XIV. ve XV. ASIR BULGAR KAYNAKLARINDA ЕRKEN OSMANLI HÜKÜMDARLARININ ÇAR UNVANININ TARİH VE KÜLTÜR DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 2, 1121 - 1141, 18.12.2020

Hristo Saldzhiev , Ayşe Tuğçe Konaç

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.652249

Öz

Bu çalışmada, Bulgar tarihinin Osmanlı dönemine ilişkin çeşitli incelemelerde sürekli olarak yalnızca kaydedilmiş ancak şu zamana kadar yorumlanmamış Bulgar müstensihlerinin ve yazarlarının XIV. asrın sonundan başlayarak 1878 yılına kadar Osmanlı padişahlarına verdikleri “çar” unvanın çeşitli varyantları incelenmektedir. İncelemede, söz konusu olgunun kaydedildiği ilk kaynaklar hangi döneme ve hangi bölgeye ait olduğu, bu olgunun ortaya çıkmasına sebep olan faktörlerin ne olduğu, “çar” unvanının erken Osmanlı’nın kimlik mitleriyle alakası olup olmadığı irdelenmiştir. Makalede, o dönemde yaşayan farklı Bulgar yazarlarının metinleri incelendiğinde dil ve tarihsel analizler üzerinden “çar” unvanın kullanılışında XIV. ve XV. yüzyıllarda Bulgar Orta Çağ toplumu arasında Balkanların Osmanlı tarafından fethine dair görüş ve tutum farklılıklarının olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan tarihi, Ortaçağ, Tırnova Patrikliği, Balkanlar, Osmanlı, Çar unvanı

HISTORICAL AND CULTURAL EVALUATION OF THE CZAR TITLES OF THE EARLY OTTOMAN EMPERORS IN THE BULGARIAN RECOURCES OF THE 14TH AND 15TH CENTURIES

Öz

In this study, we examine the various variants of the royal title of “Tsar,” which have given to the Ottoman sultans from the end of the 14th century until 1878, by Bulgarian authors and scribals (amanuenses), who have been consistently had some records, yet never interpreted. The study scrutinizes respectively the questions of where and which period were the first sources of examined case belonged, and what are the matter of facts that led to the emergence of this expression, and also, whether or not, had the title of “Tsar” had a relation with the identity myths of the early Ottoman community. The study has conclusions after the investigation on quotes of the title of “Tsar” amongst different Bulgarian authors and scribals that there were differences as opinions and attitudes regarding the issue of Balkan conquest of the Ottoman State between different Bulgarian Medieval societies by linguistic and historical analyses.

Anahtar Kelimeler

The History of Bulgaria, Medieval Era, Tarnovo Patriarchy, Balkans, Ottoman, Royal title of Tsar

