SERMET MUHTAR ALUS’UN ONİKİLER ROMANINDA KONUŞMA DİLİ UNSURLARI VE ANLAM ALANLARI

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 713 - 732, 20.12.2022

Nesrin Günay

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.1198709

Öz

Edebi eserlerde kullanılan dil birçok bilim dalının inceleme alanına girer. Tarih, kültür tarihi, sosyoloji vb. alanlarda incelemeler yapabilmek için eserlerdeki kelime, kelime grubu cümle gibi dil unsurlarının işlev ve anlam tahlilleri temel verileri oluşturur. Yazar veya şairin özel dili olarak kabul edilen üslup aracılığı ile eserin kaleme alındığı döneme ilişkin bilgilere ulaşmak mümkündür. Bu çalışmanın konusunu Sermet Muhtar Alus’un Büyük Halk Romanı ilanıyla, 1935 yılında Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen Onikiler romanındaki dil unsurlarının incelenmesi oluşturmaktadır. Romanda olay, 1886 yılında İstanbul’da geçer ve İstanbul’un o dönemdeki sokakları, sosyal hayatı, kadın-erkek ilişkileri, bürokrasi, inançlar ile ilgili birçok unsuru canlı bir biçimde yansıtır. Bu canlılık, romanın büyük bir kısmında doğrudan konuşmalara yer verilmesi ve bu konuşmaların, sokakta konuşulan dilin, romana aktarımı ile güçlendirilmiştir. Çalışmada romanda geçen bütün dil ögeleri taranmış ve incelenmiştir. Romanda dönemin konuşma dilinde geçen kelimelerin yazı dilinde rastladığımız anlamlardan farklı gönderimler olduğu görülür. Bu kullanımlar biçim ve anlam bakımından şöyle tasnif edilebilir: a) Yazı dilinde mevcut olup anlam alanı açısından farklılık gösteren fiil kök ve gövdelerine eserde yaygın olarak rastlanır. b) Tabiattaki varlıklar, nesneler, olaylar vb. ile ilişkilendirip somutlaştırma yoluyla mecaz anlam yüklenen kelimeler vardır. c) Tersine söylem kullanarak aktarılan ifadeler vardır. d) Kalıp sözlerde cümle düzeyindeki kullanımlar, gerek devrik cümle dizilişi gerekse kelimelere yüklenen anlam bakımından sözlü anlatım değerindedir. Bu tasnif değerlendirildiğinde, romanda olayın geçtiği dönemin konuşma diline ait zengin örneklerin yer aldığı görülür. Önemli noktalardan biri, romandaki kelimelerin geniş bir anlam alanının olmasıdır. Bu anlam alanları konuşma dilinin zenginliğinin bir yansıması olabilir. Ayrıca o dönemde İstanbul’da her dinden ve ırktan insanın bulunması dile yabancı kökenli kelimelerin girmesine etken olmuştur. Romanda sosyal hayat, terzilik, kadın-erkek ilişkilerine vb. ait doğruda yabancı kelimeler yer almış veya ödünçlenen bu kelimeler Türkçe ses hususiyetlerine göre değişim geçirerek kullanılmıştır. Sonuç olarak, Türk Edebiyatında halka hitap eden-halkı anlatan romanların külliyatının oluşturulup dil incelemelerinin yapılması, kelime kadrolarının tasnif ve tahlil edilmesi Türk Dilinin zengin söz varlığını ortaya çıkarma, güncel söz varlığına katkılar sağlama bakımlarından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Edebi eser, konuşma dili, halk romanı, İstanbul, Sermet Muhtar Alus, Onikiler

THE ELEMENTS OF COLLOQUIAL LANGUAGE AND SEMANTIC FIELDS IN THE NOVEL ONIKILER BY SERMET MUHTAR ALUS

Öz

The language used in literary works falls in the field of study of many disciplines. Function and meaning analyses of language elements such as words, phrases, sentences in the works constitute the basic data in order to make studies in the fields of history, culture, sociology, etc. It is possible to obtain information about the period when the work was written through the style, which is accepted as the special language of the author or poet. The subject of this study is the analysis of the language elements in the novel titled Onikiler, serialized in Cumhuriyet newspaper in 1935, with the announcement of Great Folk Novel by Sermet Muhtar Alus In the novel, the event takes place in Istanbul in 1886, and it vividly reflects many elements of Istanbul's streets, social life, relations between men and women, bureaucracy, and beliefs at that time. This vividness is strengthened by the fact that direct conversations are included in a large part of the novel and by the transfer of these conversations and the language spoken on the street to the novel. In the study, all the words in the work were analyzed. It is seen that the words in the spoken language of the period in the novel have different references from the meanings we encounter in the written language. These uses can be classified as follows in terms of form and meaning: a) Verbs and verb stems, which are present in the written language and differ in terms of meaning, are commonly encountered in the work. Some of these derivations and combinations have occurred as a result of the words transferred from foreign languages undergoing changes depending on the structure of our language. b) There are words that have a figurative meaning through concretization by associating them with entities, objects, events, etc. in nature. c) There are expressions conveyed using reverse discourse. d) Sentence-level uses in formulaic words are of verbal expression value in terms of both the inverted sentence order and the meaning attributed to the words. When this classification is evaluated, it is seen that there are rich examples of the spoken language of the period in which the event took place in the novel. One of the important points is that the words in the novel have a wide range of meanings. These meaning areas can be a reflection of the richness of the spoken language. In addition, the presence of people of all religions and races in Istanbul at that time was a factor in the introduction of words of foreign origin into the language. In the novel, foreign words belonging to social life, tailoring, male-female relations, etc. were included, or these borrowed words were used by changing according to Turkish phonetic characteristics. As a result, it is important to create the complete works of the novels that speak to/describe the public in Turkish literature, to make language studies, to classify and analyze the vocabulary, in terms of revealing the rich vocabulary of the Turkish Language and contributing to the current vocabulary

Anahtar Kelimeler

Literary work, colloquial language, folk novel Istanbul, Sermet Muhtar Alus, Onikiler

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü 1, 2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Aktunç, Hulki (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Alus, Sermet Muhtar (2020). Onikiler Büyük Halk Romanı. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Demiryürek, Meral (2007). Bir İstanbul Bilgesi Sermet Muhtar Alus 1887-1952. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Devellioğlu, Ferit (1980). Türk Argosu. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eraslan, Kemal; Sertkaya, Osman F.; Yüce, Nuri (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahnud DîvânuLugâti't-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kahraman, Âlim (2020). Sermet Muhtar Alus. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (ss. 90-91). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karahancı, İbrahim (2016). Üslup Belirleme Girişimlerine Dil Verileri Üzerinden Yaklaşmak. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 45, 154-161.
• Öztürk, Yakup (2019). Semet Muhtar Alus ve Türk Tiyatrosu. Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA). 20, 102-143.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Schimmel, Annemarie (2011). Sayıların Gizemi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1985). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tietze, Andreas (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Toros Taha (1994). Sermet Muhtar Alus. Tarih ve Toplum, 122, 35-42.
• Vâ-Nû. Sermet Muhtar’ın Kelime Tâbir ve Cümleleri. Akşam, s.3, 23 Mayıs 1952.
• Kubbealtı Lugatı: https://lugatim.com/
• Ötüken Sözlüğü: https://otukensozluk.com/
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri: https://sozluk.gov.tr/
• https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/9 Haziran/27 Ağustos 1935 (Erişim Tarihi: 02.10.2022)