SOSYAL BİLGİLER VE TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA FOLKLORİK ÖGELERİN TEMSİLİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1150 - 1162, 30.05.2022

Ebru Demircioğlu , İlke Altuntaş Gürsoy

https://doi.org/10.24315/tred.1081007

Cited By: 2

Öz

Bir toplumun farklı bölgelerindeki maddi ve manevi ögelerin tümünü kapsayan folklor, ulusal kimliği ve bilinci oluşturan temel unsurlar arasında yer almaktadır. Toplumu, özellikle genç kuşakları ulusal kimliği koruyacak bilince ulaştıracak olan eğitim ve bu eğitime kaynaklık eden ders kitaplarıdır. Bu nedenle yapılan araştırmada, Sosyal Bilgiler ders kitapları ve Türkçe ders kitaplarıyla çalışılmıştır. Ulusal kimliğin folklorik ögeler üzerinden inşa edildiği düşüncesinden hareketle 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ve Türkçe ders kitaplarında folklorik ögelerin nasıl temsil edildiği ortaya konulmuştur. Nitel araştırma yaklaşımına dayalı gerçekleştirilen bu çalışmada veriler, doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır. Doküman incelemesi yaklaşımı doğrultusunda hem metinlerin hem de görsellerin kitaplarda temsil edilişi ele alınmıştır. Veriler, 2019-2020 eğitim-öğretim yılından itibaren kullanılmak üzere 2019’da Millî Eğitim Bakanlığı tarafından basılan 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları ile Türkçe ders kitaplarından toplanmıştır. Altıncı ve 7. sınıf düzeyindeki 7 kitap incelenmiş ve kitaplarda yer alan her bir temadaki folklorik ögelerin sıklığına bakılmıştır. Sonrasında her kitaptan, folklorik ögelerin en çok yer aldığı tespit edilen birer tema, toplamda 7 tema seçilmiş ve analiz edilmiştir. Temalar “dilsel ürünler”, “halk edebiyatı”, “halk inançları”, “halk müziği”, “halk oyunları”, “geleneksel oyunlar”, “geleneksel yiyecekler-içecekler”, “halk tiyatrosu”, “geleneksel sporlar”, “halk mimarisi”, “halk dili”, “el sanatları-zanaatlar”, “geleneksel kıyafetler”, “halk hekimliği”, “halk meteorolojisi-takvimi”, “bayramlar”, “törenler, karşılaşmalar-uğurlamalar”, “toplumsal dayanışma ve yardımlaşma” kategorileri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Metinler, metin sonu etkinlikler, hazırlık çalışmaları, tema sonu değerlendirmeler ile ölçme ve değerlendirme bölümleri analiz edilmiştir. Analiz, nitel ve nicel olmak üzere iki biçimde yapılmıştır. Nicel boyut içerik analizini; nitel boyut ise betimsel analizi içermektedir. Folklorik ögelerin sıklığının belirlenmesi araştırmanın nicel boyutunu; kategorilerin temsilinin anlamlandırılması ve yorumlanması ise nitel boyutunu oluşturmaktadır. Analizler doğrultusunda ders kitaplarında halk hekimliği-veterinerliği, halk meteorolojisi-takvimi ve karşılaşmalar-uğurlamalar kategorilerinin yanı sıra Sosyal Bilgiler ders kitaplarında halk oyunları, halk tiyatrosu ve geleneksel yiyecek-içecekler kategorilerinde; Türkçe ders kitaplarında ise toplumsal dayanışma kategorisinde folklorik ögelerin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ders kitaplarındaki folklorik ögelerin temsilinin eksik olduğu ve kitaplarda yeterli sayıda yer almadığı saptanmıştır. Kitaplarda folklor ve buna bağlı kavramlar daha derinlikli işlenerek iletişim işlevi yürütülmeli; böylelikle okul ile gerçek yaşam arasında kurulması gereken bağın daha güçlü olması sağlanmalıdır. Kitaplardaki folklorik ögeler; gelenek-görenekler, toplumsal dayanışma, dilsel ürünler, halk dili gibi maddi olmayan ögeler çerçevesinde yoğunlaşmakta, daha çok manevi değerleri temsil etmektedir. Metinlerde ve etkinliklerde hem manevi hem de maddi ögelere dengeli bir biçimde yer verilmelidir. Folklorik ögelerin görseller aracılığıyla temsil edilişi incelendiğinde aynı düzeydeki kitapların birbiriyle tutarlı olmadığı sonucu elde edilmiştir. Görsellerin çeşitliliği ve sayısı arttırılmalıdır. Görseller metinleri, etkinlikleri desteklemelidir.

