GENERAL ELECTIONS IN THE EAST AFTER MULTI-PARTY TRANSITION IN TURKEY AND DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS OF DEPUTIES (1945-1960)

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 1, 473 - 501, 30.06.2020

BİLAL Nergiz

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.560015

Öz

The Kurds in conflict with the central state during single party period between 1923 and 1938, faced a different state policy after 1945. In the multi-party system, the Kurds' tendency was important for the parties. Post-1945 period is a period that the format changing Turkey was looking to the Kurdish problem with a new point of view. The aim of parties in this new period is to be closer to the Kurdish people and to nominate the people who knew the region. Some Kurds, who had exiled in the past, entered politics. At the same time, a new educated young peole of Kurdish intellectual class were in parliament. Some Kurds, who had exiled in the past, entered politics. In these years, we see that Kurds entered politics and there was a Kurdish intellectual movement. These details are shown in the study. The results of the study were evaluated in terms of two major parties of the period, the Democratic Party and Republican People’s Party. In addition to the elections, various characteristics of elected deputies were shown during four semesters.

Anahtar Kelimeler

Kurdish Issue, Elections, Deputies

TÜRKİYE’DE ÇOK PARTİLİ DÖNEME GEÇİŞ SONRASI DOĞU’DA GENEL SEÇİMLER VE MİLLETVEKİLLERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ (1945-1960)

Öz

1923-1938 arası tek parti döneminde merkezi devletle çatışma halinde olan Kürtler, 1945 sonrasında farklı bir devlet politikasıyla karşı karşıya kalmıştı. Çok partili sistemle birlikte Kürtlerin oyu partiler açısından önemli hale gelmişti. 1945 sonrası dönem, format değiştiren Türkiye’nin Kürt meselesine yeni bir bakış açısıyla baktığı yıllardı. Artık partilerin bu yeni dönemdeki amacı, Kürt halkına daha yakın olmak ve bu doğrultuda bölgeyi bilen kişileri aday göstermekti. Bu süreçte geçmişte sürgün yemiş bazı Kürtler siyasete giriyordu. Aynı zamanda yeni Kürt kökenli eğitimli gençler parlamentoda yer almaya başlamıştı. Bu doğrultuda Kürtlerin siyasete girdiğini ve bir Kürt aydın hareketinin var olduğunu görmekteyiz. Bu detaylar çalışmada gösterilmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlar dönemin iki büyük partisi Demokrat Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi açısından değerlendirilmiştir. Seçimler dışında dört dönem süresince seçilmiş milletvekillerinin çeşitli özellikleri gösterilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kürt meselesi, Seçimler, Milletvekilleri

