GELİŞİMSEL GERİLİĞİ OLAN ÇOCUKLARA İLETİŞİM BECERİLERİNİN KAZANDIRILMASINDA TEPKİ İSTEME – MODEL OLMA TEKNİĞİ KULLANIMI - META ANALİZ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 3, 1386 - 1400, 27.09.2021

Burcu Aktaş , İlknur Çifci Tekinarslan , Müzeyyen Eldeniz Çetin

https://doi.org/10.24315/tred.852046

Öz

Gelişimsel geriliği olan çocuklara iletişim becerilerinin kazandırılmasında çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Tepki İsteme - Model Olma tekniği özel gereksinimli bireylere iletişim becerilerinin kazandırılmasında kullanılan tekniklerden birisidir. Bu çalışmada; tepki isteme model olma tekniğinin iletişim becerileri üzerindeki etkisini inceleyen tek denekli araştırma makalelerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, tek denekli araştırma yöntemlerine göre desenlenen 18 tek denekli çalışmanın betimsel analizi ve meta analiz yapılmıştır. Araştırmanın betimsel analiz bulgularında, gelişimsel geriliği olan çocuklara iletişim becerilerinin kazandırılmasında tepki isteme model olma tekniğinin çoğunlukla anneler tarafından kullanıldığı, uygulamaların klinik ortam, sınıf ortamı ve ev ortamında gerçekleştirildiği, görülmüştür. Bu çalışmalardaki gelişimsel geriliği olan çocukların çoğunluğunu dil-konuşma bozukluğu olan ve otizm spektrum bozukluğu olan çocukların oluşturduğu, yaşlarının 2-11 yaş arasında değiştiği belirlenmiştir. Tek denekli araştırma modelleri açısından incelendiğinde çalışmalarda; çoklu başlama modeli ve çoklu yoklama modelinin kullanıldığı görülmüştür. Bu çalışmada yapılan meta-analizden elde edilen etki büyüklüklerine göre tepki isteme – model olma tekniğinin gelişimsel geriliği olan çocuklara iletişim becerilerinin kazandırılmasında etkili olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İletişim becerileri, Tepki İsteme - Model Olma, Meta Analiz