Kaynakça

• Alexandru Elian; Constantin Bălan; Haralambie Chircă; Olimpia Diaconescu, Inscripţiile Medievale Ale României, Academiei Republicii Socialiste România, Bükreş, 1965.
• Andreev, Yordan, Vsekidnevieto na Balgarite prez XII- XIV Vek, Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, Sofya, 1992.
• Begunov, Yuriy, Tvorçeskae Nasledie Grigoriya Tsamblaka, PİK, Veliko Tırnovo, 2005.
• Bernşteyn, Samuil, Razaskaniya v Oblasti Bolgarskoy İstoriçeskoy Dialektologii, Tom I, Yazak Valaşskih Gramot XIV—XV vekov, İzdatelstvo AN CCCR, Moskova- Leningrad, 1948.
• Boyaciev, Dimitar, Opera Minora Selecta “Ezikat na Kasnite Latinski Nadpisi v Balgariya”, (Çast Parva/Vtora), Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, Sofya, 2008.
• Cyrillomethodiana Tekstov Korpus, Vlaho-Balgarski Gramoti, LХХХІХ, http://histdict.uni-sofia.bg/textcorpus/show/doc_193 (Erişim Tarihi: 05.10.2019).
• Dançev, Georgi, Dimitar Kantakuzin, İzdatelstvo Nauka i İzkustvo, Sofya, 1979.
• Dançev, Georgi, Vladislav Gramatik - Knijovnik i Pisatel, BAN, Sofya, 1969.
• Georgieva, Tsvetana, Otnovo za Bojenişkiyat Nadpis, Izvestiya na Bılgarskoto İstoriçesko Drujestvo XXV, Sofya, 1967.
• Gılıbov, İvan, Kritika na Edno İzdanie na Vajen Balgarski Srednovekoven Nadpis, İzbrani Trudove po Ezikoznanie, İzdatelstvo Nauka i İzkustvo, Sofya, 1986. 724-730.
• Grigoriy Tsamblak, Pohvalno Slovo za Evtimiy, Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, Sofya, 1996.
• Hilendarski, Paisii, İstoriya Slavyanobılgarska po Zografska Çernova, Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, Sofya, 1998.
• İvanov, Yordan, “Jitiya na İvan Rilski s Uvodni Belejki” Godişnik na Sofiyskiya Universitet İstoriko-Filologiçeski Fakultet, Kniga XXXII, Sofya, 1936.
• İvanov, Yordan, Starobalgarski Razkazi, Letopisen Razkaz na İkona İsaya ot 1371 g., Pridvorna Peçatnitsa, Sofya 1935.
• Kılıç, Şahin, “Ottoman Perception in The Byzantine Short Chronicles”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 53, Ankara, 2013, s. 111–138.
• Kodov, Hristo, Opisa na Slavyanskite Rakopisi v Bibliotekata na Balgarskata Akademiya na Naukite, BAN, Sofya, 1969.
• Konaç, A. Tuğçe, " Paisii Hilendarski’nin Slav-Bulgar Tarihi Başlıklı Eseri ve Bu Eserin Bulgar Milli Kimliğin Oluşmasındaki Önemi", Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kosteneçki, Konstantin, Sıçıneniya, İzdanieto e Potgotveno ot Anna Mariya Totomanova, ЕТ Slavika, Sofya, 1993.
• Köprülü, Orhan F., “Bey” maddesi, DİA., C.6, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
• Kuev, Kuyo; Petkov, Georgi, Sabrani Saçineniya na Konstantin Kosteneçki, BAN, Sofya, 1986.
• Lyubomir Stayanoviç, Stari Srpski Rodoslovi i Letopisi, Zbornik za İstoriyu, Yezik i Knijevnost Srpskog Naroda, SKA, Karlofça, 1927.
• Mateiç, Predrag, Balgarskiyat Himnopisets Efrem ot XIV. Vek. Delo i Znaçenie, BAN, Sofya, 1982.
• Mehmed Neşrȋ, Kitab-ı Cihan-Nüma, I. Cilt, Hazırlayan: Faik Reşit Unat, Mehmet Köymen, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1949.
• Mevsim, Hüseyin, “Bulgar Edebiyatı”, Balkanlar El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2017.
• Mevsim, Hüseyin, “Eski Bulgar Yazarı Konstantin Kosteneçki ve İlk Slav Grameri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara, 2008, s.1-16.
• Mevsim, Hüseyin, Stefan Lazareviç: Yıldırım Bayezid’in Emrinde Bir Sırp Despotu/ Konstantin Kosteneçki, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Mevsim, Hüseyin, Bulgar Gözüyle İstanbul, TTK, Ankara, 2011.
• Mevsim, Hüseyin, Eski Bulgar Edebiyatı ve Bizans Başkenti Konstantinopolis’in Eğitim ve Dinsel Kurumları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46, (2) 2006, Ankara, 2008.
• Mihail Voynov, İvan Duyçev, Straşimir Lişev, Borislav Primov, Fontes Latini Historiae Bulgaricae, Tom III, BAN, Sofya, 1965.
• Miletiç, Lyubomir, Sbornik za Narodni Umotvoreniya Nauka i Knijnina Kniga XXV, Kam Gramotitе ot Braşovksta Sbirka, Darjavna Peçatnitsa, Sofya, 1909.
• Naumov E., Anonimnaya Bolgarskaya Hronika i Problemi Balkanskoy Obşestvenno-Politiçeskoy Misli (XIV – XV v.), Balkanskie İssledovaniya, Moskova, 1978.
• Patriarh Evtimiy, Saçinenia, Nauka i İzkustvo, Sofya, 1990.
• Petkanova, Donka, Starobalgarska Literatura IX – XVIII Vek, Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, Sofya, 1997.
• Poprujenko, Mihail G., Sinodik Tsarya Borila, BAN, Sofya, 1928.
• Radçenko, Konstantin F., Religioznae i Literaturnae Dvijenie v Bolgarii v Epohu Pered Turetskim Zavoevaniem, Tipografiya Universiteta Sv. Vladimira, Kiev, 1898.
• Rusev, Penyu; Gılıbov, İvan; Davidov, Angel; Dançev, Georgi, Pohvalno Slovo za Evtimiy ot Grigoriy Tsamblak, BAN, Sofya, 1971.
• Sprostranov, Evtim, Opis na Rakopisite v Bibliotekata na Rilskiya Manastir, Darjavna Peçatnitsa, Sofya, 1902.
• Starobalgarski Reçnik, Tom I, Red. Dora İvanova- Mirçeva, İzd. Valentin Trayanov, Sofya, 1999.
• Starobalgarski Reçnik, Tom II, Red. Dora İvanova- Mirçeva, İzd. Valentin Trayanov, Sofya, 2009.
• Trayçev, Georgi, Manastirite v Makedoniya, Makedonska Biblioteka, Sofya, 1933.
• Tsamblak, Grigoriy, Razkaz za Prenasyane na Moştite na Sv. Petka Tarnovska vıv Vidin i Belgrad, Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, Sofya, 1996.
• Tsonev, Benyu, Opis na Rakopisite i Staropeçatnite Knigi na Narodnata Biblioteka v Sofia, Tom I, Darjavna Peçatnitsa, Sofya, 1910.
• Tütünciev, İvan; Pavlov, Plamen, Balgarskata Darjava i Osmanskata Ekspanziya 1369-1422, Slovo, Veliko Tırnovo, 1992.
• Tütünciev, İvan, Balgarskata Anonimna Hronika ot XV. Vek, Elpis, Veliko Tırnovo, 1992.
• Yoasaf Bdinski, “Pohvalno Slovo za Filoteya”, Pod Red., G. Dançev; H. Donçeva-Panayotova, Tarnovska Knijovna Şkola Velikotarnovski Universitet, Tırnova, 1987, s. 181-195.
• Yordanov, İvan, Peçatite na Preslavskite Vladeteli 893-971, Sv. Georgi Pobedonosets, Sofya, 1993.