Kaynakça

• “Adnan Menderes Kabinesi Dün Gece Saat 10.30’da Bayar’a İstifasını Verdi”, Cumhuriyet, 30 Kasım 1955.
• Ağaoğlu, Samet, Arkadaşım Menderes, Alkım Yayınları, İstanbul, 2003.
• Akandere, Osman, “Bir Demokrasi Beyannamesi Olarak Dörtlü Takrir’in Amacı ve Mahiyeti”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, 2003.
• Akıncı, A., Usta, S., “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan Dış Faktörlerin Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 1, C. 21, 2016.
• Alkan, Mehmet Ö., “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Seçimlerin Kısa Tarihi”, Görüş, Sayı 48, Mayıs 1999.
• Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınları, Ankara, 2004.
• Arslan, Zühtü, Türk Parlamento Tarihi, XI. Dönem (1957-1960), Cilt III, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 2013.
• “Başbakan İzmir’de Bir Konuşma Yaptı”, Cumhuriyet, 16 Mayıs 1960.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Sayı: 21-232
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 490.01, Yer No: 571.2224.1
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi,Sayı: 1/86997
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi,Sayı: 234-1082, No: 2723
• “Bozuk idare sistemi ve Şarktaki neticeleri”, Dicle Kaynağı, 3 Ağustos 1948.
• Bucak, Mustafa Remzi, Bir Kürt Aydınından İsmet İnönü’ye Mektup, Doz Yayınları, İstanbul, 1991.
• Bruinessen, Martin Van, Ağa, Şeyh ve Devlet, 9. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
• “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Haksız İktisaplarının İadesi Hakkında Kanun”, Resmi Gazete, Sayı: 8584, 16 Aralık 1953.
• Çağlayan, Ercan, Cumhuriyet’in Diyarbakır’da Kimlik İnşası (1923-1950), İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Çakmak, Fevzi, “Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması”, International Journal of History, Cilt: 3, Sayı: 7, Eylül 2015.
• Çakmak, Fevzi, “CHP’nin Ege Vazife Gezisi ve 1959 Yılı Uşak-İzmir Olayları”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, Cilt: 9-10, Sonbahar 2014.
• Çufalı, Mustafa, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Dönemi (1945-1950), Babil Yayıncılık, Ankara, 2004.
• Çuhalı, Mustafa, Türk Parlamento Tarihi (1946-1950), Cilt 3, VIII. Dönem, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 2012.
• “Dış Yardımını Yekûnu: 359 Milyon Dolar”, Cumhuriyet, 4 Ağustos 1958.
• “DP 2/3 Ekseriyet Aldı”, Milliyet, 29 Ekim 1957.
• Erkmen, Ayşe, “Türkiye’de 1950 ile 2002 Yılları Arasında Uygulanan Genel Seçim Sistemlerinin Halk İradesine Etkisi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, Cilt: 18, Sayı: 3, 2018.
• “Geçmiş Devirlerin Yüz Karası Olan Dayak Karakollarda Hala Devam mı etmektedir?”, Dicle Kaynağı, 10 Ağustos 1948.
• Karayaman, Mehmet, “İsmet İnönü’nün Uşak’ta Taşlanması Olayının Sebep ve Sonuçları”, Tarih Okulu, Sayı: 8, Eylül-Aralık 2010.
• Kaya, Ferzende, Abdülmelik Fırat’ın Yaşam Öyküsü, Anka Yayınları, İstanbul, 2003.
• Kirişçi Kemal ve Winrow Gareth M., Kürt Sorunu: Kökeni ve Gelişimi, 3. Baskı, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997.
• McDowall, David, Modern Kürt Tarihi, Doruk Yayınları, Ankara, 2004.
• “Milletvekili Seçimi İçin Yapılan İtirazlar”, Cumhuriyet, 25 Ağustos 1946.
• “Milletvekili Seçimi Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bazı Maddelerinin Kaldırılması Hakkında Kanun”, Resmi Gazete, Sayı: 8748, 7 Temmuz 1954.
• “Milletvekilleri Seçimi Kanunu’nun 35. ve 109. Maddelerinin Tadiline ve Bu Kanuna Muvakkat Bir Madde İlavesine Dair Kanun”, Resmi Gazete, Sayı: 9705, 13 Eylül 1957.
• Önen, Nizam, “CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’ın Doğu Gezisi”, Tarih ve Toplum, Sayı 12, Bahar 2011.
• “Örfi İdare”, Milliyet, 29 Nisan 1960.
• Özacun, Orhan, “Siyaset Tarihimizde Milli Kalkınma Partisi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı: 2, 2002.
• Öztürk, Kazım, Cumhurbaşkanlarının Türkiye Büyük Millet Meclisini Açış Nutukları, Ak Yayınları, İstanbul, 1969.
• Öztürk, Kazım, Türk Parlamento Tarihi TBMM IX. Dönem (1950-1954), Cilt VII, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1998.
• Öztürk, Kazım, Türk Parlamento Tarihi TBMM X. Dönem (1954-1957), Cilt II, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 1998.
• “Resmi daire ve müesseselerin siyasi partilere bedelsiz mal devredemeyeceklerine ve bu daire ve müesseselerle münfesih derneklere ait olup siyasi partilere terk edilmiş olan gayrimenkul mallarla bu partiler tarafından genel menfaatler için yaptırılmış olan binaların sahiplerine ve hazineye dair kanun”, Resmi Gazete, Sayı: 7882, 11 Ağustos 1951.
• “Seçim Arifesinde İdari Baskı Son Hadde Vardı”, Demokrat Doğu, 24 Nisan 1950.
• Tarık Ziya Ekinci ile Yapılan Görüşme, 17 Şubat 2016.
• “Seçimin Umumi Neticesi”, Cumhuriyet, 24 Temmuz 1946.
• TÜİK, Milletvekili Genel Seçimleri: 1923-2011, Ankara, 2012.
• “Türkiye Büyük Millet Meclisi Dâhili Nizamnamesinin Bazı Maddelerinin Tadiline Dair Nizamname”, Resmi Gazete, Sayı: 9800, 6 Ocak 1958.
• “Türkiye Büyük Millet Meclisi Tahkikat Encümenlerinin Vazife ve Salahiyetleri Hakkında Kanun”, Resmi Gazete, Sayı: 10491, 28 Nisan 1960.
• “Üniversite Hadiselerinde 1 Talebe Öldü”, Milliyet, 30 Nisan 1960.
• “Yakın Şarkta Büyük Coğrafi Keşifler”, Dicle Kaynağı, 7 Eylül 1948.
• Yavaşça, Kerem, “Şark Meselesi’nden Doğu Sorununa: Ellili Yıllarda Kürt Sorunu”, Haz. Mete Kaan Kaynar, Türkiye’nin 1950’li Yılları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• Yıldırmaz, Sinan, “1950 Seçimleri ve Propaganda”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Cilt 3, 2004.