Kaynakça

• Acarlar, F. (2006). Down sendromlu çocuklar ve yetişkinlerde dil gelişimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, 7 (1) 1-13.
• Alpert, C. L., & Kaiser, A. P. ( 1992). Training parents as milieu language teachers. Journal of Early Intervention, 16, 31-52. doi:10.1177/105381519201600104
• Bahçeci, B. (2009). Çok engelli çocuklara iletişim becerilerinin kazandırılmasında yoğunlaştırılmış karşılıklı etkileşim yönteminin etkililiğinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Başol-Göçmen, G. (2004). Meta analizin genel bir değerlendirilmesi. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme.
• Cebeci, S. (2015). Okul öncesi düzeydeki otizmli öğrencilere iletişim becerilerinin fırsat öğretimi süreci ile yardımcı personel tarafından öğretiminin etkililiği (Yayımlanmamış Doktora tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Charlop-Christy, M. H., LeBlanc, L. A. & Carpenter, M. H. (1999). Naturalistic teaching strategies (nats) to teach speech to children with autism: historical perspective, development, and current practice. The California School Psychologist,4, 30-46. doi:10.1007/BF03340868
• Christensen-Sandfort, R.J.,& Whinnery, S. B. (2011). Impact of milieuteaching on communication skills of young children with autism spectrum disorder. Topics in Early Childhood Special Education, 32, 211-222. doi: 10.1177/0271121411404930
• Cihak, D. F., Smith, C. C., Cornett, A., & Coleman, M. B. (2012). The use of video modeling with the Picture exchange communication system to increase independent communicative initiations in preschoolers with autism and developmental delays. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 27(1), 3-11.
• Çarkungöz, E., ve Ediz, B. (2009). Meta analizi. Uludag Univ. J. Fac. Vet. Med., 28 (1), 33-37.
• Disalvo, C. A., & Oswald, D. P. (2002). Peer-mediated ınterventions to ıncrease the social ınteraction of children with autism: consideration of peer expectancies. Focus on Autısm and Other Developmental Dısabılıtıes, 17 (4), 198-207.
• Düver, E. (2006). 5-7 yaş grubu normal gelişim gösteren ve özel gereksinimli olan çocukların dil kullanım (pragmatic) becerilerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ganz, J. B., Earles-Vollrath, T. L., Heath, A. K., Parker, R. I., Rispoli, M. J., & Duran, J. B. (2012). A meta-analysis of single case research studies on aided augmentative and alternative communication systemswith individuals with autism spectrum disorders. Journal of Autism Developmental Disorders, 42, 60-74.
• Halle, J. W., Baer, D. M. & Spradlin, J. E. (1981). Teachers’ generalized use of delay as a stimulus control procedure to increase language use in handicapped children. Journal of Applied Behavior Analysis, 14, 389-409. doi: 10.1901/jaba.1981.14-389
• Hancock, T. B. & Kaiser, A. P. (1996). Sibling’s use of milieu teaching at home. Topics in Early Childhood Special Education, 16, 168-190. doi:10.1177/027112149601600204
• Hart, B. M., ve Risley, T. R. (1968). Establishing the use of descriptive adjectives in the spontaneous speech of disadvantaged children. Journal of Applied BehaviorAnalysis, 1, 109-120.doi: 10.1901/jaba.1975.8-411
• Hawkins, S. R., & Schuster, J. W. (2007). Using a mand-model procedure to teach preschool children ınitial speech sounds. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 19 (1), DOI: 10.1007/s10882-006-9032-6
• Hüvel, T. (2010). Zihinsel engelli öğrencilere teşekkür etme ve özür dileme becerilerinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Ingersoll, B. R. (2011). The differential effect of three naturalistic language interventions on language use in children with autism. Journal of Positive Behavior Interventions, 13, 109-118. doi: 10.1177/1098300710384507
• Kaiser, A. P., Hemmeter, L., Ostrosky, M. M., Alpert, C. L.& Hancock, T. B. (1995). The effects of group training and ındividual feedback on parent use of milieu teaching. Communication Disorders Quarterly, 16, 39-48. doi:10.1177/152574019501600206
• Kaiser, A. P., Hester, P. P., Alpert, C. L. & Whiteman, B. C. (1995). Preparing parent trainers: an experimental analysis of effects on trainers, parents, and children. Topics in Early Childhood Special Education, 15, 385-414.doi: 10.1177/027112149501500401
• Kaiser, A. P.,& Hancock, T. B. (2002). The effects of trainer-implemented enhanced milieu teaching on the social communication of children with autism. Topics in Early Childhood Special Education, 22, 39-54.doi: 10.1177/027112140202200104
• Kaiser, A. P.,Hancock, T. B., & Nietfeld, J. P. (2000).The effects of parent-implemented enhanced milieu teaching on the social communication of children who have autism. Early Education & Development, 14, 423-446. doi: 10.1207/s15566935eed1104_4
• Karasu, N. (2009). Özel eğitimde delile dayalı yöntemlerin belirlenmesi: Tek denekli çalışma analizleri ve karşılaştırmaları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(1), 143-163.
• Kırcaali-İftar, G. ve Odluyurt, S. (2013). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere iletişim becerilerinin kazandırılması. E. Tekin-İftar (Ed.), Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar ve eğitimleri içinde (s.327-363). Ankara:Vize Yayıncılık.
• Koegel, R. L. & Kern-Koegel, L. (2006). Pivotal treatments for autism: communication, social and academic development. Brookes Publishing Company, 312. ERIC No. ED491793.
• Kokina, A., & Kern, L. (2010). Social story interventions for students with autism spectrum disorders: A meta-analysis. Journal of Autism Developmental Disorders, 40, 812-826.