Anahtar Kelimeler

folklorik ögeler, ders kitaplarında folklor, sosyal bilgiler ders kitapları, türkçe ders kitapları

Kaynakça

• Açıl, Ö., Güvenç, H., Hayta, A. & Kılıç, S. (2019). 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Akgül, A., Demirer, N., Gürcan, E., Karadaş, D., Karahan, İ. & Uysal, A. (2019). 7. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Akın, K. (2018). Millî kültür teması çerçevesinde ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki kültürel unsurlar. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (77), 363-379.
• Bayat, F. & Cicioğlu, M. N. (2008). Türklerde cenaze törenleri bağlamında mevlid okuma geleneği. Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 147-155.
• Bayram, B. & Elban, M. (2017). Türkçe ders kitaplarında milli kimliğe ilişkin unsurların incelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 21, 19-27. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TWpZNU5URTNOdz09. (Erişim Tarihi: 22/06/2021)
• Berber, O. (2009). Türk kültüründe eğlence ve birlik unsuru olarak düğünler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (10), 1-11. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/215536 (Erişim Tarihi:22/06/2021)
• Berting, J. (2012). Şeytan üçgeni-kimlik, kültür, etnik topluluk. (H. İnanç, Çev.). Bursa: MKM Yayınları.
• Bircan, D. (2017). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında Türk halk kültürü unsurları üzerine bir değerlendirme (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Bloor, M. & Fiona W. (2006). Keywords in qualitative methods: a vocabulary of research concepts. Londra ve New Delhi: Sage.
• Boratav, P. N .(1982a). Folklor ve edebiyat 1. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Boratav, P. N .(1982b). Folklor ve edebiyat 2. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Boratav, P. N .(1984). Yüz soruda Türk foklkoru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Ceylan, S., Duru, K., Erkek, G. & Pastutmaz, M. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Daşdemir, İ. & Tekin, S. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk-kültür ögelerinin kullanımı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1), 215- 228.
• Dundes, A. (1965). What is folklore? (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu, Folklor Nedir?, 1997). Millî Folklor, 36, 74-76. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=36&Sayfa=73 (Erişim Tarihi:09/03/2021)
• Ersoy, R. (2002). Türklerde ölüm ve ölümle ilgili rit ve ritüeller. Millî Folklor Dergisi, 7(54), 86-101. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=54&Sayfa=83 (Erişim Tarihi:09/03/2021)
• Ertürk, N., Keleş, S. & Külünk, D. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Frankel, J. R., & Wallen, N. E. (2009). How to design and evaluate research in education (7th edition). Boston: McGraw-Hill.
• Gültekin, G., Akpınar, M., Nohutçu, M., Özerdoğan, P. & Aygün, S. (2019). 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Güneş, S. (2012). Türk çay kültürü ve ürünleri. Millî Folklor, 24(93), 234-251. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=93&Sayfa=231 (Erişim Tarihi:20/06/2021)
• Gürbüz, Y. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının somut olmayan kültürel miras unsurları bağlamında incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Gürel, D. & Çetin, T. (2018). Sosyal bilgiler dersi ve kültür aktarımında edindiği rol üzerine bir inceleme. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 6 (2), 22-40. https://www.researchgate.net/publication/330014399_Sosyal_Bilgiler_Dersi_ve_Kultur_Aktariminda_Edindigi_Rol_Uzerine_Bir_Inceleme (Erişim Tarihi:20/06/2021)
• Kır, T., Kırman, E. & Yağız, S. (2019). 7. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. Yayınları. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201957163922530T%C3%BCrk%C3%A7e%20%C3%96%C4%9Fretim%20Program%C4%B1%202019.pdf. (Erişim Tarihi:28/03/2021)
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Sosyal bilgiler dersi (4-7. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686-SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf (Erişim Tarihi:28/03/2021)
• Okur, A. (2013). Millî kültür ve folklorun Türkçe ders kitapları aracılığıyla aktarımı. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 877-904. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/15175 (Erişim Tarihi:28/03/2021)
• Oğuz, Ö. (2013). Somut olmayan kültürel miras nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Örnek, S. V. (2002). Türk halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Roehl, A., Reddy-Linga, S., Kucko, J. & Prestwood, L. (2013). The importance of teaching cultural awareness in design education: evidence from interior design. Global Journal of Human Social Science, 13 (12), 38-45, Version I. https://globaljournals.org/GJHSS_Volume13/6-The-Importance-of-Teaching-Cultural.pdf (Erişim Tarihi:02/04/2021)
• Topal, S. & Batur, Z. (2021). Türkçe ders kitaplarında kültürel çeşitlilik. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (112), 294-308. https://asosjournal.com/?mod=tammetin&makaleadi=&key=48230 (Erişim Tarihi:17/08/2021)
• Ünal, F. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan halk kültürü ögelerinin değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), 611 – 644.
• Yıldırım, C., Kaplan, F., Kuru, H. & Yılmaz, M. (2019). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları