, karşılıklı türküler, ölüm ve oyun türküleri olmak üzere on farklı
grupta toplanmaktadır. Bu farklı konuları ele alan türkü sözlerinin içerisinde
halk kültürünün bir diğer önemli parçası olan tekstillerin geçmesi yadsınamaz.
Bu çalışmada orta Anadolu’nun türkü merkezi olan Kırşehir’de anonim veya âşık
türkülerinde geçen tekstiller incelenmiş, Kırşehir yöresel tekstillerinin,
türkülerde izlerinin sürülmesi amaçlanmıştır. İncelemede içerisinde bir tekstil
adı geçen 60’dan fazla türküyle karşılaşılmıştır. Bu tekstiller; giysi adı
(yazma, oyalı yazma, şalvar, cepken vb), kumaş adı (aba, kadife, basma, saten
vb), yarı mamul madde adı (iplik, urgan, vb), hammadde adı (yün, ipek, keten
vb) ve dokuma araçlarının (gücü, ıstar, hana, darak, sındı, tefe vb) adları,
şeklinde beş gruba ayrılarak ele alınmıştır. Günümüzde somut örneği bulunmayan
yöresel tekstillerin türkülerde adının geçtiği, hatta betimlendiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk Kültürü, Türkü, Tekstil, Kırşehir, Giysi

AN EVALUATION ON TEXTILES AND WEAVING TOOLS MENTIONED IN KIRSEHIR TURKUS

Öz

Anahtar Kelimeler

Folk Culture, Türkü, Folk Song, Textile, Kırşehir, Clothing, Dressing

Kaynakça

• Akyürek, M., Köksal, A., Yıldırım, M. (1997). Tarihten Günümüze Mucur, Ankara.
• Anonim. (2011), Türkçe Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 549.
• Artun, E. (2014a). Türk Halkbilimi. 11. Baskı. Adana: Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2014b). Ansiklopedik Halkbilimi- Halk Edebiyatı Sözlüğü. Adana: Karahan Kitabevi.
• Boyacıoğlu, M. (2001). Ben de Çocuktum Özlemlerimle. Çocukluk Anılarım (1949-1960). ISBN: 978-9944-5613-1-0, Ankara.
• Bulut, V. (1983). Kırşehir Halk Ozanları, Ankara: Filiz Yayınları, Gürsan Matbaacılık.
• Elçin, Ş. (1981). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 365, Türk Halk Kültürü Eserleri Serisi: 10.
• Evecen, A. (2015) Baudrillard'dan modern toplumlara özgü bir moda kavramı çözümlemesi, SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi, 2(5). 216-226.
• Evecen, A.;Etikan, S., Kılıçarslan, H. (2017). Günümüzde El Sanatlarına Yaklaşım; Ödemiş İğne Oyaları, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1).
• Eyüpoğlu, İ. Z. (2004). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Günşen, A. (2006)., İlk Türkçecilerden Kırşehirli Aşık Paşa (Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri), Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları :6.
• Kartal, Z. Ölmez, F. N. (2014). Yalvaç Yöresel Giysileri. Ankara: Yalvaç Belediyesi Kültür Yayınları. ISBN: 978-605-61494-3-6.
• Koçu, E. R. (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları, Ankara. Obruk, C. (1983) Kırşehir’i Alık Said. Ankara: Ulus Matbaası.
• Önder, M. (1976), Kırşehir Güldestesi. Ankara: Filiz yayınevi.
• Önder, M. (1998). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Örnek, S. V. (2014) Türk Halk Bilimi, Bütün Eserleri II, Ankara: Bilge Su Yayınları.
• Şahin, İ. (1991). Kaman İl Yıllığı, Kaman.
• Tarım, C. H. (1947). Kırşehir Tarihi, II. Baskı, Kırşehir.
• Turhan, S., Kara, M., Tan N., Gündüz, A. (2007). Kırşehir Halk Müziği, Yayın No:11, Ankara: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5b506ab8185154.95967104, Türkü, Er. Tar: 12.04.2018 http://sozluk.gov.tr/ Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü), Filik, Savat, Er. Tar: 15.02.2019 KAYNAK KİŞİLER
• İbrahim Özdemir (İhvani), Şair, Yazar, Koleksiyoncu, 80, Kışehir.
• İlhan Şahin, Yerel Hak Ozanı, Emekli Öğretmen, 75, Kaman.
• Mümtaz Boyacığlu, Şair, Yazar, Emekli Öğretmen, 76, Kaman.