• Koyuncu, M. (2009). Karşılıklı yoğunlaştırılmış etkileşim yönteminin otizmli çocuklarda iletişim becerilerinin gelişimine etkisinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Mısır-Horasan, M. (2011). Otizmli çocuklara kaybolan nesneleri sözel talep etme becerilerinin öğretiminde fırsat öğretiminin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Mobayed, K. L.,Collins, B. C., Strangis, D. E., Schuster, J. W., & Hemmeter, M. L. (2000). Teaching parents to employ mand-model procedures to teach their children requesting. Journal of Early Intervention, 23, 165–179. doi: 10.1177/10538151000230030601
• Odluyurt, S., Değirmenci, H. D., Adalıoğlu, İ., & Kapan, A. (2015). The use of video modeling with the Picture Exchange Communication System to ıncrease ındependent communicative ınitiations ın preschoolers with autism. International Journal of Early Childhood Special Education, 7 (2).
• Özer, E. (2012). Normal gelişim gösteren ve down sendromlu çocuklarin dil özelliklerinin karşilaştirmali olarak incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özer, E:, Coşgun-Başar, M:, ÖZkubat, U., Töret, G. ve Karasu, N. (2013). Yetersizliği olan çocuklarda beceri öğretiminde kullanılan eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği: betimsel değerlendirme ve meta-analizi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14 (2) 67-84.
• Özmen Güzel, R. (2003). İfade edici dil becerileri sınırlı olan zihinsel engelli çocukların dil gelişimlerini desteklemek için öğretmenin sınıf ortamında yapacakları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 205-218.
• Rogers, S.J. (2006). Social and communication development in early ıdentification diagnosis and ıntervention. Charman, T. & Stone, W. (Eds.), Evidence based ınterventions for language development in young children with autism (pp. 143-179). NewYork-London: The Gulford Press.
• Rogers-Warren, A. & Warren, S. F. (1980). Mands for verbalization facilating the display of newly trained language in children. Behavior Modification, 4, 361-382. doi:10.1177/014544558043006
• Sağırkaya, B. (2014). Temel motor becerilerini kullanabilen otizm özelliği gösteren çocuklarda iletişim becerilerinin geliştirilmesinde orff-schulwerk yönteminin kullanımı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon Bilimler Enstitüsü, Afyon). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Scruggs, T. E., & Mastropieri, M. A. (2013). PND at 25: Past, present, andfuture trends in summarizing single-subject research. Remedial and Special Education, 34(1) 9– 19.
• Scruggs, T. E., Mastropieri, M. A., & Casto, G. (1987). The quantitative synthesis of single-subject research: Methodology and validation. Remedial and Special education, 8(2), 24-33.
• Sucuoğlu, B., ve Özokçu, O. (2005). Kaynaştırma öğrencilerinin sosyal becerilerinin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(01).
• Şan, A. (2010). 3-6 yaş arası özgül dil bozukluğu olan çocuklarla normal gelişim gösteren çocukların dil özelliklerinin analizi ve karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Şentürk, I. (2006). Çevresel ipuçlarina dayali dil öğretimi yönteminin zihinsel engelli öğrencilerin sözcük üretimlerinde etkililiği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Toğram, B. (2004). Doğal dil öğretim tekniklerinden tepki isteme modelinin öğretilmesinin etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Toğram, B., & Erbaş, D. (2010). The effectiveness of ınstruction on mand model – one of the milieu teaching techniques. Eurasian Journal of Educational Research, 38, 198-215.
• Topbaş, S. (2007). Konuşma dilinin evrim sürecinde iletişim-dil-konuşma bağıntısı. (Ed.), Seyhun Topbaş, Dil ve Kavram Gelişimi içinde (s.13-22). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Topuz, Ç. (2006). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin sözel iletişim becerilerini arttırmada işitsel replik ve replik silikleştirme uygulamasının etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Turan, F. ve Yükselen, A. (2004). Öğrenme güçlülüğü olan çocukların dil özellikleri. Eğitim ve Bilim, 29 (132), 43-47. Ulusal Otizm Merkezi (2009). Ulusal standartlar raporu. NAC – National Autism Center 41 Pacella Park Drive Randolph, Massachusetts 02368 02 Ağustos 2015 tarihinde http://www.nationalautismcenter.org// sitesinden alınmıştır.
• Ulusal Otizm Merkezi (2015). Ulusal standartlar raporu. NAC – National Autism Center 41 Pacella Park Drive Randolph, Massachusetts 02368, 02 Ağustos 2015 Pazar tarihinde http://www.nationalautismcenter.org// sitesinden alınmıştır.
• Warren, S. F.,& Gazdag, G. (1990). Facilitating early language development with milieu ıntervention procedures. Journal of Early Intervention, 14, 62-86.doi: 10.1177/105381519001400106
• Whalen, C., Schreibman, L., & Ingersoll, B. (2006). The collateral effects of joint attention training on social initiations, positive affect, imitation, and spontaneous speech for young children with autism. Journal of Autism Developmental Disorders, 36 (5), 655-664.
• Yakın, M. (2009). Aile eğitiminin annelerin doğal dil sağaltım tekniklerini kullanmalarında etkililiği (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Yeh, C. H. (1994). Using milieu language teaching to facilitate the communication skills of children with severe disabilities in home environments. University of Northern Colorado, Greeley, August.
• Yıldız, G. (2008). Down sendromlu bireylerin türkçe’deki çekim eklerini kullanim özelliklerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yöndem, M. Ç. (2015). Normal ve otizmi olan çocuklarda temel dil ve öğrenme becerilerinin değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Yücesoy-Özkan, Ş. (2015). Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler için bilimsel dayanaklı uygulamalar. A. Cavkaytar (Ed), Otizm spektrum bozukluğu içinde (s.125-160). Ankara, HTC Ofset